Hanes y Bibl Cymraeg/Richard Davies D.D.
| ← William Salesbury | Hanes y Bibl Cymraeg gan Thomas Levi |
Thomas Huet |
II. Richard Davies, D.D.
Mab ydoedd Richard Davies i Dafydd ab Gronw, offeiriad Cyffin, ger Conwy, yn Sîr Gaernarfon. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1501, mewn lle a elwir Plâs y Person, a derbyniodd ei addysg golegawl yn Rhydychain. Yn y flwyddyn 1550, anrhegwyd ef gan y Brenin Edward VI., â ficeriaeth Burnham, ac â phersoniaeth Maidsmorton, yn Swydd Buckingham. Ond ar esgyniad y Frenines Mari i'r orsedd collodd y cyfan, a gorfu iddo ddianc allan o'r deyrnas, i Geneva. Aeth a'i wraig drosodd gydag ef, a dyoddefodd lawer yno, gan ei fod yn dybynu ar elusen ei gydffoedigion cyfoethocach.
Wedi bod yno yn nhir alltudiaeth am dair blynedd, dysgodd y Ffrangaeg mor dda fel y gallai bregethu ynddi, a chafodd eglwys yno i weinidogaethu ynddi, yr hyn a roddodd iddo gynaliaeth gysurus. Yn Geneva, y ganed tri o'i feibion, sef Thomas, Peregrine, a Jerson. Ar farwolaeth y Frenines Mari, ac esgyniad Elisabeth ei chwaer, dychwelodd i'w wlad, a chafodd y bywioliaethau a gollodd yn ol. Yn Ionawr 1560, dyrchafwyd ef i Esgobaeth Llanelwy. Ni fu ond oddeutu pumtheg mis yn Esgobaeth Llanelwy, oblegyd ar yr 21ain o Fai, 1561, trosglwyddwyd ef i Esgobaeth Tyddewi, yn yr hon esgobaeth y parhaodd am fwy nag ugain mlynedd. Yr oedd wedi ei raddio yn D.D. yn y flwyddyn 1560, a chyfrifid ef yn un o wŷr dysgedicaf ei oes.
Yr oedd Dr. Richard Davies, nid yn unig yn ddyn dysgedig, ond yn Brotestant zelog, ac yn Gristion diledryw ac ymroddedig. Fel y dangoswyd eisoes, yr ydym yn rhwymedig i'w lafur ef, mewn cysylltiad â'i gydymaith Salesbury, am y Testament Newydd cyntaf yn brintiedig yn y Gymraeg. Efe, yn nghyd â Salesbury, gyhoeddodd hefyd, yn yr un flwyddyn a'r Testament, "Y Llyfr Gweddi Gyffredin," at wasanaeth yr eglwysi. Cyhoeddodd bregeth Saesneg hefyd ar farwolaeth Iarll Essex, yr hon a draddodwyd ganddo yn Nghaerfyrddin, yn 1577.
Yn y cyfieithiad newydd o'r Bibl Saesneg, a wnaed trwy orchymyn y Frenines Elisabeth, yr hwn a adwaenir yn gyffredin wrth yr enw "Bibl Parker," a gyhoeddwyd yn 1568, rhoddwyd gofal llyfrau Joshua, Ruth, a'r ddau Samuel i'w hadolygu a'u eydmaru â'r gwreiddiol i Dr. Davies.
Mae y llythyr maith a rhagorol a gyhoeddodd yn nglŷn â Thestament Salesbury, yn ddigon o brawf ei fod yn Brotestant cadarn, yn dduwinydd da, yn wladgarwr calonog, yn hanesydd craffus, ac yn efengylaidd ei olygiadau. Geilw y Cymry yn serchog a difrifol i ddeffroi o'u cwsg, ac i dderbyn a gwerthfawrogi y rhodd ardderchog oedd yn awr yn cael ei chynyg iddynt. Dwg ar gof iddynt y modd y cadwodd yr hen Gymry yr Efengyl yn ddilwgr yn eu gwlad, dros amryw oesoedd, a'r erledigaethau a ddyoddefasant o'r herwydd. Dengys pa fodd y cawsant o'r diwedd eu llygru gan Babyddiaeth, a'r modd y cafodd eu llyfrau eu dinystrio, nes i'w holl lenyddiaeth, o'r braidd, gael ei dyfetha. Mae yn mawrygu y fendith oedd wedi dyfod gyda'r gelfyddyd newydd o argraphu, ond yn cwyno fod y Cymry wedi elwa. mor lleied arni; ond yn awr, yr oedd y Testament Newydd yn dyfod allan iddynt yn eu hiaith eu hunain, a hyderai na fyddent yn hir cyn cael yr holl Fibl yn gyflawn i'w dwylaw. Dylasem hysbysu fod yr Esgob Davies yn fardd o radd uchel hefyd, a bod amryw o'i gyfansoddiadau ar gôf a chadw.
Pan symudwyd yr Esgob o Lanelwy i Dyddewi, dywed Syr John Wynn, "iddo lywyddu yno yn deilwng o hono ei hunan, ac er anrhydedd i'n cenedl, gan amlygu ei hoffder trwyadl o'r Gogleddwyr, y rhai a gyfleai efe yn lliosog mewn bywioliaethau Eglwysig yn ei esgobaeth, a'i hoff ddywediad canlynol yn wastad yn ei enau,-" Myn y firi faglog, myfi a'ch planaf chwi, y Gogleddwyr, tyfwch os mynwch." Efe a gadwai dŷ rhagorol, gan gadw yn ei wasanaeth y brodyr ieuangaf o'r tai goreu yn y wlad hono, i'r rhai y rhoddai gynhaliaeth ac addysg dda, gyda 'i blant ei hun." Achwynir arno iddo dlodi yr esgobaeth yn fawr, tuagat arlwyo i'w deulu lliosog, trwy brydlesu y tiroedd, a gadael y tai i fyned yn adfeilion.
Bu farw Tachwedd 7fed, 1581, yn y llys esgobol yn Abergwili, yn 80ain mlwydd oed, a chladdwyd ef yn yr eglwys. Wrth ailadeiladu eglwys Abergwili yn 1850, daethpwyd ar draws bedd yr esgob. Nid oedd ar ei feddrod ond llechfaen gyffredin y wlad, a'i enw ef arni, a dim ond ei enw, yn nghyd â'r flwyddyn y bu farw, 1581. Canfyddwyd arch yn y ac ysgrifen yn rhedeg ar hyd ei hymylau; a darllenwyd enw yr esgob ar yr arch. Rhoddodd Dr. Thirlwall, Esgob Tyddewi, wyddfaen mynor, ar ei draul ei hun, ar fûr y ganghell uwch ben ei fedd, ac ar y mynor y mae a ganlyn yn argraphedig:
Er Coffadwriaeth am
Y GWIR BARCHEDIG DAD YN Nuw,
YR ESGOB RICHARD DAVIES, D.D.
Ganwyd ef yn mhlwyf Gyffin, ger Aber Conwy, yn
Ngwynedd;
DYGWYD EF I FYNY YN NEW INN HALL, RHYDYCHAIN;
Codwyd ef i ESGOBAETH LLANELWY, Ionawr 21ain, 1559,
AC I'R ESGOBAETH HON (TY DDEWI) MAI 29AIN 1561.
BU FARW TACHWEDD 7FED, YN Y FL. 1581,
Oddeutu LXXX. oed;
AC A GLADDWYD YN YR EGLWYS HON.
Efe a gyfieithodd JOSUA, BARNWYR, RUTH, 1 SAMUEL,
a'r 2 SAMUEL yn y BIBL SAESONEG,
Pan ddiwygiwyd yr hen gyfieithiadau o dan arolygiad
Yr ARCHESGOB PARKER yn y fl. 1668;
Ac efe hefyd a gyfieithodd
1 TIMOTHEUS, YR HEBREAID, IAGO, 1 PETR, A'R 2 PETR,
YN Y TESTAMENT NEWYDD CYMRAEG
A gyhoeddwyd a chan mwyaf a gyfieithwyd
gan WILLIAM SALESBURY, o'r Plâs Isaf, ger Llanrwst
yn y fl. 1567.
ESGOB oedd ef o ddysg bur—a duwiol
A diwyd mewn llafur;
Gwelir byth tra 'r Ysgrythur,
Ol gwir o'i ofal a'i gur.—Tegid.