RHAGAIR
AR gais fy nghyfaill MR. JOHN W. JONES, casglydd a golygydd y llyfr hwn, addewais ysgrifennu Rhagair byr iddo. Er na chefais i mo'r cyfle i ddyfod yn gydnabyddus iawn â'r awdur, bùm yn ei gwmni dro neu ddau, a gadawodd yr argraff arnaf mai gŵr gwylaidd, tawel, cwrtais a bonheddig ei ffordd ydoedd, a chanddo ddiddordeb mewn llawer o bynciau heblaw prydyddiaeth, bod yn ei feddwl, yn wir, duedd ymchwilgar a gwyddorus at hanes dyn, arferion cymdeithas, creaduriaid a blodau a llysiau, ymhlith pethau eraill.
Wrth fynd trwy'r casgliad hwn, sy'n cynnwys ei bethau byrraf, sylwais fod yr ansoddau a nodwyd uchod i'w gweled yn glir yn ei waith, a'i fod ef, yn wir, yn etifedd teilwng o hen draddodiadau ei wlad ei hun. Yr oedd, er enghraifft, yn epigramydd wrth natur. Englynion ac ambell ddarn o gywydd yw cynnwys y llyfr hwn. Y mae ôl hen draddodiad ar y cwbl.
Cyfansoddwyd o leiaf lawer o'r Englynion ar gyfer cystadleuaeth, a fu'n beth cyffredin iawn yn ei gyfnod ef ar ei hyd. Gellid dyfod o hyd i gyfnod llawer ohonynt oddiwrthynt eu hunain, megis, "Y Llong Awyr," Y Mwgwd Nwy," etc., etc. Ymhlith eraill, mwy cyffredin, onid mwy cyffredinol, ceir rhai yn dynodi arferion neu ddiddordeb y bywyd gwlad yr oedd y pwyllgorau, a fyddai'n dewis testunau ar gyfer y cystadlu, yn perthyn iddo megis: Maen Llifo, Rhwyd, Magl, Nyth, Bach Pysgota, Mochyn, Mesen, Dyn y Ffordd, etc., etc. Yr anhawster fyddai cael testun y gellid dywedyd rhywbeth amdano, mewn pedair llinell a hwnnw'n un nad oedd eisoes wedi bod," o leiaf ers tro. Yn gyffredin, dull Englynion yr awdur ar destunau syml o'r fath yw mynegi pa beth fydd, neu debyg i ba beth fo'r testun. Dwg hynny fesur o debygrwydd i'r Englynion, y mae'n wir, ond odid fawr gael yn eu plith un na bydd dawn yr epigramydd yn ei gloi'n raenus. Er enghraifft, i'r "Fesen":—
