Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun/Athrwawon

Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun

gan Ieuan Gwynedd

IV. ATHRAWON.

I DR. WILLIAM OWEN PUGHE.

(O bryddest gystadleuol pan oedd yn bymtheg oed.)

COLEDDU iaith y Cymry mad, â gwir
Ddyfalwch hir, bu'r Athraw Owain Puw.
Ei ddau Eiriadur fydd yn orwych gof,
Mai mawr ei lafur ydoedd ef o hyd;
Y"Mabinogion " hefyd gyda hwy;
"Coll Gwynfa," prif orchestwaith beirdd y byd,
Sydd gennym ni trwy ei ymdrechion ef;
A "Palestina," gwaith ein Heber fawr,
A wisgwyd ganddo ef â'r hen Gymraeg.

Ac yn ei fanion mae hyfrydwch mawr
I'w gael-Idrison oedd eu hawdwr oll.
Fel diliau mêl ei gyfansoddion sydd;
Am unrhyw wagedd, dim na haeddai glod
Ei bin ar bapyr byth ni roddai ef.
Mor foneddigaidd hefyd ydoedd, fel
Na roddai byth un sen i'w wawdwyr câs;
Addfwynder ydoedd ei brif deithi ef.

II. JOHN ROBERTS, LLANBRYNMAIR.

DE a Gogledd, athraw gwiwglod, ddarfu deithio lawer tro,
I bregethu am bleserau nwyfawl fryniau nefol fro;
Son am werthfawr aberth Iesu, son am gannu yn y gwaed,
Son am achub pechaduriaid, a'r trueiniaid mwyaf gaed.

Dacw'r delyn aur ddisgleiriol, addurniadol dlws y nef,
Rhwng ei ddwylo yn adseinio, melus byncio "Iddo Ef,"
Wedi gadael poenau bywyd am y gwynfyd melus, pur,
I bêr blethu mawl i'r Iesu, fu o dan yr hoelion dur.

III. WILLIAMS O'R WERN.

YNG nghanol ei fawredd a'i rym, ymgiliodd o gynnwrf y byd;
Ei gleddyf oedd finiog a llym, a'i saethau yn loewon o hyd;
Ei goron lewyrchai fel haul, pan ydoedd ar syrthio i lawr:
P'le mwyach y gwelir ei ail? mae colled ein cenedl yn fawr.

Y tafod gynhyrfai y wlad, sydd weithian yn llonydd a mud;
Y llygaid dywynnent mor fad, a gauwyd am byth ar y byd;
Y medrus ryfelwr nid yw, mae Seion a'i dagrau yn llif;
Ond IESU, ei Brenin, sydd fyw, a'i filwyr sydd eto'n ddi-rif.

IV. JOHN JONES, MARTON.

Fy hoff athraw, fu farw, Tach. 30, 1840, yn 42 mlwydd oed.

O! FY athraw hawddgar, siriol, 'mha le caf dy drigía di?
Ofer 'rwyf yn chwilio am danat, methu'th ganfod yr wyf fi:
Wrth y ddesc ni'th welaf mwyach, lle y buost lawer awr;
Llwyr oferedd im' dy geisio mwy yn unlle ar y llawr.

Na, cyn rhoddi'r ymchwil heibio, mi af eto at y ddor,
Lle y'th glywais gynt yn fynych yn ymbilio á dy iôr;
Ust! feallai dy fod yna, mewn cyfrinach gyda'th Dduw;
Ah ! distawrwydd sy'n teyrnasu, yna f'athraw hoff nid yw.

Cerddaf eilwaith i'r Addoldy, man a garai gynt yn fawr;
Yno, f'allai, mae yn dadleu dros Dywysog Ne a llawr;
Cynnyg mae, yn enw Iesu, fywyd byth i farwol ddyn,
Neu, yn annog yr afradlon i ddychwelyd "ato'i hun."

Trof, à chalon brudd, hiraethlon, tua'r gladdfa draw yn awr;
Wele fedd, a lawrwyf gwyrddion arno'n wylo dagrau'r wawr;
O! ai tybed fod fy athraw yma yn yr oergell brudd?
"Ydyw, yma mae yn huno," ebe meinlais distaw, cudd.

O! fy athraw, gad im' glywed peth o hanes Byd y Mawl—
Peth o hanes rhyfeddodau disglaer fryniau Gwlad y Gwawl;
Gynt dywedaist lawer wrthyf am hyfrydwch pur y Ne';
Llawer mwy im' d'wedi heddy w, gan dy fod o fewn i'r lle.

"Nid cyfreithlawn i farwolion yw ymholi am wlad y Ne',
Ond parhau i ddyfal chwilio am y llwybr cul i'r lle;
Mae peroriaeth ein telynau yn rhy beraidd iddynt hwy;
Rhyfeddodau anrhaethadwy welir yma fwy na mwy.

"Moroedd dyfnion, amhlymiadwy ydyw'r cyfan yma i'r byd;
Pethau hollol anirnadwy yw'r gwrthddrychau yma i gyd;
Gwlad hyfrydwch anherfynol, gwlad ddi-bechod, gwlad ddi-boen,
Ydyw'r wlad wyf heddyw ynddi, gwlad gogoniant Duw a'r Oen:—

"Gwlad sy'n llawn o bur gymdeithas, gwlad heb fradwr ynddi'n bod,
Gwlad y mae ei holl breswylwyr fyth mewn hwyl yn rhoddi'r clod
I'r Gwaredwr bendigedig brynnai'n bywyd ar y groes,
Gwlad sy'n llawn o bêr orfoledd, wrth adgofio'i ingawl loes.

"Bydoedd disglaer, gogoneddus, yn yr eangderau maith,—
Ydynt yn ororau iddi, lle i ni gyflawni'n gwaith,—
Lle i ganfod rhyfeddodau, na dd'ont byth i galon dyn,
Hyd nes dėl i fyny yma, i gael gweled oll ei hun.

"Nid yw'r ser, a'u siriol wenau, sy'n goleuo ar y byd,
Ddim ond megis mân ardaloedd, a adwaenom oll i gyd—
Ddim ond prydferth addurniadau i drigfannau Tŷ ein Tad,
Lampau disglaer i oleuo pererinion tua'u gwlad.

"Yn y gwagle maith, aruthrol, saif yr orsedd glaerwen, fawr;
Pellach ydyw fyrdd o weithiau na gororau eitha'r wawr;
Mangre ddisglaer ei breswylfod, cysegr ei ogoniant yw,
Prif frenhinllys gwych y Duwdod, teml yr Hollalluog Dduw."

Anwyl Athraw, dywed imi am drigolion pur y wlad,
Am gymdeithas hoff y brodyr sydd ynghyd yn Nhy ein Tad;
A oes gennych ryw hyfrydwch yn ein cyflawniadau ni?
A yw'n bosibl i chwi gofio gwlad y ddaear yma fry?

Bysh nis gallwn beidio cofio, tra bo telyn yn y Nef,
Na, amhosibl byth anghofio, tra yn canu Iddo Ef:'
Ar y ddaear mae Calfaria, lle bu'r Iesu ar y pren;
Byth ni wnawn anghofio'r llannerch lle y trengodd Brenin Nen.

"Mynych pan yn cydymddiddan am anialwch maith y byd,
Synnwn at y gras a'n nerthodd i ymdeithio yno c'yd;
Mynych ar adenydd gwisgi, myrdd cyflymach nag yw'r wawr,
Byddwn yn cymeryd gwibdaith yna i wlad y cystudd mawr.

"Hoff yw gennym weld y mannau buom mewn peryglon gynt—
Mannau cawsom ein hadfywio gan awelon dwyfol wynt:
Hoff yw gennym weled llwyddiant ar y Deyrnas gyda chwi;
Ennyn hynny fflam nefolaidd trwy ein holl ororau ni.

"Y mae gweled hen gyfeillion, ar ol ymdrech deg yr oes,
Wedi taflu'r cleddyf heibio, wedi gorffen dwyn y groes,—
Mynych tannir ein heneidiau gan lawenydd dwyfol, pur,
Pan yn cofio'n truan gyflwr yna yn yr anial dir.

"Melus iawn yw gwrando Stephan yn rhoi darlith ar ei hynt,
Ar y gawod fawr o gerrig a syrthiasai arno gynt:
Melus iawn yw gennym glywed hanes gyrfa ryfedd Paul,
Gwrando'i brofiad tra yn teithio trwy y byd yn mlaen ac ol.

"Hoff yw gennym gymdeithasu gyda'n hen gyfeillion måd,
Owen Thomas, Robert Roberts, o fy ngenedigol wlad;
Roberts, Lewis, Jones, a Williams, hyfryd iawn eu gweled hwy;
Hynod fedrus y dywedant am yr OEN a'i farwol glwy'.

"Ond hyfrydwch penna'n henaid ydyw gweled IESU gwiw,—
Gwrando arno 'n rhoddi darlith ar sefyllfa dynolryw,—
Clywed am ei ymdrech meddwl, pan yn chwysu'r dafnau gwaed,—
Gweled ol yr hoelion llymion yn ei ddwylaw pur a'i draed.

"Dyma sydd yn llenwi'r Nefoedd â gorfoledd maith, didrai;
Dyma ffynnon gwir hyfrydwch byth i'r gwaredigol rai:
Gyda bod yr Iesu'n gorffen, bydd pob telyn mewn llawn hwyl,
A'r holl Nefoedd mewn gorfoledd, fel yn cadw uchel wyl.

"Bellach, dos, rhaid i mi fyned at yr orsedd fry yn awr;
Dacw un o'm hen gyfeillion wedi d'od o'r cystudd mawr:
Rhaid im' fyned ato'n union, i gael clywed am ei daith;
Dos yn ol o blith y bedday, bydd yn ddiwyd gyda'th waith."

Hyn, dros ennyd, a'm dyrysodd, tybiais fy mod gydag ef;
A meddyliais, am ychydig, fy mod bron yng ngwlad y Nef;
Tybiais fod cydrhwng fy mreichiau delyn un o deulu'r Hedd;
Erbyn edrych, nid oedd gennyf ond tywarchen oer ei fedd.

Nodiadau