Y Siswrn/Siarad a Siaradwyr

Y Siswrn

gan Daniel Owen

Siarad a Siaradwyr

A fydded i'r penawd uchod anesmwytho dim ar ein brodyr y pregethwyr a'r darlithwyr, oblegid nid ydym yn bwriadu, ar hyn o bryd beth bynag, son gair am danynt, er, fel y gwêl y darllenydd sylwgar, eu bod hwy "yn gorwedd yn naturiol yn y testyn." Bydd a fyno "ein hychydig sylwadau" â gwrthrychau llawer mwy diymhongar a chyffredin, y rhai a gyfarfyddwn nid yn y pulpud nac yn y neuadd gyhoeddus, eithr yn ein teuluoedd a'n crwydriadau dyddiol. Yn yr ysgrif fer hon, nis gall wn ychwaith ond prin gyffwrdd, llawer llai benderfynu, y pwnc pwysig, pa un ai y meibion ai y merched sydd yn siarad fwyaf a challaf? Ar y pen hwn, gallwn ddyweyd cymaint a hyn, fod y ddau ryw yn siarad gormod yn aml, ac mewn perthynas i gallineb, fod lle i welliant o'r ddwy ochr; ac hwyrach y buasai yn llawn mor briodol galw y dail ysgwydedig hyny yn ddail tafod mab a'u galw yn ddail tafod merch, fel y gwneir yn gyffredin. Dywedai rhyw ddyhiryn pe buasai gan y merched ddau dafod—un o bobtu eu safn—y buasai yna lawer iawn i'w ddweyd o bob ochr! hyny. Ond cofier mai dyhiryn a ddywedodd Nid anfynych y clywir saith neu wyth o ferched yn siarad i gyd ar unwaith, a phob un ohonynt yn gallu cymeryd i mewn yr oll o'r ymddyddan heb un anhawsder. Dyma wybodaeth ry ryfedd i'r meibion: uchel yw—ni fedrant oddiwrthi! Mae hyn yn ffaith amlwg, fod mwy o siarad yn bod (ac o ysgrifenu hefyd o ran hyny) nag sydd o feddwl. Pe gwerthid dynion ar yr un egwyddor ag y gwerthwyd y parrot hwnw gynt, sef fel un oedd yn meddwl llawer mwy nag oedd yn siarad, mae lle cryf i ofni mai llonydd a fyddai y farchnad.

Pwy o honom nad yw yn cyfarfod yn feunyddiol â'r dyn sydd yn siarad gormod? Yr ydych yn ei gyfarfod yn aml yn y trên. Hwyrach eich bod wedi cymeryd eich eisteddle o'i flaen ef. Yn y man, y mae yntau yn dyfod i mewn yn sydyn a ffwdanus, a chyn iddo eistedd i lawr, y mae wedi dyweyd " Boreu da i chwi," wedi sylwi ar yr hin, ac ar ddiffygion yr orsaf, wedi dyweyd o ba le y daeth, i ba le y mae yn myned, pa le y bu yr wythnos flaenorol, i bwy y mae yn perthyn, &c., a'r cwbl i gyd ar yr un gwynt; ac os ceisiwch roddi brawddeg i mewn eich hunan, bydd ef wedi ei gorphen cyn i chwi edrych o'ch cwmpas, ac yn carlamu yn ei flaen at rywbeth arall, tra y gorfyddir chwi i ymfoddloni ar ddyweyd rhwng crom fachau, " Ho," ac " Ai ê, " ac " Felly yn wir." Wedi i chwi ymadael a'ch gilydd, ni wyddoch yn y byd mawr pa beth a fydd efe wedi ei ddyweyd, a'r unig effaith a fydd ei hyawdledd wedi ei wneyd arnoch a fydd swn mawr yn eich pen, fel pe byddech newydd ddyfod allan o felin neu factory wlan.

Dosbarth arall llawn mor boenus i un fod yn eu cymdeithas ydyw y rhai tawedog—y rhai sydd yn siarad rhy ychydig. Nid ydyw dystawrwydd bob amser yn arwydd o ddoethineb. Mae rhai yn ddyst aw am eu bod yn yswil, ac eraill am nad oes ganddynt ddim i'w ddweyd. Nis gwyddom pa fodd y bydd y bobl dawedog yn teimlo eu hunain, ond ein profiad ni ein hunain ydyw, mai un o'r pethau mwyaf anffortunus a all ddygwydd i ddyn ydyw gorfod cydgerdded â'r cyfryw am saith neu wyth milldir, neu fod mewn ystaf ell heb neb ond hwy a chwithau yn bresennol. Nid gwaeth a fyddai i chwi ddysgwyl am gael plwm wedi i chwi gymeryd cyfranau mewn gwaith mine na dysgwyl iddynt hwy gymeryd rhan mewn ymddyddan. Eithaf eu hyawdledd ydyw dyweyd ei bod yn debyg i wlaw, neu ei bod yn braf. Wedi i chwi wneyd cais aflwydd ianus at bobpeth ymron, nid oes genych ddim i'w wneyd ond boddloni i fod yn ddystaw, a gwrandaw ar swn eich traed wrth gerdded, neu yr awrlais yn tician, nes y bydd y dystawrwydd wedi myned yn boenus, ac hyd yn nod yn drystfawr.

Dyna ddosbarth arall ydyw y siaradwyr clapiog. Mae у dosbarth hwn yn awyddus i siarad, ond eu bod yn ddiffygiol o allu. Fel y mae rhai pobl yn peidio tyfu pan yn bur ieuanc, felly hefyd y bydd rhai yn rhoddi heibio dysgu geiriau wedi gadael naw neu ddeg oed. Yr un geiriau sydd ganddynt i adrodd pob hanesyn, ac i fynegu pob teimlad. Yr un ugain gair bob amser, yn cael eu cynorthwo gan yr ymadroddion, "ydach chi 'n gwel'd," "wyddoch," " fel ynte," a " bethma." Os anturiant ddyweyd tae, " gair a mwy na dau sill ynddo, ond odid fawr na chânt godwm, ac y byddwch chwithau yn gorfod rhedeg i'w cynorthwyo i ddyfod dros gamfa y sill olaf! Ac eto maent yn gallu hacio trwyddi yn lled dda os cânt eu ffordd eu hunain. Ond yr aflwydd ydyw, os byddwch mewn brys, eich bod yn gorfod dyweyd hanner yr ys tori eich hunan, er na fyddwch yn ei gwybod.

Ar gyfer y dosbarth a enwyd ddiweddaf, ac yn ffurfio math o eithafion iddo, y mae dosbarth arall a alwn y siaradwyr chwyddedig. Nodwedd arbenicaf y dos barth hwn ydyw, eu bod yn siarad iaith na fedr meidr olion cyffredin ei deall. Mewn un ystyr, y maent yn debyg i Edward Green yn ysgol y Llan er's llawer dydd. Dywedai Edward wrth ei athraw gyda golwg ar ddarllen, nad oedd y geiriau bychain yn werth myn ed i'r drafferth o'u dyweyd, ac fod y geiriau mawr yn rhy anhawdd eu dweyd. Y mae y siaradwyr chwyddedig yn credu y rhan flaenaf o athrawiaeth Green, ond y maent ymhell o gredu y rhan olaf. Pe gofynid i un o'r dosbarth hwn siarad iaith gyffredin y bobl, ystyriai hyny, yn ddiammheu, "yn warthrudd oesol ar urddasolrwydd ei bersonoliaeth, ac annheilwng hollol o feddwl arddansoddol, ac o un hyddysg mewn uchanianaeth. Yn hytrach na defnyddo ieithwedd dlodaidd a lliprinaidd y bodau iswybrenol, a elwir y werinos, dewisach a fyddai ganddo gael ei alltudio dros derfyn gylch y bydysawd, a threulio ei oes ar glogwyn y fall mewn pendristedd hunymdeimladol, neu ei wneuthur yn nod i atgasedd y cydfyd." Rhywbeth tebyg i'r frawddeg ddiweddaf y byddant yn siarad yn gyffredin. Ond beth pe clywech chwi hwynt pan fyddant wedi esgyn at yr aruchel? Ar y cyfryw adegau, yr hyn sydd yn digwydd yn lled fynych, ni ddefnyddiant un gair os na fydd yn ddigon o bryd i ddyn. O bob math o siaradwyr, y rhai hyn ydynt y rhai mwyaf anhawdd eu goddef. Mae eu clywed yn baldorddi yn ddigon a chodi cyfog ar ddyn synwyrol.

Ond rhaid i ni roddi terfyn ar ein llith, nid am nad oes genym ychwaneg i'w ddweyd, ys dywedai Robert Thomas, Llidiardau, oblegid gallesid dweud rhywbeth ar y siaradwyr bonglerus, y rhai, fel Mrs. Partington, na fyddant byth yn agor eu safn heb roddi eu troed ynddi, ac ar y siaradwyr gorfanwl, y rhai a siaradant bob amser fel pe byddent yn ymwybodol fod reporter yn gwrandaw arnynt. Gallesid dweyd rhywbeth ar siarad Cymraeg a Saesneg, siarad cwmpasog, a siarad i bwrpas, siarad gwag, a siarad syn wyr, siarad yn y wyneb, a siarad tu ol i'r cefn, siarad maswedd, a siarad er adeiladaeth. Onid ydyw Siarad a Siaradwyr yn destyn campus i wneyd darlith arno? Dyna ddrychfeddwl i'r rhai sydd â gwendid ynddynt yn y cyfeiriad hwnw. Cofiwn fod siarad dyn yn gyffredin yn dangos beth sydd ynddo. Os cregin fydd yn y cwd, cregin ddaw allan. Dyma gynghor Catwg Ddoeth, "Gofala beth y gwetych, pa fodd y gwetych, pa le y gwetych, ac wrth bwy y gwetych." Dyma a ddywed yr Hen Lyfr ar y pwnc o siarad, "O helaethrwydd y galon y llefara y genau." "O mor dda yw gair yn ei amser."