Capelulo/Y Gweinidog o'r De

← Tomos ac I. D. Ffraid

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

O Flaen yr "Ustus"

XXI. Y GWEINIDOG O'R DE.

LAWER o flynyddau yn ol, fel y gwyddis, peth cyffredin iawn i gryn nifer o weinidogion Methodistaidd, o'r De yn arbennig, oedd arfer teithio o fan i fan drwy wahanol Gyfarfodydd Misol y Gogledd. Deuai rhai ar feirch, ereill gyda meirch a cherbydau, tra y byddai ereill yn nosbarth "y gwyr traed." Gwneid y dosbarth diweddaf yma i fyny o rai heb ddysgu "ceffogaeth" na dreifio, neu, rhai rhy dlodion i brynnu ceffylau, nac i dalu am eu. benthyg, neu, yn rhy syml eu doniau pregethwrol i sicrhau eu benthyg yn rhad, "am ddim. ond eu bwyd," fel y dywedid.

Un tro, deuai un o ddosbarth diweddaf "y gwyr traed" yma ar daith drwy Gyfarfod Misol sir Ddinbych. Nid oedd yn dod i fyny. â nodweddion y pregethwr mawr, dwfn, doniol, a hyawdl, ond yr oedd ganddo eithaf "telyn," a byddai honno yn swyno y lliaws i'w ddilyn. Nid y tro y cyfeirir ato oedd yr un cyntaf iddo i ddod drwy sir Ddinbych, felly yr oedd rhai brodyr craff a pharod wedi cael man- tais i'w adnabod yn weddol y tu allan i'r pulpud. Ystyrrid ef, a hynny yn hollol gyfreithlon, yn wr crefyddol iawn, ac yn un nodedig o selog dros achos dirwest. Dywedir y cariai ei sel dros lwyr-ymwrthodiad i eithafion, weithiau. ychwanegol at hyn yr oedd yn un rhy dueddol i roddi ei ymddiried ymhob math o ddyn. Credai bopeth ymron a ddywedid wrtho. Nodwedd arall yn y gweinidog da hwn oedd ei barodrwydd i gynghori yn ddibaid. Byddai ganddo air o gyngor i bawb y deuai i gyffyrddiad â hwy. Cynghorai weision a morwynion, meistriaid a meistresi, blaenoriaid a phregethwyr ieuainc, yn y dull mwyaf defosiynol. Ac i orffen y gwir, mae yn rhaid addef y byddai llawer iawn yn diflasu ar ei gynghorion rhad a pharod, nes myned ohonynt yn gwbl ddieffaith. Dyweder fod morwyn yn corddi, neu was yn dyrnu, elai efe atynt pan y byddent ar ganol dyledswyddau o'r fath. Rhoddai res hirfaith o gynghorion iddynt, a dyfynnai adnodau pwysig a goludog wrth y dwsin; ond y gwir yw y byddai yr holl ymgais at bastynu crefydd i enaid o dan amgylchiadau o'r fath, yn cael yr un faint yn union o ddylanwad ar y forwyn neu y gwas ag a gai ar y fuddai neu y ffust. Nid oedd y gŵr yn adnabod yr amser na'r person cyfaddas i roi cyngor.

Dyna'r darllennydd yn awr, mi obeithiaf, yn deall rhyw gymaint am nodweddion cymeriad y gweinidog hwn. Wel, ar noson neillduol yn ystod ei daith, yr oedd i bregethu yn Llanrwst. Yn y bore yr oedd wedi pregethu yn Nhrefriw, ac yn ystod y prydnawn aeth gŵr adnabyddus, a alwaf fi yma yn John Jones, ymaith tua'r pentre dyddorol hwnnw i'w hebrwng i'r dre. Gyda golwg ar y John Jones hwn, rhaid i mi gymeryd anadl i ddweyd ei fod yn Fethodist o'r rywogaeth berffeithiaf; ond, yn wahanol i fwyafrif Methodistiaid y cyfnod hwnnw, yr oedd yn dipyn o'r hyn a elwir heddyw yn "wag." Caniatai crefydd John Jones iddo fod yn ddigrif, weithiau. Nid oedd ei "Gyffes Ffydd" ef yn dweyd wrtho y byddai yn golledig os digwyddai chwerthin. Rhoddai y parch dyladwy i genadwri adnod, ond nid oedd arno ofn prynnu papyr newydd. Byddai yn bresennol yn rheolaidd yn y cyfarfodydd eglwysig, ond rhoddai glec ar ei fawd os sonnid am ei ddisgyblu am siarad gyda bardd ar yr heol. Wrth gwrs, yr oedd ei grefydd yn credu mewn myned ar ei gliniau, ond credai hefyd mewn codi ar ei thraed, weithiau. Deallai fod athroniaeth yn y llinell,-

"Y dyn a'r Duwdod ynddo'n trigo."

Dyna, yn fyrr, ddesgrifiad o'r math o wr oedd yn myned i gyfarfod y gweinidog o'r De. Prin y mae eisieu ychwanegu fod John Jones yn hollol gydnabyddus â Tomos Williams. Adwaenai wendidau a rhagoriaethau yr hen frawd. Dichon ei fod yn dueddol i fanteisio ychydig yn fwy, weithiau, ar yr hyn oedd wan yn hytrach nag ar yr hyn oedd wych ynddo. Nid oedd neb yn y dre a fedrai dynnu Capelulo yn fwy allan, fel y dywedir, na John Jones. Y mae y castiau a'r triciau a chwareuodd ag ef, o bryd i bryd, yn lliosog iawn. Medrai gael gan Tomos Williams i esbonio y Beibl, i weddio, neu i adrodd cerdd yn y man ac ar y pryd y mynnai. Nid oedd, efallai, yn hollol ddieuog o gyfansoddi "emyn," gan ei dysgu i Tomos, yr hwn, yn ddiniwed hollol, a'i rhoddai allan mewn cyfarfod i weddio, nes peri'r chwyldroad mwyaf ofnadwy yn eneidiau y saint fyddai o gwmpas. Gan fy mod yn son am beth fel hyn, dyma esiampl o un "emyn" a roddodd Tomos allan unwaith, wedi ei hysprydoli, yn ddiameu, gan John Jones,-

"Bore heddyw, pan yn teithio
Ar hyd llwybrau'r Garreg Walch,
Credwn, deuwn, er fy nued,
Rywdro'n wyn fel carreg galch."

Enw ar y coed mawrion sy'n ymestyn ar ochr sir Gaernarfon i Lanrwst yw Carreg Walch, ac y mae yr hen ffordd i Fetws y Coed yn myned. drwyddynt.

Wedi i John Jones a'r gweinidog gyfarfod â'u gilydd, yr oeddynt yn cyd-drafaelio i Lanrwst ar hyd yr hen ffordd i gyfeiriad y Pren Gwyn. Cofier nad oedd "ffordd Gower" yn bod hyd yn oed mewn dychymyg y pryd hwnnw. Pan oedd y ddau yn dynesu at y lle a elwir yn Ysgubor Gerrig, yr oedd Tomos yn dod yn araf i'w cyfarfod gyda'i becyn yn ei law; ond, yn ol ei arfer weithiau, safodd yr hen frawd yn sydyn i ymddiddan âg ef ei hun, neu, efallai, â'r coed a'r cloddiau oedd o'i ddeutu. Cyfeiriodd John Jones sylw y gweinidog ato (cofier nad oedd y gŵr dieithr, yr hwn oedd ar un o'i deithiau cyntaf i sir Ddinbych, yn adnabod Capelulo eto), ac ar unwaith rhoddodd ffrwyn i'r ysfa am ddifyrrwch oedd ar brydiau yn llanw ei enaid. "Welwch chwi," meddai, "yr hen wr sydd yn y fan acw yn gwneyd y fath ystumiau gwrthun arno ei hun? Eu gwneyd y mae i dynnu eich sylw chwi, oherwydd gŵyr mai gweinidog ydych. Dyna un o'r rhagrithwyr pennaf sydd yn Nyffryn Conwy. Mae yn byw ar ddweyd celwyddau. Cafodd anwiredd ac yntau eu siglo yn yr un cryd. Mi fuasai yn prynnu anadl olaf ei fam i ddweyd celwydd. Cymer arno, gyda'r llwon mwyaf ofnadwy, ei fod yn ddirwestwr, ac yn aelod gyda'r Method- istiaid yn y Capel Mawr. Gwna hynny er mwyn cael gennych chwi a'ch tebyg brynnu rhyw hen sothach o gerddi di-ras a di-awen a werthir ar draws gwlad ganddo. Peidiwch coelio yr un gair a ddywed wrthych; ond, da chwi, trowch ato, a chynghorwch ef i roddi heibio ei ragrith a'i gelwydd anioddefol. Dyma fo yn ymyl; mi gadawa i chwi hefo'ch gilydd am funud, gan fod arnaf eisieu galw yn y 'Sgubor Gerrig yma.'