Capelulo/Cwestiynau'r Cyfrwys

Capelulo

gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

XIV. CWESTIYNAU'R CYFRWYS.

GAN fod Tomos yn gymeriad mor ddyddorol a pharod ei dafod—yr un mor barod i gynghori ag a oedd i ddweyd y drefn—naturiol oedd i rai gwyr direidus, cyfarwydd a'i ragoriaethau a'i wendidau, geisio ei faglu a'i gynhyrfu drwy ofyn cwestiwn dyrus iddo. Llawer brwydr boeth a gymerodd le rhyngddo â gwŷr o'r fath, ac nid yn anfynych y deuai Tomos allan yn fwy na choncwerwr. Yn gyffredin, wedi penderfynu ar gwestiwn, byddai dau neu dri o ddynion ieuainc yn myned ato i'r ty gyda'r nos. Byddai yn rhaid iddynt ragymadroddi a churo'r cloddiau am beth amser cyn dod at eu neges,—am y pregethau y Sul, y seiat, y cyfarfod dirwest, masnach y cerddi, ac hyd yn oed am y cathod; a phan mewn hwyl, medrai Tomos Williams fod yn llawn mor hyawdl wrth drafod cerddi a chathod ag wrth drin pregethau a seiadau.

Digwyddodd y cwmni fod yn ei dŷ unwaith a'r shutter wedi ei rhoddi ar y ffenestr, a'r gorchudd wedi ei dynnu i lawr yn ofalus. Edrychai Tomos yn brudd iawn, ac yr oedd y Beibl mawr yn agored o'i flaen. Erbyn holi, cawsant allan fod Judy, un o'r cathod, wedi marw y diwrnod hwnnw. Estynnodd y bocs lle y gorweddai corff y gath ymadawedig ynddo, a chyda chryn lawer o seremoni ac o wastraff ar ocheneidiau, dechreuodd lefaru,—

"Wel, Judy bach, dwn i yn y byd mawr be ddoth atat ti i fynd a chdi odd'ma mor sydyn. Mi clywis i di'n mewian ganol nos, ac mi glywis Handy yn mewian hefyd; ond mi ddylis i yn ddigon diniwed mai cadw council of war' yr oedda chi ar achos y llygod yma sy wedi retreatio i'r ty nesa rhag y'ch palfa chi. Wyddwn i ddim mai sal oeddat ti. Taswn i'n dallt hynny, mi fasat yn cael dwyn y gnegwerth lefrith oedd yn y cwpwr, ac mi fasa i ti groeso o'r ddau benog picl oedd yn y pantri. Taswn i'n gwbod dy fod ti'n cwyno, mi faswn wedi mynd at Lewis Tomos, y druggist, berfadd nos, yn y nghrys, ac yn droed noeth. Mi fasa fo wedi gneud dôs o dingtur riwbob a spurut neitar i ti, ac wyrach y basa ti wedi mendio yn sbriws ar ol petha felly. Ond 'does mor help. Mi gest groesi'r borders heb golli yr un fatl erioed. Wrth gwrs, mae'n rhaid cyfadda nad oedda ti ddim yn rhyw onest iawn. 'Doedda ti ddim yn gysetlyd o gwbwl os byddai tipyn o gaws ne damed o gig yn digwydd bod yn d'ymy! di. Fyddai raid i neb fynd i'r drafferth i ddeyd wrtha ti am futa, ac am neyd dy hun fel pe dasa ti gartra. Hitia befo, mi bechaist beth ofnadwy; ond fuo raid iti 'rioed ofyn am faddeuant am neyd hynny. Fydda ti ddim yn ofni yr hyn oedd i ddwad, nac yn poeni o achos yr hyn oedd wedi bod. Dwn i ddim be neith Handy yma ar d'ol di. Ond wyrach ei bod hi'n ddigon balch dy fod di wedi mynd. Mi gaiff ddwyn y cwbwl ei hun, rwan; a phan fydd hi wedi mentro ar sgrag go lew, fydd dim eisio rhannu'r yspail. Sut bynnag, mi ro i ruban du am ei gwddw hi, er mwyn iddi hi fod mewn Druan ohonot ti, mowrning ar ol ei chwaer. Judy bach! Tasa hynny o lygod sydd yn y fan yma yn gwybod na wyddost ti ddim gwahaniaeth heddyw rhwng llygoden a thatws pinc eis, mi fasan yn dwad dan orfoleddu yn un rijment i dy gnebrwn di."

Wrth gwrs, rhaid oedd i'r cwmni wrando gydag ymddanghosiad o ddifrifwch, o leiaf, ar y bregeth angladdol yna uwch ben corpws y gath. Wedi cydymdeimlo â Thomos yn ei brofedigaeth, ac efallai, tanysgrifio yn anrhydeddus at gae l"mourning" i Handy, deuid, o dipyn i beth, at bwrpas yr ymweliad. Gofynnodd un o honynt yn araf a gwyliadwrus,-

"Fedrwch chwi ddweyd wrthym ni, Tomos Williams, o ble y cafodd Cain ei wraig?"

"Wel, aros di," oedd yr ateb "fedri di , ddeyd y geiria rheini, 'Gyda Duw pob peth sydd bosibl?'"

"Medraf, siwr," ebai y llanc.

"O'r gora," medda Tomos, "os medri di neyd hynny, raid i ti ddim dwad yma i nghateceisio fi ynghylch ple y ffeindiodd y mwrdrwr hwnnw wraig iddo ei hun."

"Mae'r Pabyddion, Tomos Williams," ebai un arall o'r cwmni, "yn arfer addoli Mair. Pam y maent yn arfer a gwneyd hynny?"

"Wel," meddai yr hen wr, gan sythu ei gefn, "ond am i bod nhw'n ffyliaid, fachgen. Wyt ti ddim yn cofio be mae'r Sgrythyr yn ddeyd am bobol gallach ddengwaith na nhw—Dyma nhw'r geiriau, y doethion o'r dwyrain? —Hwy a welsant y Mab bychan gyda Mair ei fam; a hwy a syrthiasant i lawr, ac a'i haddolasant Ef.' Addoli Iesu Grist ddaru sgolers mawr fel yna, ac nid addoli Mair. Dyna i ti glenshiar! Lle mae dy Babyddion di, rwan?" Yna daeth y trydydd ymlaen gyda'i gwestiwn, a dyna ydoedd,—

"Y mae Elias y Thesbiad yn deyd geiria felly, Ni bydd y blynyddoedd hyn na gwlith na gwlaw, ond yn ol fy ngair i.' Sut yr oedd Elias yn mentro deyd peth mor feiddgar ar ei gyfrifoldeb ei hun. Yn ol y geiriau yna y mae y proffwyd ei hun yn cloi y nefoedd."

"O," ebai'r hen Domos, "y mae pob peth yn eitha clir ond i ti gofio pwy ddaru roi'r 'goriad iddo fo."

Wedi ateb dau neu dri o gwestiynau yn ychwaneg, a hynny mewn dull hollol wreiddiol, trodd Tomos at ei gwestiynwyr gan ddywedyd,—

Welwch chi, mi ddyla fod gyno chi ryw amgenach gwaith i'w neyd ac yn galw am danoch chi na dwad yma i gateceisio hen greadur dwl fel fi. Ysgrifenyddion a'r Phariseaid ddaru ddechra'r job yna estalwm, bellach. Mi fydda nhw yn dwad at Iesu Grist i dreio'i faglu a'i rwydo fo. Ond toedd waeth iddynhw heb; mi roedd o yn fwy o sgolar ac o dwrna na neb arall a fu yn y byd yma erioed. 'Doedd yna neb yn yr un class a fo yng ngholej ei Dad. Mi roedd yna slegion mawr fel Gabriel a Michael mewn classes ymhell, bell ar i ol o. Fedrai Gabriel ddim gneyd y sum leia wnaeth Iesu Grist erioed; ond, welwch chi, Y mae efe yn rhifo rhifedi y ser.' Dyna i chi gownshiwr! Dydw i ddim yn meddwl fod Michael yn rhyw glyfar yn y byd mewn ieithoedd, ond gwrandewch beth sy'n cael ei ddeyd am ei Arglwydd o: 'Y cenawon llewod a ruant am ysglyfaeth, ac a geisiant eu bwyd gan Dduw.' Efe sydd yn rhoddi i'r anifail ei borthiant, ac i gywion y gigfran pan lefant.' Dyna i chi gamp! Mae Iesu Grist yn medru iaith cenawon llewod a chywion cigfrain. 'Doedd dim rhyfedd i'w Dad o, a hynny cyn i'r examination fawr orffen, dorri allan i ddweyd, Hwn yw fy anwyl Fab, yn yr hwn y'm boddlonwyd.' Os oes gyno chi gwestiyna i'w gofyn, hogia, ewch a nhw at Iesu Grist. Peidiwch a'i insyltio fo hefo holi yng nghylch gwraig Cain a physgodyn Jona, a rhyw betha bach, disylw fel yna. Ond dowch ar unwaith at fusnes eich eneidia, a gofynnwch iddo fo beth i'w wneyd fel y byddoch gadwedig, a beth i'w wneyd er mwyn etifeddu bywyd tragwyddol. Cwestiynau fel yna sydd i fod i lawr yng nghatecism pechadur."

Nodiadau