Capelulo/Dydd Iau

Capelulo

gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

VII. "DYDD IAU."

ARFERAI Tomos, pan yn myned allan o'r ty, adael y drws heb ei gloi, ac yn ddigon mynych heb ei gau; a chymerodd llawer tro dyddorol le mewn canlyniad i hynny. Un diwrnod, wedi iddo ddychwelyd o'i grwydriadau cafodd fod un o'r cathod wedi dod ag iau llo i'r ty, a'i osod heb arno na tholc na bwlch ar y ford drithroed. Beth oedd rheswm dros onestrwydd ac ympryd y gath, ni wyddis. Hwyrach ei bod yn flaenorol wedi gwneyd cyfiawnder a'r danteithion (fel y bydd gohebydd y te parti yn arfer dweyd) oedd mewn lladd-dy cyfagos, ac nas gallai ei chrombil dderbyn ychwaneg o'r llo. Bu Tomos yn petruso cryn dipyn pa beth i'w wneyd gyda'r iau; a chan ei fod yn hoff ryfeddol o'r adran hon o fab y fuwch (yn wir, byddai yn "ddydd Iau" arno yn fynych iawn), bu yn dyfeisio pob math o resymau dros roddi derbyniad i yspail y gath, ond gorfodid ef i droi y rhan fwyaf ohono heibio. Yn ei gyfyngder, ac, o ran hynny, yn ei awydd am yr iau, cofiodd am hanes Elias,— "Pan oedd o yn yr anialwch," meddai Tomos yn uchel wrtho ei hun, "mi 'roedd yna angel yn dwad a bwyd iddo fo. 'Sgwn i o ble'r oedd y gŵr bynheddig hwnnw yn cael y cacena i Elias? Fasa 'run o'i sort o byth yn ei dwyn. nhw. A ffid iawn gafodd y proffwyd hefyd, achos ar ol rhyw ddwy sbrêd, mi fedrodd gerdded ddeugan niwrnod a deugian nos. Fyth o'r fan 'ma, mi faswn i yn byw yn bur rad pe cawswn i angel i gwcio i mi. Ond wrth gwrs, mi ai yn ddrwg gynddeiriog ar y siopwrs yma. Mi fasan yn fancryps i gid cyn pen y flwyddyn. Mi wela i rwan sut yr oedd petha. 'Does dim perig fod yr angel wedi dwyn torth yrioed; ond mi fasa fo-un o Farcwisys mawr y byd a ddaw-yn medru mynd i'r siop ora yn Beerseba a phrynnu y dorth fwya oedd yno. Diaist i, dwn i ddim o ble basa fo'n cael pres chwaith; ond waeth befo, mi fasa dyn crand fel fo, yn uniform life guards yr Hollalluog, yn cael y peth fynsa fo ar dryst mewn unrhyw siop yn y dre, ac mi fasa'i Feistar yn gofalu am dalu'r bil, a rhoi log gwell wrth wneyd hynny na'r un banc yn y byd."

Methodd Thomas gymhwyso stori'r angel at ei amgylchiadau ei hun. Rhoddodd drem awchus drachefn ar yr iau, a daeth amryw wleddoedd a fwynhaodd yn y gorffennol i gynorthwyo ei ddychymyg i ddesgrifio y blas a roddasai wynwyn a thafell o gig moch ar yr iau oedd ar y bwrdd yn creu y fath chwyldroadau cynhyrfus tua godrau ei stumog. Pan ar fin meddwl fod yn rhaid iddo ildio y danteithfwyd i fyny, ac felly siomi "y dyn oddimewn" oedd yn dyheu am dano, gwaeddodd allan,—

"Hold on! dyma fi wedi dwad o hyd iddi hi. Mi fu Elias mewn scrêp arall heblaw honna. Pan oedd o ar lan afon Cerith, mi 'roedd yna frain yn dygyd (dyna fel mae'r Beibl yn deyd) bara a chig iddo ddwy waith bob dydd. 'Rwan, y cwestiwn ydi, o ble 'roedd y brain yma yn cael y bara a'r cig. Fedrai rheini ddim i prynnu nhw yn unlle, pres ne beidio. Ond tydw i ddim am i chiarjio nhw o ddwyn, er fod y Gair yn deyd yn blaen, a 'ddygent iddo fara.'"

Gwelir ar unwaith mai cwrs ymresymiad diniwed Tomos ydoedd, os oedd yn iawn i Elias gymeryd cig gan frain yr oedd yn iawn iddo yntau gymeryd cig gan gathod. Go lew, yr hen batriarch. Cafodd le i ddianc am y tro. Y funud y tawelodd ei gydwybod, yr oedd yr iau, y bacwn, a'r wynwyn, yn cadw terfysg difyrwel, efallai, yn gorfoleddu-ar y badell ffrio, a'r Epicuread dyddorol gan Domos yn porthi y gwasanaeth o gyfeiriad ei stumog.

Clywodd cyfaill neu ddau am stori'r iau llo, ac am y frwydr a gymerodd le rhwng yr hen frawd a'i gydwybod yng nghylch derbyn y cyfryw. Wedi deall i'r gydwybod gael y gwaethaf, aethant, mewn tipyn o ddireidi, i'w dy, a digwyddasant fyned pan oedd y trugareddau yn barod i'w mwynhau. "Wel," ebai un o honynt, gan wneyd golwg lem a difrifol arno'i hun, "yr yda ni wedi clywad, Tomos Williams, fod chi yn derbyn eiddo lladrad," ac yna adroddodd yr hanes gyda chryn lawer o seremoni. Amddiffynodd Tomos ei hun a'r gath gyda chigfrain Cerith, cyn ddonioled a thwrne. Ond chwalodd y ddau gyfaill yr amddiffyniad cywrain yn llwyr gyda geiriau mawr "na fuo nhw 'rioed mewn sbelin bwc," chwedl Tomos. Pan yn gweled ei hunan ar lawr, a'r iau yn oeri ar y bwrdd, "Rhoswch chi," meddai, "mi awn ni at y Deg Gorchymyn, ynta." Ac ar eiliad yr oedd yr ugeinfed bennod o Ecsodus yn agored o'u blaen. Dyma'r bennod oedd i setlo popeth gan Tomos. Dechreuodd, a chofier mai darllenwr lled ddiofal ac amherffaith oedd. Pan ddaeth at y geiriau, "Na chwennych dŷ dy gymydog, na chwennych wraig dy gymydog, na'i wasanaethwr, na'i wasanaeth ferch, na'i ŷch"

"Howld, rwan, Tomos," meddai un o'r ddau gyfaill, "ŷch, yntê, a dydi llo yn ddim ond o'r un dosbarth a'r ych, a dyma chwithau wedi derbyn iau y creadur hwnnw gan y gath.”

"O, nid fel yna chwaith, hogia," ebai yr hen wr, "peidio chwenychu'r ych, a hynny pan fydd o'n fyw, mae'r Gair yn ei feddwl. Dyna fo'n deud, Na chwenych wraig dy gymydog,' gwraig fyw, wrth reswm, mae o'n feddwl, a'r un fath hefo'r ŷch. Peth arall, iau y llo, ac nid y llo ei hun a gefais i, a thydi'r Ddeddf yn deyd dim yn erbyn cymyd sgram bach o'r cre- adur hwnnw." Erbyn hyn, tybiai Tomos ei hun yn fwy na choncwerwr, a'i fod wedi llwyr ddistewi ei ddau boenydiwr direidus.

"Dyda ni," ebai un o honynt, "ddim o'r un farn a chi, Tomos; pe dase chi'n gorffen yr adnod, mi welsech fod yna ymadrodd eang iawn, Na dim sydd eiddo dy gymydog.'"

"Wel," meddai Tomos, gan edrych yn ddigon trist, dawn i fyth o'r fan yma, dyna i mi gast. Mae y gair yna yn cymyd i fewn iau llo a phob peth arall. Ddylis i 'rioed fod y Deg Gorchymyn mor gysact a hynna." Ac ar amrantiad, yr oedd yr iau a achosodd iddo y fath boen, ac a loywodd gymaint ar ei obeith- ion, yn cael ei chwyrnellu allan drwy y drws.

Gonest iawn, yr hen Domos, a thro gwael ar ei ymwelwyr cellweirus, meddai rhywun. Wel ie, efallai; ond arhoswch funud. Wedi i'r iau llo gael ei daflu i fod yn achos rhyfel rhwng ewn a chathod y gymdogaeth, ac i'r ddau gyf- aill sicrhau dyspeidiau o chwerthin am wythnos, dywedasant wrth Tomos am ymgysuro, a chymerasant ef i'w ty ardrethol eu hunain, lle y cafodd ymddigoni ar "rost biff a phlwm pwdin" o'r fath oreu. Priodolai y wledd eithr iadol honno i Ragluniaeth y Brenin Mawr yn talu iddo ar ei ganfed am fod yn onest.

Nodiadau[golygu]