XI
CYSGOD YR HEN GARTREF
BUONT ill pedwar yn eistedd yn hir, a Shonto'n eu difyrru â hanes y ddaear a'i helyntion er pan adawsant hwy hi. Wedi tipyn o ddistawrwydd troes dyn y lleuad at y bechgyn a dywedodd,—
"Fasech chi ddim yn leicio mynd i chwarae tipyn, fechgyn?"
Ac i ffwrdd â hwy ar eu hunion tua'r siglen fawr. Cododd dyn y lleuad ei ben, estynnodd ei fys at yr haul gan ddangos darn tywyll ar un ochr iddo, fel pedfai rhywun wedi cymryd tamaid ohono.
"Wel, Shonto," eb ef, â dagrau yn ei lais, "dacw gysgod yr hen gartref. Oes dim gobaith imi gael dwad yn ôl i'r hen ddaear annwyl i fyw, dywed, yn lle bod yma ar fy mhen fy hun o ganrif i ganrif? A lle buost ti mor hir y tro yma heb ddwad i edrych amdana i?"
"Cychwyn ar belydryn oedd heb fod yn dwad mor bell ag yma ddaru mi," ebe Shonto, "a glanio ar ryw bwt o fyd bach rhyfedda, a throi a throi ar hwnnw yn y gwagle fel styllen ar ddŵr, nes i belydryn basio oedd yn dŵad yr holl ffordd yma ar ei union. Ond faint sydd erbyn hyn er pan wyt ti yma, Rhys?"
Saith gant o flynyddoedd," ebe'r dyn.
