Capelulo/Dywediadau ac Ymgomiau

Capelulo

gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

XIX. DYWEDIADAU AC YMGOMIAU.

CYMERAF fy rhyddid yn y bennod hon i roddi ar lawr rai o ddywediadau Tomos Williams, heb drafferthu nemawr i eg- luro yr achos na'r achlysur o'u llefariad, gan obeithio y byddant yn eithaf hawdd i'r dar- llennydd eu deall.

"Mi glywis," meddai unwaith, "am ddyn yn yr India, ddaru osod trap yn ei ardd i ddal teigar, ddylsa fo, oedd yn dwad yno i ddwyn ffrwythydd bob nos; ac er syndod mawr iddo fo, pwy oedd y gynta i roi ei throed yn y trap ond ei wraig o'i hun. Fel yna, welwch chi, mae'n gelynion ni—y bobol fydd yn deud clwydda am dano ni, ac yn lladd arno ni—yn amal iawn yn ein hymyl. 'Does dim isio prynu teliscob i chwilio am danynhw, gan feddwl i bod nhw yn bell. Wyrach fod nhw'n byw yn yr un stryd a ni, yn y drws cosa i ni, ie, yn yr un ty a ni. Gelynion dyn, yn aml iawn, ydi i dylwyth o'i hun.'

Arferai Tomos am flynyddau lawer, fynychu ffair Llanbedr y Cenin, yr hon a gynhelid tua dechreu mis Hydref. Byddai ganddo "stondin" yno yn yr un lle, yn rheolaidd, bob blwyddyn. Ond ar ddiwrnod ffair un tro, cododd dyn o'r enw Abraham yn foreuach nag ef, a gosododd "stondin" o'i eiddo ei hun ar y llannerch oedd wedi ei gysegru i lenyddiaeth geiniog Tomos Williams. Pan gyrhaeddodd y diweddaf yno. gellir dychmygu yn weddol yr hyn a gymerodd le yno. Aeth yn ffrae benben, heb " arweiniad i mewn o gwbl. Gwelodd Tomos, cyn y gallasai gael gan Abraham symud ei babell, mai da fuasai braich, beth bynnag am "faen, gyda'r efengyl." Cydiodd yng ngwarr y goresgynydd beiddgar, a chan roddi hergwd iddo ar draws y tabernacl a godasai, gwaeddodd dros yr holl bentre, "Cyn bod Abraham yr wyf fi."

Meddai rywbryd,-"Mi clywis i nhw'n deud yn y gwledydd lle mae grapes yn tyfu allan, fod ogla da y gwinllanoedd yn foddion i gadw i ffwr bob math o nadroedd a chyduriaid gwenwynig o'r fath. Fel yna y dylai Eglwys Iesu Grist fod-ogla da carictor ei haeloda yn codi oddiwrthi hi, fel na bydd yna berig i'r un Judas na Demas gynnyg dwad yn agos ati hi i geisio gneyd dim drwg iddi hi."

Dro arall, wrth siarad â nifer o fechgyn, dywedai,—"Watsiwch chi, hogia anwyl, rhag mynd i gypeini drwg. Y gair gora fedrwch chi ddeud mewn cypeini felly ydi, Codwn, awn oddiyma.'

Ers llawer o flynyddoedd yn ol, yn y Belmont, ger Llanrwst, trigai hen berson o deulu urddasol a chyfoethog, o'r enw Mr. Nannau Wynn. Os nad oedd Mr. Wynn yn gofalu rhyw lawer am eneidiau plwyfolion Llanddoged, yr oedd yn garedig iawn wrth eu cyrff. Nid oedd pregethu ond rhyw ail, neu drydydd peth, yn ei olwg. Mynd ar ol—nid pechaduriaid—ond cwnhingod, oedd ei gamp a'i ddifyrrwch ef. Chwysodd fwy mewn un prydnawngwaith o hela nag a wnaeth yn ei oes mewn pulpud. Yr oedd ganddo damaid o fwyd a chornaid o gwrw i bawb a alwai heibio ei blas; ac os digwyddai i unrhyw un o'r cyfryw fedru canu cerdd a thelyn, cawsai groesaw tywysog am wythnos ganddo. Byddai Tomos ac yntau yn lled hyf ar eu gil- ydd; a gellid meddwl, weithiau, eu bod ar fin cweryla; ond ni byddai yr hen berson daearol byth yn digio wrth y llall, gan nad beth a lef- arai hwnnw wrtho.

"Tomos," meddai Mr. Wynn wrtho un diwrnod, "pryd chdi dwad i'r Heclws?"

"Pan fyddwch chi ddim yno, syr," oedd yr ateb a barodd i'r person boddlon chwerthin nes hanner ymddryllio.

Dro arall, cymerai ymddiddan tebyg i hyn. le rhwng y ddau garictor dyddorol,-

TOMOS."Mi ewch i. uffern ar eich pen ryw ddiwrnod, syr. Dyda chi'n meddwl am ddim byd ond am y cwn hela yma o hyd."

MR. WYNN.-"Beth! Ti meddwl, Tomos, mae hen person fel fi i cael llosgi byth, for ever?

TOMOS.-"Wel na ddim cweit felly, Mistar Wynn; ond pan ewch chi i uffern, rhyw gael eich deifio yn ara deg am dragwyddoldeb y byddwch chi. Ond pe dasa chi yn mynd a bwndel o'ch hen bregetha hefo chi, mae rheini yn ddigon sych a chrin, nes y basa chi a nhwtha yn fflamio yn golcath gaclwm ulw cyn pen tri munyd."

MR WYNN.-"Taw! Cwilydd mawr, Tomos. Chdi dwad i'r ty, a fi prynnu cerddi di i gyd, a ti dal dy dafod wedyn.'

Yna ai Tomos i mewn i'r ty, ac yn ychwanegol at brynnu cerddi a rhoddi iddo gyflawnder o fwyd, rhoddai yr hen berson caredig het, esgidiau, côt gynnes, &c., iddo; ac yna, wrth gydgerdded drwy y buarth, cymerai yr ymddiddan a ganlyn le,-

TOMOS. Rhaid i chi, yn wir, syr, ddechra meddwl o ddifri am fater enaid, ne dewch chi byth i'r nefoedd."

MR. WYNN.--Take time, Tomos; chdi meddwl i dyn dwl, anwypodus fel ti, helpu fi, scholar mawr a person plwy, i mynd i'r nefoedd ?"

TOMOS. 'Dydw i ddim yn siwr, syr; ond mi wyddoch y medar cwch bychan bach roi dyn ar lan gwlad fawr iawn."

MR. WYNN (gan wenu yn foddlon).--"Very good, Tomos, yes indeed; chdi cymid hanner coron yma i cael cinio first rate ddydd Sul, a brysio yma eto."

Gan nad beth am ffaeleddau yr hen berson, gwelir yn hawdd nad oedd yn arfer cysgu dan yr unto â rhag farn a rhagrith.

Llefarai Tomos Williams sylwadau fel hyn ar un achlysur,-

Pan oeddwn i yn yr India, mi ddois i ddallt am sgiam oedd gan rai o'r llwytha mwya gwyllt i ddal eliffantod. Dyna oedd hi, mi fyddan yn llifio coeden fawr yn ei bôn jest drwodd. Wedyn, ymhen tipyn, mi ddoi yna eliffant mawr o dan y goeden i mochel y gwres ne'r storm. Ond y funyd y rhoi o'i bwysa yn erbyn y pren, i lawr a hwnnw mewn chwinciad, nes i ladd o yn y fan. Yr un fath yn union y mae hi hefo ninna. Os yn y byd yma yn unig y gobeithiwn, os gorffwyswn ni'n cefna'n hollol arno fo, i lawr y daw o yn bendramwnwg ryw ddiwrnod ar ein penna ni, nes y byddwn ninna yn deilchion o dano fo. Meddyliwch chi am y dyn hwnnw oedd am dynnu i lawr ei sguboria, ac yn mynd i roi ordors i fildio rhai mwy; pan rôth angeu symans yn i law o i atendio Seisys mawr tragwyddoldeb—Y nos hon y gofynnant dy enaid oddiwrthyt,'—dyna bob sgubor, stabal, a chadlas oedd ar ei helw fo, i lawr yn blith drafflith gyrbibion am ei ben o. Bobol! os oes gyno chi eisio lle i mochel gwres, ne i lechu mewn storm, treiwch Graig yr Oesoedd. Mae yno le saff rhag gwres y ffifar a chenllysg y Farn!'

Nodiadau[golygu]