Capelulo/Tomos ac I. D. Ffraid

Capelulo

gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

XX. TOMOS AC I. D. FFRAID.

FELY mae yn eithaf naturiol i rai cynefin â Dyffryn Conwy yn y dyddiau gynt, ddyfalu, yr oedd y Parch. John Evans (I. D. Ffraid)-cyfieithydd Milton—a Tomos Williams yn adnabyddus a'u gilydd am flynyddau. Meddyliai Tomos y byd o Mr. Evans, ac, wrth gwrs, yr oedd yr "Adda Jones" ddoniol o lannau Conwy, yn edmygydd hyd at afiaeth ymron, o'r siaradwr a'r sylwedydd gwreiddiol o Lanrwst. Pan fyddai Tomos yn Llansantffraid—a byddai yno droion mewn blwyddyn rhaid fyddai i'r llenor a'r pregethwr gael rhoddi croeso goreu ei dŷ ger ei fron. Treuliodd y nos lawer gwaith yn nhy I. D. Ffraid, ac ar adegau felly, os digwyddai fod rhyw foddion yn y capel, arferai Mr. Evans fyned a Thomos yno. Ofer fyddai i mi wadu nad oedd gŵr doniol, a chyrhaeddgar ei ymadrodd fel I. D. Ffraid, yn cael llawer iawn o ddifyrrwch yng nghwmni dyn o stamp Tomos Williams; ond gwyddai efe yn dda pa mor bell i gario y difyrrwch hwnnw ymlaen. Eto, nid oedd yn bosibl i'r sant perffeithiaf gadw gwyneb gwastad wrth sylwi ar ambell dro trwstan o eiddo yr hen Domos. Aeth Mr. Evans ag ef unwaith i'r capel ar noson cyfarfod i weddio dros y Genhadaeth, a galwodd arno i gymeryd rhan ynddo. Anfynych y defnyddiai yr hen wr y Llyfr Emynnau. Ni byddai yn rhaid iddo ond crafu ei ben na ddeuai o hyd i bennill cyfaddas, yn ei dyb ef, i bob amgylchiad. Ar yr achlysur dan sylw, rhoddodd allan yr hen emyn adnabyddus,-

"Daw miloedd ar ddarfod am danynt, &c."

Pan ddaeth at y llinell

"Preswylwyr yr Aifft ac Ethiopia,"

aeth i helbul. Preswylwyr yr Aifft," meddai, ac edrychai o'i gwmpas. "Preswylwyr yr Aifft,' a phwy arall, Mr. Evans?'

"Preswylwyr yr Aifft ac Ethiopia,"

ebai Mr. Evans. "Debyg iawn," meddai Tomos, yn hollol wybodus a hunanfeddiannol, "'doeddwn i ddim ond yn ych treio chi, dach i'n gweld,

"Preswylwyr yr Aifft hyd ei thopia."

Nid oedd yn bosibl dal hynyna, a thorrodd y rhan fwyaf o'r cynhulliad allan i chwerthin. Gwnaeth y dechreuwr canu ymdrech ddewr, fwy nag unwaith, i fyned ymlaen gyda'r emyn; ond yn gwbl ofer. Felly fu: a chyn pen tri munud yr oedd yr hen frawd wedi gweddio ei drwstaneiddiwch ymaith.

Digwyddodd dro arall fod yn Llansantffraid pan oedd moddion yn y capel. Aeth Mr. Evans ag ef i'r set fawr, a galwodd arno i "ddechreu," gan ei annog yn siriol i "ddeyd tipyn" ar y bennod. Dewisodd yntau ddameg y goludog a Lazarus i'w darllen. Dechreuodd fel hyn,—

"Yr oedd rhyw wr goludog " (un o brif sgweiars gwlad Canan oedd hwn), "ac a wisgid a phorffor a llian main" (mi ffeiai o fod o'n talu mwy i'r teiliwr nag i'r person); "ac yr oedd yn cymeryd byd da yn helaethwych beunydd" (cymeryd ei fyd da, yr oedd o, sylwch, ac nid ei gael o gan neb.. 'Doedd y dyn yma yn hidio dim fod cwpwr y wraig weddw yn wag, na fod yr hogyn amddifad heb yr un crys i'w newid. Cymeryd oedd i fusnes o o hyd. Mi fedra creadur fel hwn futa pentra ac yfed plwy mewn rhyw fis ne ddau). Yr oedd hefyd ryw gardotyn a'i enw Lazarus" (dydi'r Ysbryd Glân ddim wedi rhoi enw'r gŵr goludog i ni. Wyrach nad oedd o ddim yn delio rhyw lawer hefo sgweiars. Ond am enw'r cardotyn, mi gafodd hwnnw ei roi'd i lawr ar registers y nefoedd). "A bu i'r cardotyn farw, a'i ddwyn gan yr angylion i fynwes Abraham. A'r goludog hefyd a fu farw, ac a gladdwyd" ('does yma ddim son fod y cardotyn wedi cael ei gladdu. 'Dydw i yn ama dim na ddaru y leiving officer ddechra partoi at hynny drwy roi ordors am arch a bedd iddo fo; ond dyna droop o angylion yn dwad i lawr, ac yn drysu ei blania fo i gyd. Mae'n fwy na thebyg fod y saer a'r torrwr beddi yn ddigon dig wrthynhw am intraffirio hefyd. Mi gydiodd footmen y Goruchaf yno fo, rags a phopeth, ond mi ddarun ofalu am newid i siwt o pan oedd o yn yr act o groesi'r afon. Mi roison lian main y nefoed —y wisg ddisgleirwen oleu '-am dano fo. Pan rôth o'i droed i lawr ar lan Pacific Ocean tragwyddoldeb, 'doedd yna yr un gŵr bynheddig smartiach na fo yn ranks yr Hollalluog ei hun!) "Ac yn uffern efe a gododd ei olwg. (Dyna'r tro cyntaf iddo fo neyd hynny 'rioed. Edrach ar i lawr y bydda'r gŵr yma yn wastad o'r blaen; pawb a phopeth yn isel yn ei olwg o. 'Doedd dim byd ond crasiad ym mhobty'r diafol yn ddigon effeithiol i neyd i hwn edrach i fyny!). "Ac efe mewn poenau a ganfu Abraham o hir—bell a Lazarus yn ei fynwes." (Fedra i ddim sbonio i chi sut yr oedd o, a fynta yn uffern, yn gweld Abraham oedd yn y nefoedd; ond mi wn hyn, fod poen yn gweld ymhell ofnadwy! Pan fyddwn i ym mherfeddion yr India hefo'r armi, mi ddoi yna hiraeth dychrynllyd drosta i, weithia; cymin o hiraeth nes y byddwn i yn gweld yn reit blaen, dros filldiroedd filoedd o for, i dŷ nhad a mam yn Llanrwst. Dydi poen meddwl ddim yn delio mewn telisgops; sywaeth, mae o'n gweld llawn gormod hebddynhw.) "Ac efe a lefodd ac a ddywedodd,-Ŏ, dad Abraham, trugarha wrthyf." (Welwch chi, dyna fo yn dechra dwad at i strapia, 'rwan. Drychwch ar yr haearn yna; yn dydi o yn galed ac yn stiff; ond rhowch o yn y tân am dipyn, ac mi ddaw yn ddigon ystwyth i chi ei droi a'i drin o fel fynno chi. Creadur caled, styfnig, a syth ei warr oedd y gŵr goludog yma; ond wedi iddo fo fod yn nhân uffern am 'chydig, mi stwythodd i gymala fo'n riol. Mi ddaru gwres y fflam gynta ddôth i'w gwarfod o i blygu fo mewn dau funud. Mewn cawod o frwmstan y gweddiodd y dyn yma am y tro cynta rioed! A gweddio mae o hyd y dydd heddyw; a 'does yna ddim. argoel fod y weddi na'r storm yn darfod! Go- beithio, bobol anwyl, mai nid yn y pwll diwaelod yr ewch chi ar eich glinia am y tro cynta; os felly fydd hi, ar ych glinia y byddwch chi am dragwyddoldeb)."

Yn debyg i hynyna yr ai ymlaen, efallai, hyd ddiwedd y ddameg, ac nid oedd neb yn mwynhau ei sylwadau difyrrus a gwreiddiol yn fwy na'r caredig, y doniol, a'r anwyl I. D. Ffraid.

Nodiadau[golygu]