[Amaethwr yn y Pandy, ger y Bala, oedd Robert William. Ganwyd ef yn 1744; claddwyd ef yn Llanfor, Medi 1. 1815. Yr oedd yn ddisgybl i Rowland Huw, ac yn athro i Ioan Tegid. Codwyd y darnau sy'n canlyn o ysgrif-lyfr trwchus yn ei Law ef ei hun (dechreuodd ysgrifennu yn 1768), sy'n awr yn meddiant ei deulu. Gwel Cymru II., 21—23.]
i. Y BEIBL.
TYRED, Awen naturiol,—i gynnig Rhyw ganiad ysbrydol; Gwan iawn wyt i ganu'n ol Sail addysg gwyr sylweddol.
Llyfr doeth yn gyfoeth i gyd,—wych lwyddiant A chleddyf yr ysbryd, A gair Duw Nef yw hefyd, Beibl i bawb o bobl y byd.
Maes helaeth mwya sylwedd,—iawn fedrus Anfeidrol ei rinwedd; Gair anwyl y gwirionedd Byd yw hwn, bywyd a hedd.
Rheol ryfeddol o foddion.—dwysgall Yn dysgu pob dynion; Goreu braint roddwyd ger bron, Yn nwylaw annuwiolion.
Perl nefol pur lawn afiaeth,—gwir amod A grymus ddysgeidiaeth; 'Rhwn oedd, sydd, a fydd iawn faeth, Yn dirwyn iechydwriaeth.
Gair iawn di ysgog, goreu in dysgu,
Union a grasol, yn ein gwir Iesu
Deuwn o'n gw'radwydd, da i ni gredu
O gyd wiw fwriad, ag edifaru;
Boed in Nef i gartrefu—yn diwedd,
Mwya dawn rinwedd mae Duw'n ei rannu,
ii. BLINDER AC YMDDIRIED.
Rwy'n dechre blino'n awr ar bethau'r ddaear hon
Does wrthrych rhwng y nef a'r llawr a'm gwna f'n llon,
Gwlad well tu draw i'r bedd 'rwy yn ddymuno gael,
A'm henaid mewn tragwyddol hedd, da wedd, di wael.
Rhyw ryfel yma sydd mewn byd rwy'n awr yn byw,
A minne'n siwr o godi'r dydd heb nerth fy Nuw;
Addewid Un a Thri yw nghysur a fy nghân,
Y bydd ei hunan gyda mi, mewn dŵr a thân.
Fe ddwedodd Crist Mab Duw mai gorthrymderau a gawn
Ac O! na byddwn ynddo'n byw, fe yw fy iawn;
Nid ofnwn ar un pryd drallodau mawr a ddaw,
Ond cael, er allo cnawd a byd, fod yn ei law.
Er amled yw fy nghri tan ryw amheuon mawr,
Ac anghredinieth sy' ynnof i'm taflu i lawr;
Disgwyliaf gryfach ffydd, i godi f'ysbryd gwan,
A mwy o nerth yn ol y dydd i nofo i'r lan.
Gweddio wnaf o hyd gael cyn terfynu f'oes
Dystiolacth fadde meiau i gyd, trwy Oen y Groes;
Ei waed ar Galfari sydd digon i'm glanhau,
Par i'm holl glwyfau marwol i gael eu hiachau.
Wrth draed y Meddyg da 'rwy yn dymuno bod,
'Does unlle gwell i enaid cla', caiff ynte'r clod;
Mae'r Iesn'n eiriol fry, a'i hen drugaredd rad,
Yn enw hwn dof finnau'n hy i dy fy Nhad.
iii. GWELEDIGAETH YR ESGYRN SYCHION
Rhyw son an esgyrn sychion cawn, os awn i 'mofyn:
Ac wele hwynt yn amal law, ar wyneb dyffryn;
"Ha fab dyn, fydd byw rhai hyn? yw'r gair ofynnwyd,
Ac er bod mewn myfyrdod syn, ni wyddai'r proffwyd.
Proffwyda am yr esgyrn hyn, a dywed wrthynt,
Er bod yn feirwon sychion syn bob un o honynt—
"Clywch air yr Arglwydd sydd yn dweyd 'Rhof anadl ynnoch,
Fel trwy yr hyn 'rwyf yn ei wneyd mai byw a fyddwch.
Fel hyn y parai'r Arglwydd gynt i'r anadl yma—
Tyr'd oddiwrth y pedwar gwynt, ac anadla
Ar y lladdedigion hyn, a byw a fyddant,
A rhai gânt eto'n cannu'n wyn a orfoleddant.
A phan broffwydodd, swn a fu, a chynnwr hefyd,
A'r anadl a dlaeth i'r holl lu, mewn byr ennyd;
A safent yno ar eu traed yn llu lliosog;
A minne saif, drwy rinwedd gwaed ein brawd trugarog.
Duw, er mael dyro i mi
Hwyl union o'th haelioni;
Par fywyd, pura f'awen,
Addwyn yw hi, y ddawn hen,
I wau gwiwdeg we gadarn
Yng nghylch y dydd y bydd barn.
Hwn yw'r dydd sydd yn neshau
Draw eisoes wrth y drysau;
Dydd echrys, arswydus son,
Niwlog i annuwiolion;
Dydd chwerwedd dialedd diluw,
Dydd blinder, a digter Duw;
Llid oer naid, fal lleidr y nos,
Mynegwyd mae yn agos;
Dydd o brofiad ofnadwy,
Diwedd mawr, ni bu dydd mwy.
A phwy wyr ai'r hwyr, er hyn,
Y dechreu amser dychryn?
Cof ofnog, ai y cyfnos?
Cynnil nawdd, ai canol nos?
Ai ar y wawr, ddarfawr ddydd?
Cwyn wael ddwys, ai canol-ddydd? Geirian Naf sy'n gwiriaw,
Goreu dyst, mai gwir y daw;
Gair Iesu mor gu a gaf,
Iach helaeth, pam nva choeliaf?
Daw i bob parth ar wartha
Drwg di-rôl, duwiol a da;
Cynnwrf, a thwrf a therfysg,
Foddau mawr, a fydd ym mysg
Cenhedloedd ag ieithoedd gwâr,
Ddeuant gyrrau'r ddaear;
Annuwiol blant, toddant hwy
Yn gyfan ddydd eu gofwy:
Pob wyneb glân cyfan cu
Heb urddas a gasgl barddu;
Syndod rhyfeddod a fydd
Cwynfawr, a phawb a'i cenfydd;
Ac yna y crynna cred,
Gad gyngraff gyd ag anghred;
A'r holl ddaear fyddar fud,
Gron hoew-fawr, a gryna hefyd.
A'r defnyddiau, geiriau gwir,
Di-dadm gan wres a doddir;
Daear a'i gwaith, dewr faith dw
Anobaith, a lysg yn ulw;
Tywelltir, teflir fel tân
Ar led oll, oer lid, allan;
A'r creigiau, bryniau pob bro,
O gwmpas yn ymgwympo;
Y greadigaeth gry degwch
Cyffry, ag a dry yn drwch;
Natur frau, ddiau ni ddal,
A ddetyd yn ddiatal;
Twrw, wae maith, hyd tir a môr
Ag ing a chyfyng gyngor;
Dynion fydd ar y dydd da
Hyll agwedd, yn llewygu,
Gan ofn a braw draw yn drwm.
A gwarthudd euog orthrwm. A wedi yr aniddanwch,
Gorthrymder, a'r trymder trwch
Ni rydd haul o'i draul a'i dro
Ei lewyrch i oleuo;
A'r lloer wen uwch ben byd,
Rhyfedd a d'wllir hefyd;
Ser y nef, siwr yw i ni,
Serth adeg, a syrth wedi;
A nerthoedd nefoedd yn wir,
Esgud waith, a ysrydwir. Yna gwelant Oen gwiwlan,
Ar ei Orsedd loewedd lân.
Gyda ei blaid euraidd wedd,
Llawn o fawl, llu nefoledd;
Yn dwad, codiad cadarn,
Ar y byd i wir roi barn;
Clywir bloedd y cyhoeddwr
O bedwar gwynt byd o'i gwrr;
Galwad i bob gwlad glir,
At gannoedd a utgenir;
E gyrraedd i bob goror
Daear faith, mawr waith, a môr;
Perir i bawb ympiriaw,
A'r meirwon ddynion a ddaw;
Gwelir pawb yn y golwg,
Diau o drem da a drwg;
A rhennir oll y rheini,
Gwir yw, medd y gair i mi;
Ein Rhi eglur yn rhaglaw.
A'r ddau lu ar ei ddwy law;
Rhai cyfon di-drawsion draw,
Dda helynt, ar ddeheulaw;
A'r anauwial o'u hol hwy,
Wawr isel, ar yr aswy. A'r llyfrau a'u geiriau gwir,
Gu arwydd, a agorir;
A llyfr gair Mab Mair mau,
Gwirionedd gywir enau;
Llyfr ffraeth creadigaeth Duw
I dylwyth cyn y diluw;
A diball lyfr cydwybod
Yn blaen iawn, blin yw ei nod!
I'r rhai euog llwythog llawn,
Cof-lyfr pechodau cyflawn
I'r dieuog pwyllog pur,
Gesyd anrhaethol gysur;
Pob un grasol nefol nod
A burir yma'n barod,
Fodd enwog, a feddianna
Fawr urddas y Ddinas dda;
A gwyn eu byd hyfryd hwy,
Nerthol yw eu cynhorthwy:
Ni ddeall dyn o ddull doeth,
Cofiwn, pa faint y cyfoeth
A rydd Duw Ior, blaenor ei blaid,
Yn wiw elw i'w anwyliaid;
A'r anufudd yn suddaw
Yn fudan mor druan draw;
Gwae ddynion a gwedd anwir,
Nid hwy a safant eu tir;
Anadl yr Ion cyfion cu,
Fodd chwithig, fydd i'w chwythu,
Fely mauus hysbys hynt,
Flina cur, o flaen corwynt. Y Barnwr, rheolwr hylaw.
Barn gyfion o'i ddwyfron ddaw;
Dywaid wrth y rhai duwiol
Yn fwyn iawn, fo yn ei ol,—
"Dewch chwi, fy mhlant di-wael,
O'r byd mae gwynfyd i'w gael;
Mae'r Deyrnas roed, hel oedi
I'w chael, bartowyd i chwi;
Hoew-fraint ardderchog hyfryd,
Di ball er seiliad y byd;
Meddiennwch mewn modd union
Dirion swydd y Deyrnas hon;
Am mai da gwnaethoch i mi,
Diochel bydd da i chwi." A'r rhai anwir rhoddir hwy
I fyneliad ofnadwy;
Dywaid Ef,—"Ewch, ni chewch chwi,
Gelynion y goleuni,
Ond uffern gethern i gyd,
Ddalfa dro dragwyddolfyd;
Tywyllwch caeth annrhaethol
O ddig barotowyd i ddiawl."
Yna yr ant, coddiant caeth
Dygyn, i gosbedigaeth;
Annoethedd drwg a wnaethant,
A drwg, oer gilwg, a gânt. Y duwiol lu di-wael oll
Ddygir i'r nef yn ddigoll,
I ganu clod, a bod byth,
Mewn addoliad mwyn ddi-lyth,
I'w Prynwr a'u carwr cu
Dewisol a'r Duw Iesu:
Sylwedd y Ddinas oleu,
Por yw hwn byth yn parhau;
Boed inni ran gyfan gu,
Da olud, yn ei deulu;
Byw bwy yno bob ennyd
I ganu mawl, gwyn y myd.
v. Y DELYN
Gwledd gorfoledd gwir felus—yw miwsig A moesau cysurus; Naturiol, llesol mewn llys, A'i sain curaid soniarus.
vi. BEDD GENETHIG.
Gwel fedd gu ieuengedd gangen—gynnar-dwf— Gan irder ei deilen; Genethig fel gwenithen, Gwers yw hi i'r gwŷr sy hen.
vii. AMCAN Y BARDD.
Fy amcan i, gan hynny, Oedd ceisio llwyr wrth'nebu
Meddyliau gweigion o bob rhyw, Os cawn gan Dduw fy helpu.
↑Codwyd y cywydd hwn o un o ysgriflyfrau Rowland Huw. Y mae'r hen fardd wedi rhoddi cywydd ei ddisgybl gyda chywydd ar yr un testyn gan William Wynn, a chydag un o gywyddau Goronwy Owen.
