Beryl/Pennod XXIII
| ← Pennod XXII | Beryl gan Elizabeth Mary Jones (Moelona) |
Pennod XXIV → |
XXIII
Fe welodd lawer, lawer
O droeon chwerwon chwith,
Ond hwy na'r fellten lem a'r llif
Y cofia'r glaw a'r gwlith.
—T. GWYNN JONES.
Yм mis Rhagfyr yr aeth Eric i Buenos Aires. Bu'r tri arall yn hir cyn dyfod yn gyfarwydd â byw hebddo. Yr oedd Geraint ac Enid, erbyn hyn, yn mynd ar eu deg oed ac yn fwy o gwmni i Beryl bob dydd. Ceisiodd Beryl ymgartrefu'n well yng Nghaergrawnt. Wedi cael dillad newydd, aeth yn amlach i blith pobl,—i'r capel ac i'r dref. Ceisiai feddwl bod geiriau Eric yn wir, a bod amser gwell o'u blaen i gyd, ond pell iawn yr ymddangosai'r amser hwnnw.
Un hanner dydd ym mis Mai, daeth Enid adref o'r ysgol â chur enbyd yn ei phen. Yr oedd ei hwyneb yn goch, a theimlai'n oer drosti.
"Twyma'n dda wrth y tân yna, Enid fach, ac yf y cawl twym yma. Oni byddi'n well, cei beidio â mynd i'r ysgol yn y prynhawn," ebe Beryl.
Yr oeddynt fel teulu wedi cael iechyd da ar hyd y blynyddoedd. Ni bu dim gwaeth nag annwyd ar neb ohonynt er pan gollasent eu rhieni. Gwelodd Beryl yn fuan nad annwyd cyffredin oedd ar Enid y tro hwn. Rhoes hi yn y gwely, gyda photel o ddŵr poeth wrth ei thraed. Aeth Geraint i'r ysgol wrtho'i hun.
Nid oedd ddim gwell pan ddaeth Geraint adref ychydig wedi pedwar o'r gloch. Yr oedd yn rhaid cael doctor. Nid adwaenai Beryl neb o ddoctoriaid Caergrawnt, ond gwyddai ym mha le'r oedd rhai ohonynt yn byw. Gwelsai eu tai mawr a'r plât pres ar y mur yn un o ystrydoedd y dref. Yr oedd enwau Cymraeg ar rai o'r platiau hyn. Sylwasai ar "Jones a Parry." Nid oedd am alw ar un o'r ddau hynny i mewn. Nid oedd am gyfarfod â Chymry yng Nghaergrawnt. Pe deuai Cymro i'r tŷ, byddai'n sicr o ddeall mai Cymry oeddynt hwy, a dyna lle byddai holi. O ba le y daethent? Pwy oeddynt ? Pam y daethent i Gaergrawnt? A byddai'n rhaid eu hateb. Byddai'n bosibl i Gymro, pwy bynnag a fyddai, fod yn adnabod rhywun yn Llanilin, a dyna ddiwedd ar eu cyfrinach. Diau y credai'r doctor gyda'r lleill fod Eric wedi dwyn arian, ac mai gadael Cymru mewn gwarth a wnaethent.
"Yf dy dê ar unwaith, Geraint bach. Rhaid iti fynd i hôl doctor. Mae Enid yn sâl iawn," ebe hi.
"Yn sâl o hyd? At ba ddoctor yr af fi?"
Dyna'r cwestiwn. Nid wyf fi'n adnabod neb ohonynt. Paid â galw doctor sydd ag enw Cymraeg arno, beth bynnag."
Pam?"
"O, wel, paid â hidio pam. Nid wyf am i Gymro ddod yma. Beth yw enw'r doctoriaid sydd yn Clare Street?"
"Jones, McNeil, Fletcher, Parry a Mortimer. Mae Dr. Smith yn Hill Street. Yr ydym yn mynd heibio ei dŷ ar ein ffordd i'r ysgol."
"Smith? Sais yw hwnnw, 'rwy'n siwr. Mae'n agos hefyd. Cer at Dr. Smith ynteu, a gofyn a wêl ef yn dda ddod yma ar unwaith."
Daeth y doctor yn ôl gyda Geraint. Ymddangosai'n ieuanc iawn. Ni allai Beryl ganfod oddi wrth ei wedd a'i iaith pa un ai Sais, Gwyddel, Ysgotyn, neu Gymro ydoedd. Y mae pobl ieuainc y pedair gwlad sydd wedi bod mewn ysgolion a cholegau, erbyn hyn, yn debyg iawn i'w gilydd. Daeth hynny'n beth dibwys yn ei golwg yn fuan iawn. Y pwnc yn awr oedd ei fod yn ddoctor medrus. Yr oedd y pneumonia wedi gafael yn Enid.
Edrychodd y doctor ieuanc yn graff iawn ar Beryl. Carasai holi llawer o gwestiynau, ond nid holi yw gwaith doctor, felly dywedodd:
"Bydd eisiau llawer o ofal a medr i edrych. ar ôl y ferch fach yma. A gaf fi anfon nyrs brofiadol yma ?
"Gwell gennyf fi ofalu amdani, os gwelwch yn dda, doctor. Mi wnaf bopeth a ddywedwch wrthyf"
"A oes gennych rywun i'ch helpu Mrs.————"
'Miss Arthur," ebe Beryl, a gwrido.
"Dim ond fi a'm brawd a'm chwaer fach sydd yma'n awr. Mae fy mrawd hynaf newydd fynd i ffwrdd. Nid oes gennyf waith arall ond gofalu amdanom ein tri. Mi ofalaf am Enid."
"Credaf y gwnewch, yn well na'r un nyrs," ebe'r doctor, ac edrych arni'n graff fel o'r blaen. "Gwnawn ein gorau, ynteu,—chwi a minnau."
Dyddiau â'u llond o bryder a fu'r tri dydd dilynol. Deuai'r doctor lawer gwaith yn y dydd. Plygai Beryl ac yntau gyda'i gilydd uwchben gwely Enid. Crwydrai meddwl yr un fach. Siaradai'n ddibaid, a Chymraeg a siaradai bob amser. Os sylwodd y doctor mai iaith ddieithr a siaradai, ni ddywedodd ddim am hynny. Gwylio curiad ei chalon a wnâi ef a rhoi cyfarwyddiadau eglur a phendant i Beryl i'w cario allan hyd oni ddeuai ef drachefn. Ni ofynnodd unwaith i Beryl a oedd yn blino, ond ar yr ail noswaith, daeth yno tua deg o'r gloch a dywedodd:
"Rhaid ichwi fynd i orffwys am ychydig." "O, yr wyf fi'n teimlo'n iawn, doctor. Gwell gennyf beidio â gadael Enid."
"Byddaf fi yma am awr neu ddwy. Galwaf chwi cyn mynd oddi yma. A fentrwch chwi adael Enid yn fy ngofal i?"
"Mentraf," ebe Beryl, yn ddibetrus, a gwenodd y doctor arni.
Pan ddihunodd Beryl, yr oedd yn bedwar o'r gloch. Yr oedd yn ofidus am ei bod wedi cysgu cyhyd, a dechreuodd ddywedyd hynny.
"Da gennyf eich bod wedi cael cysgu," ebe'r doctor, a mynd cyn iddi gael amser i ddiolch iddo.
Daeth tua'r un amser y nos ddilynol. Yr oedd honno i fod yn nos bryderus ynglŷn ag Enid, ond ni ddywedodd y doctor hynny wrth Beryl. Gwnaeth iddi hi fynd i'w gwely drachefn, ac ef ei hun a wyliodd ar hyd y nos. Bore drannoeth, pan gyfododd Beryl, yr oedd claf yn cysgu'n fwy naturiol nag y gwnaethai ers tro, ond yr oedd golwg welw iawn ar y doctor. Amneidiodd ar Beryl i ddyfod o'r ystafell, a dywedodd:
"Dyna! Hi ddaw mwy, ond rhaid bod yn ofalus. Peidiwch â'i deffro. Dof eto tua naw o'r gloch."
"O! Yr ydych wedi bod yn garedig, Dr. Smith, ac y mae eisiau gorffwys arnoch chwithau, ac eisiau bwyd. Mi wnaf gwpanaid o goffi ichwi mewn pum munud."
"Diolch. Bydd yn dda gennyf gael cwpanaid o goffi cyn mynd allan.
Aeth yn ei ôl i ystafell Enid tra fu Beryl yn paratoi'r coffi. Yna daeth allan a chau'r drws. Mae hwn yn hyfryd," meddai, wrth fwyta un darn tenau ar ôl y llall o fara 'menyn.
"Sut gallaf ddiolch ichwi, Dr. Smith, am eich gofal am Enid?" ebe Beryl.
"Nid oes eisiau diolch. Gallaswn fod wedi anfon rhywun arall yma, ond yr oedd yn well gennyf ddyfod fy hun. A chyda llaw, nid Dr. Smith wyf fi. Dr. Wyn yw fy enw,— Dr. Goronwy Wyn. Newydd ddyfod i'r dref yma wyf i gyd-weithio â Dr. Smith."
Methai Dr. Wyn â deall yr olwg sydyn o fraw a ddaeth i lygaid Beryl wrth glywed hyn, a phenderfynodd fynnu gwybod, pan fyddai Enid wedi gwella digon i roi cyfle am ymgom.