Beryl/Pennod XXIV

← Pennod XXIII

Beryl gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)

Ymarferiadau ar y Gwersi

XXIV

Nid yw'r nos—arwaf nos,
Yn difwyno glas y nefoedd.
—Elfed.

WEDI iddo fynd, bu Beryl am beth amser yn rhy syn i symud. Dr. Goronwy Wyn! Cymro ydoedd yn ddiddadl. A hithau wedi meddwl ei bod mor ddiogel gyda "Dr. Smith." Gan mai Cymro ydoedd, gwyddai mai Cymry oeddynt hwythau. Yr oedd Enid, wrth siarad cymaint yn ei chystudd, wedi gwneud cuddio hynny'n amhosibl. Newydd ddyfod i Gaergrawnt ydoedd. O ba le y daethai? Pwy oedd ei bobl ? Pa faint a wyddai o'u hanes hwy? Ar ddiwedd ei myfyrdod, gorfu i Beryl gyffesu wrthi ei hun fod yn dda ganddi, wedi'r cwbl, mai Cymro ydoedd! Daeth Caergrawnt yn fwy o gartref! Cafodd esboniad yn awr ar y teimlad angerddol a ddaethai drosti hyd yn oed pan welsai ef gyntaf,—rhyw deimlad fel yr un a lanwai fynwes "hwyad ryfedd Hans Andersen pan welodd yr elyrch ar y llyn.

Aeth wythnos heibio. Yr oedd Enid yn gwella'n gyflym. Deuai Dr. Wyn o hyd i'w gweld unwaith bob dydd. Siaradai Beryl ac yntau am bopeth ond am eu hunain a'u hanes. Ni ddangosodd Dr. Wyn y gwyddai mai Cymry oedd Beryl a'i theulu, ac ni chyfeiriodd Beryl at ei enw Cymraeg yntau,— dim ond ei alw'n "Dr. Wyn" yn lle "Dr. Smith."

Un bore cafodd Beryl lythyr oddi wrth Nest o'r Eidal â newydd cyffrous ynddo. Cawsai Mrs. Mackenzie lythyr o Lanilin yn dywedyd am beth rhyfedd a ddigwyddasai yno. Yr oedd Stanley, o Siop Hywel, wedi bod yn wael iawn yn ystod y gaeaf, ac nid oedd ganddo obaith am wella. Ambell waith yn ystod ei gystudd galwai ddydd a nos am Eric. Un hwyr cyffesodd wrth ei weinidog ei fod wedi gwneud cam ag Eric flynyddoedd yn ôl, a bod yn achos i hwnnw ymadael â Siop Hywel ac â'r ardal. Dywedodd mai ef a ddygasai'r ddau bapur punt o'r til a'u rhoi yng nghap Eric. Cawsai gyfle at hynny wedi dyfod yn ôl oddi wrth ei waith a phawb yn brysur yn y siop. Dywedodd hefyd mai ef a ddygasai bob swllt a aethai ar goll o'r til drwy'r amser hwnnw. Ei amcan oedd cael gwared ar Eric, am ei fod yn mynd o'i flaen ef yng ngolwg Mr. Hywel. Llwyddasai yn ei amcan, ond yr oedd y peth wedi pwyso'n drwm ar ei feddwl, ac ni bu'n hapus byth ar ôl hynny. Yr oedd am i Eric gael gwybod fel y câi ef ei faddeuant cyn marw.

Ysgrifennodd y gweinidog ar unwaith at Mrs. Mackenzie i Lundain. Aeth y llythyr ar ei hôl i'r Eidal lle'r oedd yn awr gyda Nest. Gyrrodd Nest lythyr y gweinidog i Eric i Buenos Aires a'r llythyr hwn a'r hanes i Beryl.

Eisteddai Beryl â'r llythyr ar ei harffed, a'r dagrau'n llifo dros ei gruddiau. Y Stanley hwn a ddygasai'r fath ofid arnynt,—sarnu eu cartref, eu gyrru o'u gwlad a pheri eu bod yn ddirmygus yng ngolwg eu cymdogion. Oni bai amdano ef, gallasent fod eto'n hapus ym Maesycoed, yng nghanol eu cyfeillion a'u cydnabod. Daethai'r gofid a'r ymdrech a'r anghysur i gyd oherwydd drygioni'r bachgen hwn. Ond gwnaethai Stanley, wedi'r cwbl, fwy o ddrwg iddo’i hunan nag iddynt hwy. Gwell goddef cam na'i wneuthur, yn wir. Oni bai amdano ef, ni buasai Eric wedi cael y cyfle a gawsai, na'r plant ysgol ragorach y dref. Oni bai amdano ef, ni buasent wedi dyfod i Gaergrawnt. Gwridodd Beryl pan sylweddolodd fod byw yng Nghaergrawnt wedi troi'n sydyn yn beth hyfryd yn ei golwg.

Pan oedd yng nghanol ei myfyrdodau, a'r dagrau o hyd ar ei gruddiau, daeth sŵn cerdded ar y grisiau, a daeth y curo y disgwyliai amdano bob dydd ar y drws, a daeth Dr. Wyn i mewn.

Beryl! Beth sydd yn bod? A ydych wedi cael newydd drwg?'

Galwodd hi'n "Beryl," a siaradodd Gymraeg heb yn wybod iddo!

Atebodd Beryl ef yn Gymraeg, fel pe baent wedi arfer â siarad yn yr iaith honno. Wrth roi cynnwys y llythyr, rhoes hanes eu bywyd o'r dechrau,—y dedwyddwch a'r gofid, yr helbulon a'r gofalon i gyd. Nid oedd eisiau celu dim mwy, a dyna hyfryd oedd cael siarad yn rhydd a siarad yn Gymraeg, a hynny wrth un oedd mor barod i wrando a chydymdeimlo.

Prin pythefnos oedd er pan ddaethai Dr. Wyn i fyd Beryl, ond gallai feddwl ei bod yn ei adnabod erioed.

"Ers pa bryd y gwyddech chwi mai Cymry ydym ni?" ebe Beryl ymhen tipyn.

"Gwyddwn hynny pan welais chwi gyntaf, —cyn imi glywed Cymraeg gan Enid. frysiais i holi. Gwyddwn y cawn wybod gennych chwi pan ddeuai'r amser. A heddiw, pan welais chwi mewn dagrau, daeth Cymraeg allan heb yn wybod imi. Ni ddangosasoch chwithau un syndod. Ers pa bryd, ynteu, y gwyddech chwi mai Cymro wyf fi ?"

"Ofnais hynny pan glywais eich enw," ebe Beryl, a gwenu.

"Gwelais yr ofn ar eich wyneb, a dyma fi wedi bod am wythnos heb wybod yr achos! Dyn amyneddgar wyf! Ond, Llanilin! Yr wyf yn siwr bod fy ewythr yn eich adnabod."

"Eich ewythr?

Ie, fy ewythr Goronwy. Mr. Ifan Goronwy.

"O! Nid Mr. Goronwy o America! "Ie, Mr. Goronwy o America, brawd fy mam.

"O, dyna beth od! Bu yn ein tŷ ni unwaith. Y mae chwe blynedd oddi ar hynny, —chwe blynedd i'r mis nesaf, cyn i'n gofid mawr cyntaf ddyfod arnom."

"Peth od arall yw ei fod wedi bod yn sôn llawer amdanoch fel teulu yn ddiweddar, ac yn enwedig am eich mam. Yr oedd ef a hithau'n blant gyda'i gilydd, mae'n debyg. Beth oedd enw eich mam?"

"Elen."

""Len' yw ei enw ef arni, 'rwy'n meddwl. Sôn am Len a'i theulu' y mae o hyd, nid 'Mr. a Mrs. Arthur a'u teulu," felly ni feddyliais i mai am eich teulu chwi y siaradai. Ni soniais i wrtho fy mod yn adnabod teulu o Gymry yma. Buasai ef yn sicr o gymryd diddordeb ynoch, a holi eich enw ac o ba le y daethoch. Nid oeddwn am iddo holi nes imi fedru ei ateb, ac nid oeddwn am eich holi chwi cyn yr amser. Mae yn sôn am fynd i weld "Len a'i theulu " cyn hir. Bydd yn synnu pan glyw fod tri o'r teulu yma yn ei ymyl."

Ni ŵyr, ynteu, fod nhad a mam wedi marw?"

Na ŵyr. Wedi iddo ddyfod yn ôl o Gymru y tro hwnnw, cafodd ei daro'n wael iawn. Yr oeddwn i newydd fynd i'r coleg i Edinburgh ar y pryd. Aeth fy mam i America i weini arno. Ef oedd ei hunig frawd. Bu ef yn wael am dair blynedd. Cyn iddo lwyr wella, aeth fy mam yn wael a bu hi farw yno. Oddi ar hynny y mae fy ewythr wedi ceisio llanw lle tad a mam i mi, ac yr wyf finnau'n teimlo fel mab iddo yntau."

"A gydag ef yr ydych chwi'n byw?"

Ef sydd yn byw gyda mi. Daeth yma o America fis yn ôl. Ei fwriad yw mynd i Gymru i fyw,—efallai i Lanilin, ei hen ardal. Ac yn awr, Beryl, yr wyf am ddod ag ef yma i'ch gweld chwi."

Pan ddaeth Mr. Goronwy, a dal ei llaw yn dynn ac edrych yn ddwys i'w llygaid, teimlai Beryl fel y ferch un ar bymtheg oed honno ym Modowen, wedi ei chastellu â chariad ag anwyldeb. A dyma'r geiriau a glywodd: Hoffais y ferch yma'n fwy nag un o'r plant eraill y tro hwnnw y bûm yn eu cartref. Gofynnais i'w thad a'i mam am ei chael yn ferch i mi. Gwrthod a wnaethant, wrth gwrs, ac nid wyf yn eu beio, ond yr wyf yn dechrau meddwl y caf hi'n ferch i mi wedi'r cwbl."