Tudalen:Rhamant Bywyd Lloyd George.djvu/174

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

"Mae pob erw o dir a ddygir o dan driniaeth, pob erw o dir a wneir i gynyrchu mwy, yn golygu mwy o waith i'r dynion, mwy o fwyd, a bwyd rhatach a rhagorach."

Ond ni chyfyngai ei sylw i'r wlad yn unig. Meddyliai hefyd am y trefi. Gwelai landlordiaeth a'i rhaib yno yn llindagu'r bywyd allan o'r bobl, yn llyffetheirio y gweithfeydd mawr, ac yn gormesu pob ymdrech mewn masnach. Gan gyfeirio at effaith hyn ar dai a iechyd y gweithiwr yn y dref, dywedodd:

"Mae ysbryd rhaib landlordiaeth yn amlycach yn y dref nag yw hyd yn nod yn y wlad. Un canlyniad yw fod tir yn cael ei gadw allan o'r farchnad sydd yn hanfodol er mwyn iechyd y dref. Cyfyngir y tir adeiladu, pentyra'r bobl ar benau eu gilydd mewn tai drudfawr ond digysur. Gymaint iachach a fuasai'r preswylwyr pe y trefnid y trefi ar gynllun eangach, gan ganiatau tir rhesymol i gael gardd at bob ty, lle i'r plant i chwareu, lle i godi llysiau bwyd, a'r cyffelyb.'

Rhoddodd engreifftiau ofnadwy o raib landlordiaeth yn codi crogbris am y tir. Nododd engraifft yn Woolwich, lle yr oedd ystad fechan o 250 erw a gyfrifid yn werth $15,000; ond wedi sefydlu yno weithfeydd i'r Llywodraeth, ac y rhaid adeiladu 5,000 o dai gweith- wyr, cododd pris y tiro $15,000 i ddwy filiwn o bunau (2,000,000p.). Nododd hefyd "Y gors euraidd" darn o dir gwlyb, corsog, rhwng yr afon Lea a'r afon Tafwys; arferid gosod y tir hwn am ddwy bunt yr erw, ond gwerthwyd ef yn awr am 8,000p. (wyth mil o bunau) yr erw. Gofynodd Lloyd George:

"Pwy greodd yr ychwanegiad yna yn ngwerth y tir? Pwy wnaeth y gors euraidd hon? Ai y landlord? Ai ei yni ef a'i gwnaeth yn well? Ai ei ymenydd neu ei ragofal ef? Nage, ond cydweithrediad y bobl sydd a fynont a gwaith a masnach porthladd Llundain, y masnachwr, y perchen llongau, y gweithiwr yn y dociau—pawb ond y landlord ei hun!"