Caniadau Watcyn Wyn/Marweiddiad ac Adfywiad Anian

Caniadau Watcyn Wyn

gan Watkin Hezekiah Williams (Watcyn Wyn)

MARWEIDDIAD AC ADFYWIAD ANIAN.

UN nawnddydd teg, a grudd yr hwyr yn welw,
Mae un o ddyddiau Hydref prudd yn marw!
Rhyw hirddydd haf oedd—gynau byth yn nosi,
A wthiwyd'n ol a'i ddeupen wedi eu tori,
Fel un yn colli—'n ildio'i hoen a'i wychder,
A'i haul yn myn'd i lawr yn gynt nag arfer;
Yn tynu ei anadl ato fel ochenaid,
Nes gyru îas fel awel dro trwy f' enaid;
Ei anadl olaf chwyth trwy frig y goeden,
Ac yn ei gwywdra ysgafn syrthia deilen—
Y ddeilen gyntaf, gan ymdroi'n grynedig
Ar ffordd i lawr, lle cwympa yn glwyfedig,
Y ddeilen fach a'r dydd gyd-drenga'n araf,
Y ddeilen gyntaf yn ei anadl olaf!

Y boreu nesaf ddaw mewn awel heibio,
A'i drwst yn sathru dail er ysgafn droedio;
Gwywedig ddail yn gruddfan trwy eu gilydd,
O dan gerddediad awel y boreuddydd;
Gorymdaith y'nghynhebrwng yr un gynta',
Yn treiglo am y ffos, y bedd, y gladdfa;
Dangosa goleu llwyd y boreu hwnw
Ar len o ddail fod anian werdd yn marw!

Marwolaeth a dramwya gyda'r awel,
Sŵn pell y gaua' ddaw'n fwy hyf ac uchel;
Y dail yn y gwrthwyneb yn ffarwelio
A'u gilydd, pan yw'r trowynt yn d'od heibio;

Cân adar yn diengyd bob yn nodyn,
Fel y dianga'r dail oddiar y brigyn;

Y nos a'r nef yn llwydo'r heulddydd hawddgar
A'r dydd yn taflu ei ddelw ar y ddaear,
Mae llwydni wedi gafael yn y cyfan,
Mae llaw yr Hydref llwyd yn paentio anian.

Gorlifa gwawr hiroediog un o'r dyddiau
Dros lwydrew yn lle gwlith ar lawr y boreu;
Rhyw îas o auaf cynar wedi disgyn,
Fel hen fradychwr i lwydrewi'r gwlithyn;
Pan gwyd yr haul y llen oddiar y glaswellt,
Y glaswellt! na, gwywedig leng o lwydwellt;
Ni chwyd yr un ei ben pan gwyd yr huan
Ei goron! fel pan gwyd y gwlithyn purlan;
Nid oes yr un edrycha am y nefoedd,
Ond gwyro'u penau am y bedd yn lluoedd;
Marwolaeth yn lle bywyd daenwyd drostynt,
Gwaeth na Gilboa yw yr olwg arnynt.

Y Gauaf yn dynesu mewn ystormydd!
Y boreu a'r hwyr yn crymu at eu gilydd,
Anadl y nos yn hir a'i thrwst yn uchel,
Chwibanu'n ymerodrol wna'r groch awel;
O fron y gauaf daw dan ocheneidio—
Rhuthriadau oerllyd gaiff eu chwythu heibio,
Rhuthr uchel ddaw â rhuthr uwch i'w yru—
Mewn rhuthr ar ruthr mae yn ymddifyru;
Ymrua o eisiau ffordd y'nghonglau'r creigiau,
A thry yn ol i chwerwi ei hanadliadau,
Ysgydwa'r goedwig fawr fel aden bluog,
Ysguba'i changau o'i gweddillion deiliog;
Dynoetha'r oll nes yw'r hen greigiau llwydion
Yn tremio allan rhwng y cangau noethion;
I'w gwel'd'n ol colli eu cysgod cyfnewidiol,
Fel hen ddarluniau Duw o auaf oesol.
Mae'r dymhestl wedi marw mewn llonyddwch,
Y cyffro wedi gladdu mewn tawelwch,

Ond ni ddaw gwên ar ol y gŵg i ddilyn—
Diwedd y storm yw diwedd pob blodeuyn.

Y dydd yn cael ei wasgu i nos Rhagfyr,
A'r gaua'n dod i gwrdd ag ef yn brysur;
Y rhew'n y gogledd hoga fin yr awel,
Gollynga hi o'i law mor llym ag oerfel,
I ladd y cyfan ffordd y bydd yn chwythu,
A chloi y bedd â rhew ar ddydd y claddu;
Rhoi sel ar enau'r bedd â darn o ia,
A dyblu'r sel bob nos o newydd wna;
Mae sicrwydd angau'n amlwg ar y cyfan,
Ac oerni marw sydd i'w deimlo y'mhobman;
Y byd mewn bedd yn mynwent gaua'n huno,
A llen o eira gwyn yn ei orchuddio.

YR AIL RAN.

Gwyneb haul yn ol edrycha,
Gwyneb blwyddyn wanaidd wena
Yr hen Haul a Blwyddyn newydd
Wenant y'ngwynebau'u gilydd.

Daw yr haul yn ol o'r gauaf
Ar ei dro yn araf, araf;
Tafl ei wrid ar wyn yr eira,
Edrych arno nes y todda,
Daw yn nes, yn nes bob dydd,
Mwy o'i des a'i wres a rydd;
Cwyd yn gynt ar ol y wawr,
Saif yn hwy cyn myn'd i lawr;
Gwella a gwrido mae ei bryd,
Lloni mae wrth loni'r byd.

Dena serch y llawr yn hawdd,
Tyn friallen o fòl clawdd,

Egyr un o lygaid dydd,
Daw a gwanwyn ar ei rudd.

Ambell flod'yn yma a thraw—
Deifl pob boreu fel o'i law;
Mae pob dydd yn baentiwr byw,
Paentio'r byd â lliwiau Duw;
Mae disgyniad pob pelydryn
Yn cyfodi newydd flod'yn;
Dan ei traed, rhwng tes a chawod
Tyfa blodau heb yn wybod!
Mae pob cawod o ddefnynau
'N codi cawod dlos o flodau;

Gwyrddlesni'n trawsfeddianu llwydni a'i anrhaith,
"Arwyddion Han blodeuo gauaf ymaith.

Gwawr yn Ebrill—prydferth wawrddydd,
Sy'n ymloewi dros y bryniau;
Boreu newydd, awel newydd,
A dail newydd yn cydchwarau;
Tônau dail a thônau adar
Yn cydganu yn y glaslwyn,
I roesawi'r boreu hawddgar,
Boreu gân—y boreu gwanwyn!

Gwanwyn tyner yn ymdaenu
Dros y byd mewn dail & blodau;
Pob diwrnod yn addfedu,
Yn blaguro, gogoniantau;
Gogoneddu y gogoniant
Ddoe wna y gogoniant heddyw,
Nes yw'r ddaear yn addurniant
Ei gogoniant yn ddigyfryw!

Rhyw amrywiaeth anherfynol,
Rhyw farddoniaeth fyw, symudol,
Byth yn newydd;

Crebwyll Duw yn dyfod allan
I farddoni ar leni anian
Lun yr hafddydd!

Pan ddirwyna llaw pob boreu
Leni'r nos oddiar y goleu,
Teithia'r dyddiau fel darluniau
Yn llaw Naf.
Golygfaoedd cyfnewidiol,
Darlunleni swyngynyddol,
Cylcharlunfa yr Anfeidrol
Yn myn'd heibio yn olynol
Tua'r haf!
Mae pob peth yn newid gwawr,
O'r glaswelltyn ar y llawr,
Fry i frig y goedwig fawr
Dringa glesni!
Egyr blodau yn y gwlith,
Pob amrywiaeth yn eu plith,
Blodau coch, a gwyn, a brith,
Heb rifedi.

Mae pob peth yn newydd—yn newydd adfywiol,
Mae pob peth yn ieuanc—yn ieuanc gynhyddol,
Mae iechyd a bywyd yn dawnsio'n ddianaf
Trwy'r cyfan—pob deilen yn chwareu â'r nesaf;
Yr awel yn cerdded drwy fynwes y blodau,
A'i hanadl mor beraidd ag anadl rhosynau,
Y byd yn adfywio,'n adfywio ei hunan,
Adfywiad yn gyru adfywiad trwy anian;
Cyfodi ei ben y'mysg mil wna'r glaswelltyn,
I edrych y'mlaen am Fehefin y flwyddyn.

Nodiadau