Capelulo/O Flaen yr "Ustus"

← Y Gweinidog o'r De

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Rhyfel a Satan

XXII. O FLAEN YR "USTUS."

AR hynny trodd John Jones ymaith, ac i gyfeiriad 'Sgubor Gerrig, chwedl yntau; ond y gwir yw nad aeth ond y tu ol i glawdd, neu fur, cyfagos, er mwyn cael bod yn edrychydd ac yn wrandawydd cyfleus ar y ddrama oedd ar ddyfod. Pan ddaeth Tomos i ymyl y gweini- dog, tynnodd ei silcan dolciog ac adfeiliedig oddiam ei ben yn araf a defosiynol, rhag ofn iddi, efallai, ddod oddiwrth ei gilydd yn llwyr. Yna dechreuodd drwy ddweyd, Begio'ch pardwn, syr, mae'n dda gynddeiriog gen i weld gweinidog

Ond cyn iddo gael rhoi gair ymhellach, dyma'r gŵr dieithr o'r De yn dechreu sythu ei gefn, ac yn troi ato gyda llym- der anarferol yn ei drem, ac yn ei gyfarch,- "Diar mi, mae'n ddrwg iawn gen i gwrdd â hen wr o'ch oed chwi yn ceisio ennill eich bywoliaeth drwy ragrithio a dweyd celwyddau o ddydd i ddydd. Onid ydyw, mewn difri, yn hen bryd i chwi feddwl am eich diwedd ac ystyried oferedd eich ffyrdd?"

Ho! Ho!" meddai Tomos, "be sy'n bod, yr hen ffrynd? O b'le yr ydach chi wedi dengid, 'sgwn i?"

Peidiwch chwi," ebai'r pregethwr, "a dechreu ar eich lol gyda fi. Mi rwyf fi wedi cael eich hanes yn rhy dda o lawer, fel na fynnaf ddim o'ch tafod na'ch rhagrith."

Ar hynyna rhoddodd Tomos ei becyn ar lawr, a dywedodd, "Wel oes, y mae gen i dafod, ond 'does gen i ddim gronyn o ragrith, ac os na wneiff fy nhafod i y tro i'ch setlo chi, 'dydw i ddim yn rhy hen i dreio rhywbeth mwy effeithiol."

"Pw, pw," oedd ateb y gweinidog, "peidiwch a meddwl y medrwch fy nharfu fi. Mae mwy o dwrw nac o daro yn perthyn i chwi. Pam, mewn difri, na chymerwch chwi gyngor i roi heibio dweyd anwireddau o ddydd i ddydd. Dyna chwi yn cymeryd arnoch fod wedi bod yn rhyfeloedd Napoleon a Wellington, tra na welsoch chwi ergyd ddifrifol yn mynd allan o wnn erioed."

Erbyn hyn yr oedd Tomos yn dechreu cynhyrfu a digiloni, ac meddai wrth ei edliwiwr,—"Wel, yr hen frawd, cymer di warning mewn pryd; dos di yn dy flaen am 'chydig ffor yna ac mi gei di ddyrnad o bowdwr Waterlŵ ar dy wymad. Dydi crefydd Iesu Grist-a 'dwyt ti ddim yn credu honno, ddyliwn—ddim yn gofyn i neb gymryd ei insyltio drwy gael ei alw yn ddyn celwyddog ac yn rhagrithiwr. Cymer di yn ara deg, ac mi ddanghosa i i ti fod mwy o grefydd yn fy nyrna i nag a fu yn dy galon di 'rioed, y cena diffaeth."

"Rhag c'wilydd i chwi, Tomos Williams," ebe y pregethwr, yn bwysleisiol iawn, ac yn dra defosiynol, yr wyf yn synnu at eich ymadrodd- ion; nid ydynt yn gwneyd dim ond profi yr hyn yr wyf fi wedi ei ddweyd am danoch yn barod. Da chwi, wr da, cymerwch fy nghyngor, a rhowch heibio eich dull pechadurus o fyw. Peidiwch byth ar ol hyn a honni eich bod yn didotal, a'ch bod yn aelod eglwysig gyda'r Methodistiaid Calfinaidd. Nid oes yr un enwad na chymdeithas mewn bod a fuasai yn foddlon derbyn meddwyn, twyllwr, a seguryn fel y chwi yn aelod o honi.'

Yr oedd hynyna yn llawer iawn gormod i natur fel yr eiddo Tomos Williams fedru ei ddal; ond ceisiodd lywodraethu rhyw gymaint arno ei hun, ac yng ngwydd y gweinidog synedig, wele ef yn tynnu ei got, ac yn ei gosod ar y clawdd gerllaw. Yna torchodd lewys ei grys i fyny, a chyda threm ac ystum filwraidd trodd at ei gyhuddwr, a dywedodd wrtho,—

"Yrwan, yr hen frawd, hanner dwsin o un a chwech o'r llall ydan ni. Mi dorrodd y Posol Pedr glust y dyn hwnnw wrth amddiffyn ei Fistar estalwm. Mi 'rydw inna yn perthyn i gypeini y Gŵr fu farw drosta ni, a fynna i ddim gen ti na neb arall alw enwa drwg ar yr un o sowldiwrs T'wysog Tangnefedd. Tendia dy hun, os nag oes gen ti eisieu decoratio dy drwyn a dy lygid, heb i neb anfon bil i ti am neyd y busnes.'" Gyda'r dywediad hwn, dyna law Tomos yn disgyn i gyfeiriad gwyneb y gweini- dog, yr hwn, mewn eiliad, a ddechreuodd syl- weddoli ei berygl. Llwyddodd i osgoi yr ergyd, ac ymaith âg ef, gan drosglwyddo braw ei galon i'w draed, nes yr oedd yn Llanrwst cyn pen ych- ydig funudau. Dychrynnodd gymaint nes yr aeth yn sal yno, a rhaid fu galw Doctor Hughes, Canol y Dre, i weinyddu arno cyn y gallodd bre- gethu y noson honno. A phregethu yn ddigon symol a wnaeth. Cyniweiriai ei lygaid yn ol a blaen drwy y gynulleidfa ac at ddrysau y capel, fel pe yn disgwyl bob eiliad gweled Tomos Wil- liams yn dod i mewn yn llewys ei grys, i wneyd ei esgyrn yn "snyff i sipsiwns, yn ol ei addewid.

Tra yr oedd y cweryl dyddorol yn myned ymlaen wrth yr Ysgubor Gerrig, yr oedd John Jones anturiaethus yn mwynhau y cyfan o fewn ychydig lathenni i faes yr ymryson. Ofer ceisio desgrifio yr hwyl a gafodd. Prysurodd i Lan- rwst at gyda'r nos. Eilliodd ei farf a'i fwstas golygus yn llwyr, a chafodd dorri ei wallt cyrl- iog a hir yn hollol fyr. Fore drannoeth, ym- wisgodd mewn ffroc côt ddu a newydd ymron, a gwasgod wenfrith, a throwsus yn cyfateb, gyda chadwen a seliau mawrion yn crogi allan o un o'r pocedau. Rhoddodd het silc raenus ar ei ben, modrwy aur ar un o'i fysedd, a phâr o fenyg a ffon yn ei law. Aeth i dŷ cyfaill, wrth yr hwn yr oedd wedi dweyd yr holl hanes, a chyrchwyd Capelulo a'r pregethwr yno ato erbyn tua deg o'r gloch. Gwnaeth olwg mor awdurdodol a mawreddog arno ei hun ag oedd yn bosibl, a cheisiodd ei oreu newid ei lais, am wneyd yr hyn yr oedd yn dra galluog. Nid oedd y gweinidog na Tomos Williams yn ei ad- nabod o gwbl. Dywedodd John Jones wrthynt heb argoel gwên ar ei wyneb, mai efe oedd prif ustus sir Gaernarfon, a'i fod wedi clywed am yr helynt y noson flaenorol ar ffordd Drefriw, ac mai ei neges oedd cael y pleidiau i gymodi â'u gilydd, neu y byddai yn rhaid codi gwarant i'w cymeryd i garchar yn ddioed. Dychrynnodd y ddau yn fawr, ac adroddodd y naill a'r llall ei stori am y ffrwgwd oedd newydd ddigwydd. Gwrandawai yr ustus hunan-etholedig gyda di- frifwch clochyddol, ac ar derfyn y gwahanol adroddiadau trodd at y gweinidog gyda graddau o lymder barnol, a dywedodd wrtho mai arno ef yr oedd y bai, ac mai gwell fyddai iddo fegian pardwn "yr hen sowldiwr," a thalu sofren o iawn iddo. Yn falch o'i galon o gael dianc o wyddfod gŵr mor beryglus, erfyniodd am fadd- euant Tomos, a thynnodd gudyn cotwm mawr o'i boced, a chyda llaw grynedig estynnodd y sofren iddo, yr hwn, heb yr un gair o ddiolch, a'i cy- merodd, ac yna aeth pawb i'w fan, heb feddu y ddirnadaeth leiaf mai John Jones oedd yr "ustus" a'r prif achos o'r helynt i gyd.

Y nos Sul dilynol yr oedd yn y Capel Mawr gasgliad at ryw achos da, a rhoddodd Tomos Williams sofren yr hen weinidog i mewn yn y ladel. Gweithredai hynny, mae'n debyg, fel olew ar ddyfroedd cynhyrfus ei gydwybod.