Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi/Roberts, Robert, Llangeitho

Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi

gan John Evans, Abermeurig

PARCH. ROBERT ROBERTS, LLANGEITHO.

Ganwyd ef yn agos i Llwynglas, Tre'rddol, yn 1800. Ond y lle bu ei fam byw ar ol priodi oedd Glandwr, yn agos i Gogerddan. Yr oedd yn wraig o dduwioldeb diamheuol. Aeth i fyw at Mr. Roberts i Llangeitho ar ol claddu ei phriod, ac yn yr un fynwent ag ef, sef un y capel, y claddwyd hi. Cafodd Mr. Roberts ysgol dda yn ieuanc, a hyny un Llanfihangel-genau'r-glyn, yr hon a gyfrifid yn enwog gynt, gan mai y goreu o ysgol Ystradmeurig a ddewisid i'w chadw. Ar ol i'w rieni benderfynu peidio ei anfon yno yn hwy, gofynodd y periglor Evans, Llanfihangel, i'w dad, "Beth ydych yn myn'd i wneyd a Robert, Jack? Mae wedi cael rhy fach o ysgol i wneyd dim o honi, ac y mae wedi cael gormod i fyn'd i ochr y clawdd. A pheth arall, Jack, y mae yn ormod o ddysgwr i chwi fyn'd ag ef i weithio, mae Robert yn siwr o wneyd rhywbeth o'i ysgol. Gwnewch wrando arnaf fi, byddwch yn ffol iawn os gadewch ef ar mae wedi gael." Gwrandawyd ar y cyngor, a chafodd Robert fyned yn ei flaen nes dysgu digon i fyned yn un o athrawon ysgol enwog Staines, tref oddeutu pymtheg milldir yr ochr hyn i Lundain. Yr oedd yn myned o'r lle hwn i Jewin Crescent ar ei draed bron bob Sabbath; ac yr oedd golwg fawr gan y cyfeillion yno arno fel un o dalentau disglaer, a chymerai ran ymhob gwaith a geisient ganddo, ond pregethu. Cymhellwyd ef i hyny, ond ni fynai.

Gyda chadw ei hun a phrynu llyfrau yn Staines, ystoriodd ryw gymaint o arian. Cymhellwyd ef, a chydsyniodd yntau, i godi tŷ ar y North Parade yn Aberystwyth. Wedi dechreu, cynghorwyd ef i godi dau, a thrwy hyny aeth i ychydig o ddyled; ac yr oedd dyled a balchder y pethau mwyaf annioddefol ganddo o ddim trwy ei oes. Clywsom ef yn dweyd gyda nerth fwy nag unwaith, yn erbyn annoethineb ac anystyriaeth y bobl ieuainc oedd yn gwario mwy na'u henillion ar wisgoedd ffasiynol, ac ar flysiau pechadurus. Un o'i fath ef allai ddweyd, un wedi bod gymaint ar hyd y byd, yn ngolwg cynifer o demtasiynau, ac wedi ymgadw yn eu canol, rhag ymollwng gyda "chwant y cnawd na balchder y bywyd." Pa fodd bynag, rhoddodd yntau ffordd gyda'r ysmocio; ac yr oedd rhai yn dweyd ei fod yn ymwneyd cymaint â'r arferiad fel yr oedd y mwg yn gadael ei argraff ar ei wyneb ac ar ei wisgoedd. Yr oedd yr anghysondeb hwn i'w weled ynddo trwy ei oes, sef bod yn ofalus iawn am ei amgylchiadau, ac eto bod yn hollol ddifater am dano ei hun. Er fod ganddo ddillad, yr oedd yn hollol ddiofal pa olwg fyddai arnynt, fel mai anaml y gwelid ef a gwedd drwsiadus arno. Wrth weled ei agwedd wledig mewn Cymanfa, ymgynghorodd rhai gwragedd da a'u gilydd ynghylch gwneyd cynorthwy iddo mewn rhyw ddull; ond wedi clywed ei fod yn wr cyfoethog, ac mai ei ffordd ef o fyw oedd yr achos o'r cwbl, gwelsant mai doethach oedd peidio gwneyd dim yn mhellach. Dyma y gwr grymus a glywsom unwaith, wrth draethu ar y gwahanol ffurfiau yr ymddangosai balchder ynddynt, yn gwneyd y sylw a ganlyn:"Yr oedd un dyn yn cyhuddo Socrates ei fod yn wr balch, a bod yn gywilydd ganddo ef ei weled mewn cymdeithas, gwr o'i fath ef oedd yn dysgu cymaint i'r byd, ac eto fod mor analluog i ddysgu ei hun. Ateb yr athronydd oedd, 'Ah, y rhagrithiwr balch, yr wyf yn gweled dy falchder di trwy dyllau dy got." Yr oedd ef ymhell o fod yn haeddianol o'r cerydd hwn, gan fod ei wisgoedd yd weddol dda, ond ei fod am fod yn debyg i'r hen Fethodistiaid yn ei ddull o fyw. Parhaodd fel hyn trwy ei oes, er iddo fyw i weled newidiadau lloerigol y ffasiynau. Gwrthododd fynu cerbyd i'w gludo o un man i'r llall; dim ond marchogaeth anifail iddo ef, Gwrthodai y goler wen am ei wddf; y napcyn sidan du iddo ef.

Ni ddechreuodd bregethu nes bod yn llawn 40 oed, er cymaint o gymhelliadau i hyny a gafodd yn Llundain a Phenygarn. Yr oedd yn weddiwr rhagorol bob amser, ac yr oedd llawer yn gwybod am ei dalent fel esboniwr Beiblaidd da. Y peth wnaeth y brodyr yn Mhenygarn o'r diwedd oedd, dymuno arno esbonio ychydig ar y benod yn y cyfarfodydd gweddiau cyn myned i weddi. Gwnaeth hyny mor swynol fel yr aeth son am dano trwy yr holl gymydogaeth; a gwnaeth hyny y cyfarfodydd gweddiau yn bur boblogaidd pan y byddai ef gartref ar y gwyliau. Pan oedd un yn gofyn i ddyn pur anystyriol i ddyfod i'r cwrdd gweddi, "Deuaf," meddai, os caf glywed Robin Beti yn esbonio y benod, a Shani Down yn gweddio." Ni alwent ef felly i'w ddirmygu, ond dyna ffordd yr oes o enwi y naill y llall. Parchai pawb ef fel y mwyaf a'r goreu yn yr ardal. Er i'r brodyr fel yma ei gael i esbonio y benod, nid oedd yn bosibl ei gael i wneyd mwy. Ei ddadl fawr am beth amser dros beidio dechreu pregethu oedd, fod arno ddyled am y tai a gododd. Tua'r amser hwnw dechreuodd dirwest, a daeth allan fel areithiwr dirwest, fel yr oedd yn rhaid ei gael i bob cyfarfod ac i bob gwyl. Tua'r amser hwn hefyd y daeth galwad arno fyned i gadw yr ysgol ramadegol oedd yn Llangeitho, gan fod y Parch. John Jones, Borth, wedi ei rhoddi i fyny. Aeth y son am dano yn Llangeitho fel gweddiwr, fel areithiwr yn y Cyfarfod Dau-fisol, a'r cyfarfodydd dirwestol; a chan ei fod yn awr wedi gorphen talu yr oll am y tai, cafwyd addewid ganddo i ddechreu ar y gwaith o bregethu, a hyny oddeutu dwy flynedd wedi ei ddyfodiad yma. Ni laesodd ddwylaw gyda dirwest a'r Ysgol Sabbothol wedi myned i bregethu, ond yn hytrach defnyddiodd y pulpud i gynyddu ei ddylanwad o'u plaid. Ei ddull o holi ysgol oedd arwain y bobl a llefaru y rhan fwyaf ei hun, a hyny fel pe byddai yn pregethu, a'r ysgol a holai a'r gynulleidfa oedd yn gwrando, yn melus fwynhau yr holl wasanaeth. Gwnaeth ei oreu gyda dirwest ymhob ffurf arni. Dadleuodd lawer dros Demlyddiaeth o'r pulpud, ac yn nghynadleddau a seiat y Cyfarfod Misol. A llawer o flynyddoedd o flaen Temlyddiaeth, yr oedd ef mewn Cymdeithasfa yn Nghaerfyrddin yn cadw cyfarfod dirwestol, a'r Parchn. David Charles, B.A., Trefecca, a John Phillips, Bangor. Yr oedd ef yn ystod ei araeth yn gofyn yn ddylanwadol iawn, "Pa beth mor effeithiol ddyfeisiwyd erioed i fyned rhwng cysylltiadau agosaf ac anwylaf bywyd a'r diodydd meddwol? Pwy feiddia fel y rhai hyn fyned rhwng gwr a'i wraig, rhwng tad a'i blant, a rhwng y fam a'i phlentyn sugno? Mae hon yn lladd y tynerwch mwyaf sydd yn y natur ddynol, a thrwy barhau i'w hyfed, mae dyn yu myn'd yn ellyll uffernol gerbron ei deulu, a cherbron cymdeithas."

Yr oedd yn bregethwr parod cyn iddo ddechreu pregethu, oedd y fath ddisgwyliad yn y wlad am ei glywed, fel y rhoddwyd ef i bregethu yn y Cyfarfod Misol cyntaf y daeth iddo fel pregethwr; ac yr oedd y bregeth a'r dylanwad y fatb, fel yr oedd pawb yn synu, ac yn gofyn, "Pa le y bu hwn hyd yn awr?" Ei destyn oedd, Paham y dirmyga yr annuwiol Dduw." Y pethau oedd yn cael ei dweyd am dano y pryd hwnw oedd, ei fod yn gwybod saith o ieithoedd, a'i fod mor addfed i fyned i bregethu, fel yr oedd ganddo bymtheg o bregethau yn barod cyn cychwyn. Yr oedd yn ysgolhaig gwych, ac yn y grediniaeth hono am dano y cafodd gynyg ar fyned yn Brifathraw i Drefecca, ar ol Dr. Charles. A beth bynag am y 15 o bregethau parod, gellir dweyd iddo ef ddyfod allan yn ei gyflawn faintioli fel pregethwr ar ei gychwyniad, ac na chollodd dir o ran ei boblogrwydd na'i effeithioldeb, hyd ddiwedd ei yrfa. Edrycher arno funyd; dacw ef yn dyfod i fewn i'r capel, yn ddyn llawer talach na'r cyffredin, ac nid yw y rhan uchaf yn gymaint felly ychwaith y ddwy goes sydd yn gwneyd i fyny y rhan fwyaf o'r taldra. Dyn tenau, gyda gwyneb gwelw, gwallt llwydgoch, ac yn dal felly er gwaethaf henaint; whiskers o'r un liw, ac yn dyfod i lawr yn ol yr hen ffasiwn, hyd haner y bochgernau. Mae y war yn hytrach yn gam, a'r pen yn sefyll ymlaen, a cherdda rhwng araf a chyflym, fel y gwna bob amser ar hyd y ffyrdd a'r llwybrau. Pan yn gweddio, saif a'i law ddehau dan ei gern ddehau, a gweddia mewn llais wylofus, gyda thaerineb mawr; ac y mae pawb yn deall ei fod ef a'i Feistr yn lled gyfarwydd a'u gilydd. Gwel pawb fod gweddi y dyn, fel y dyn ei hunan, ymhell tuhwnt i'r cyffredin a glywir o'r lle difrifol hwn. Pan yn dechreu pregethu, sefydla olwg ei lygaid llwyd-ddu, treiddgar, a hwyrach yn fychain, ar ryw ysmotyn o'r capel sydd draw ar ei gyfer, ac yno y safant, oddieithr rhyw droad disymwth yn awr a phryd arall. Mae yn ei bregeth, fel gyda'i lygaid, fel pe byddai wedi sefydlu ei feddwl ar ryw bwynt penodol, ac ymestyna eto o radd i radd yn gwynfanus a thrafferthus, gan besychu ychydig, heb yr un pen nac adran, nes cyrhaeddyd ei nod gyda rhwysg a gogoniant mawr, fel gwron buddugoliaethus, yn nghanol banllefau cymeradwyol meddyliau y dyrfa. Cyfoda ei lais yn raddol, ac y mae ei floeddiadau, y rhai sydd oll yn y cywair lleddf, yn cynhyrfu yr holl dyrfa. Mae y llais yna yn ddigon hyglyw i lonaid cae o bobl allu ei glywed ar ddydd y Gymanfa fawr. Mae gan y pregethwr feddyliau da, a'r rhai hyny yn cael eu gosod gerbron y gynulleidfa mewn iaith goeth, mewn arddull athronyddol ac aruchel, ac ar yr un pryd, mae pawb yn ymwybodol fod y pregethwr o ddifrif yn amcanu at ddeffro cydwybodau y gwrandawyr, a chodi eu meddyliau at yr uwch-anianol a'r sanctaidd, ac y mae yn llwyddianus y rhan amlaf i gyraedd ei amcan.

Mae pawb yn gweled fod ynddo ddefnyddiau areithiwr o'r fath oreu. Os amheuir hyn, dilyner ef i bob man, a gosoder ef i roddi anerchiad ar unrhyw fater, a cheir gweled ei fod yn wir feistr y gynulleidfa. Mae yn gallu dweyd yn dda ar bob pwnc. Dywed rhai mai yn y pregethu yr oedd ei ragoriaeth; dywed eraill mai yn seiat y Cyfarfod Misol; a dywed pobl Llangeitho na wyddai y wlad ddim am ei fawr nerth, mai ar lan beddau y saint gyda hwy yr oedd ei hynodrwydd mwyaf yn dyfod i'r golwg. Y gwirionedd am Mr. Roberts yw, ei fod yn fawr ymhob man fel traddodwr nerthol a hyfryd ar unrhyw bwnc. Os oedd diffygion ynddo, y rhai canlynol oeddynt. Nid oedd ei bregeth yn un hawdd ei chofio. Nid oedd yn meddu ar allu i sefyll dadl; nid am nad oedd yn deall y mater, ond am nad oedd wedi arfer dadleu. Doniau i siarad yn ei flaen oedd ei ddoniau ef. Diameu pe buasai wedi arfer dadleu, y buasai yn gallu dyfod yn fedrus ar hyny hefyd. Gan nad oedd yn alluog a medrus yn hyn, dichon mai hyny oedd yn gwneyd ei ddiffygion hefyd i wastadhau ewerylon rhwng pleidiau, a dylanwadu er adferu tangnefedd lle yr oedd wedi ei golli. Ond yr oedd ei rinweddau yn gorbwyso ei holl ddiffygion. Er nad oedd yn ddarllenwr mawr yn ei flynyddoedd olaf, yr oedd yn feddyliwr da bob amser. Er nad oedd yn ymddangos yn y cyhoedd mor foneddigaidd ag y mynai rhai, yr oedd yn amlwg bob amser mewn hunanymwadiad, a'i fod yn ymdrwsio oddifewn â gostyngeiddrwydd. Yr oedd yn ddiddadl yn un o'r cewri fel pregethwr, eto ni ddaeth neb i feddwl fod ynddo ef yr un duedd i honi dysg, dawn, na nerth. Ni wnaeth ysgrifenu fawr erioed, ac nid oedd yn foddlon i neb gyhoeddi ei bregethau. Ni fynai ddangos ei hun yn ei fywyd, a dichon mai hyny oedd yn peri iddo ddymuno na chawsai ei bregethau eu cyhoeddi. Rhoddwn yma rai darnau ddarfu i ni ysgrifenu wrth ei wrando ar wahanol adegau:

"Os yw dyn am golli ei gysgod, rhaid iddo droi ei wyneb at yr haul. A da iawn fyddai i chwi fel blaenoriaid (Aberaeron), ddyfod felly weithiau gerbron yr eglwys, fel Moses wedi bod gyda Duw ar y mynydd. Y mae ysbryd dyn yn ei wneyd yn gymwys i ddał cymundeb â Bôd sydd yn Ysbryd Anfeidrol, a thuag at hyny, rhaid i ysbryd dyn fod yn ei le priodol ei hun. Pan y byddo felly, daw allan yn ei symplicity, yn onest a gostyngedig. Dyna yw ystyr addoli-bod ar y gliniau yn cusanu y llwch. Aeth Robert Hall allan o'r capel wedi iddo weled agwedd falch pregethwr ieuanc oedd yn y pulpud. Dylem ninau oll fod yr un fath, gan fod Duw yn ffieiddio Ꭹ balch o hirbell. Nid oes dim yn tueddu at lwyddiant addoliad yn fwy nag ysbryd gostyngedig teilwng o bechadur, ac o burdeb natur Ꭹ Duw a addolwn."

"Mae arfogaeth y Cristion o natur ysbrydol, yr un fath a'r rhyfelgyrch y maent wedi eu parotoi ar ei gyfer. Gelynion ysbrydol sydd genym, ac â'r ysbrydol gan mwyaf y mae a fynont; ond cael ysbryd y meddwl, cânt y dyn i gyd. Dylem, oblegid hyny, fod yn wyliadwrus iawn ar ein meddyliau. Mae Dr. Owen yn dweyd fod y diafol, trwy gael awr anwyliadwrus ar y dyn, yn gallu gwneyd mwy o ddrwg iddo nag a wnelai mewn blwyddyn heb hyny. Er holl fanteision yr oes hon mewn dysg, esiamplau da, a chynydd celfyddydol, mae pechod yn aros fel cynt. Ond ni raid digaloni, mae Duw wedi trefnu ffordd i gyfarfod â'r anhawsdra; mae ef yn rhoddi gallu mewnol yn y dyn i wrthwynebu y galluoedd ysbrydol hyn. Mae yn rhoddi grasau amddiffynol ac ymosodol."

"Mae y diafol yn ymrithio yn rhith angel goleuni, ac felly yn twyllo meddyliau dynion i gredu pethau na ddylent; ac oblegid hyny, yr oedd Crist yn gorfod dweyd hyd yn nod wrth ei ddisgyblion, 'Ni wyddoch o ba ysbryd yr ydych,' a hyny oblegid 'nad oeddynt yn adnabod ei ddichellion ef.' 'Cynllwynion diafol.' Peth enbyd yw rhoddi cynllwyn yn erbyn tref, mae yno fradwriaeth yn erbyn dynion pryd na byddont yn meddwl. Dichon fod y cynllwyn yn erbyn rhai sydd yma heddyw. 'Gwyliwch a gweddiwch fel nad eloch i brofedigaeth.' Mae rhai yn rhoddi eu hunain yn agored i demtasiynau'r diafol. Os meddyliwn am y train o Llanbedr i Aberystwyth, rhaid dweyd fod rhyw ddiffyg mawr yn rhywle er yr holl fanteision: mae yn waeth o lawer nag o Aberystwyth i Machynlleth. Mae yn dda cofio fod rhywbeth yn gryfach na phechod, ac na'r diafol ei hun. 'Yn y pethau hyn oll, yr ydym ni yn fwy na choncwerwyr trwy yr hwn a'n carodd ni. Mae gras yn gryfach na'r holl elynion i gyd. Mae yn dyfod a dyn i orchfygu ei hunan, ac felly bydd yn fwy na choncwerwr. Haws ymwadu â chyfoeth a phobpeth nag ymwadu â hunan, ond myn gras fod yn ben ar hwn. Gras yn teyrnasu er yn wan. Mynwn ninau wybod pwy sydd ben yn y dyddiau hyn. Daw dydd pan y cawn weled yr holl elynion fel yr Afftiaid i gyd ar ol; hyd hyny, cofiwn mai milwyr ydym, ac mai ymladd yw ein gwaith."

"Hen wraig a ddywedai wrth weinidog, 'Nid oes genyf fi ond un enaid i'w golli. Mae gan Dduw lawer mwy, mae ganddo ef garictor i'w golli. Bydd hwnw mewn perygl os collir fi eto, waeth yr wy'n siwr fy mod wedi ymddiried yr oll iddo 'er's blynyddoedd lawer.'"

"Cymerwch ofal am danoch eich hunain yn y cynhauaf yma. Gwelir weithiau un dyn yn gwneyd ei hunan yn ffwl i ddeg ar hugain o ddynion. Nid hawdd fydd i hwnw effeithio difrifoldeb ar neb ar ol hyny gyda'i holl broffes o grefydd."

Pan yn pregethu oddiar Actau xiii. 26, dywedai, "Rhyfedd fel y mae Duw wedi gofalu am fod yr iachawdwriaeth i gyd o hono ef ei Hun, Efe yn trefnu, Efe yn gweithio allan, ac Efe yn cymhwyso. Mae Gair yr Iachawdwriaeth yr un fath. 'Dynion sanctaidd Duw a lefarasant megis y cynhyrfwyd hwynt gan yr Ysbryd Glân.' Gan fod hwn wedi ei ddanfon i ni, mae Duw wedi meddwl rhoddi iachawdwriaeth i ni, os na wnawn ei gwrthod. Ni wrthodai morwyr ar suddo i'r dyfnder mor rbaffau a deflid atynt i'w codi fyny. Os gwrthod hon wedi cael cynyg arni, bydd yr euogrwydd yn fwy na phe byddech yn myned i ddinystr heb glywed am dani."

Pan yn pregethu oddiar Heb. iv. 14, dywedai, "Mae yn anhawdd gwybod paham y mae llawer yn aros gyda chrefydd. Mae glynu yn golygu dal yn dyn mewn peth, neu fod gydag ef o hyd fel Ruth gyda Naomi. Mae y glynu yn golygu ymdrech fywiol, ddi-ildio, i ddal cymdeithas â phethau y broffes ymhob man. Y rheswm sydd yma dros y glynu yw bod archoffeiriad mawr ar dŷ Dduw, a hwnw yn neb llai na Mab Duw, ac wedi myned i'r nefoedd. Mae fod un fel yma ar y tŷ yn sicrwydd y cyrhaeddir y cwbl a broffesir yn y tŷ. Gwelodd Stephan ef ar ddeheulaw Duw, ac yr oedd yn barod i ddweyd, 'Dyma yr holl broffes wedi ei sylweddoli.' Dywedir am un hen wr fod y golygfeydd oedd wedi gael yn ei gystudd yn werth pymtheg mlynedd a deugain o broffesu. Tyner y blociau gan fod y llong wedi ei gorphen, iddi gael nofio yn yr ocean. Wrth briodi a Christ, nid oes eisiau dweyd 'Hyd pan y'n gwahano angau Glynwch wrth y peth goreu."

Gadawyd lle mawr yn wâg yn Llangeitho, yn y sir, ac yn Nghyfundeb y Methodistiaid, pan alwyd Mr. Roberts at wobr ei lafur. Cafodd gystudd caled a maith. Bu farw Gorphenaf 15, 1878, yn 78 oed. Codwyd cofgolofn hardd ar ei fedd yn mynwent capel Llangeitho.

Nodiadau[golygu]

{{DEFAULTSORT:Roberts, Robert, Llangeitho}