Capelulo/Rhyfel a Satan

← O Flaen yr "Ustus"

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Dechreu Odfa

XXIII. RHYFEL A SATAN.

byddai Tomos Williams pan yn annerch gwahanol fathau o gyfarfodydd. Nid oedd o bwys yn y byd ganddo ef beth a fyddai nodwedd y cyfarfod, ai llenyddol, dirwestol, cre- fyddol, gwleidyddol, ai beth; byddai ganddo ef, wedi codi i fyny i siarad, gyflawnder i'w ddweyd. Chwalai yr India, Spaen, Ffrainc, a Gibraltar am hanesion a chymhariaethau. Medr- ai son am frwydrau Austerlitz, Wagram, Quatre Bras, Waterloo, neu y Nil a Thrafalgar, gyda chymaint o fanylwch a phe mai efe ei hun oedd yn cyfarwyddo pob catrawd, ac yn tanio pob magnel oedd ynddynt. Ymddanghos- ai mor gynefin â symudiadau Blucher, Welling- ton, Syr Thomas Picton, a Napoleon, a phe bu- asai wedi bwyta wrth yr un bwrdd, a chysgu yn yr un gwely a hwy holl ddyddiau ei fywyd. Ar ol Wellington, neu, efallai, o'i flaen, y "Little Corporal," oedd gwron Tomos Williams. Nid oedd glawdd na therfyn i'w edmygedd o'r dyn rhyfedd ac ofnadwy hwnnw; a gallai ad- rodd chwedlau wrth y cant am dano. Hoffai, weithiau, droi yn dipyn o gritig milwrol. Dy- wedai unwaith,—

Napoleon oedd y general mwya welodd y byd yma rioed ar ol Alexander Fawr. Secrad mawr ei lwyddiant o oedd na pheidiodd o ddim a bod yn sowldiwr ar ol cael ei wneyd yn general." Sylw go dda, ac un eithaf teilwng o ystyriaeth byddin Prydain yn y dyddiau hyn.

"Mi fedrai Napoleon," meddai, dro arall, "ymladd fel teigar hefo gelyn am ddiwrnod, ac os basa fo'n un dewr, mi fasa'n cysgu noson yn galonnog yn ei ymyl o."

Dyma sylw arall o'i eiddo,—" Fuo neb yrioed tebyg i Napoleon am drin dynion. Os basa fo'n meddwl y gwnelsai saethu dyn ryw faint o ddaioni iddo fo, fasa fo ddim yn mynd i'r drafferth i gyfri tri cyn gwneyd hynny."

Oddiwrth Napoleon at Grist, nid oedd i Domos, pan yn siarad, ond cam. "Mewn batl y mae'r Cristion," meddai unwaith, "ar hyd ei fywyd, ac y mae yna armi ofnadwy o fawr yn ei erbyn o. Ledar yr armi yma ydi'r diafol. Mae gyno fo lawer iawn o deitla, megis tywysog y byd hwn, tywysog llywodraeth yr awyr, y ddraig fawr, yr hen sarff, a lliaws o rai tebyg. Yr ydw i yn ddigon boddlon iddo fo gael rhyw enwa hyll fel yna; mae nhw'n gweddu'n riol i'r hen greadur; ond mi 'rydw i'n poeni fod o'n cael enw neis fel Mab y Wawrddydd; ond, wrth gofio, y mae Pennaeth y Cythreuliaid yn balansio hwnnw yn nobl, hefyd. Wel, fel y deudis i, mae gan y diafol armi fawr ryfeddol, ac, fel general call, mae o'n i rhannu hi i lot o fân rijments. Tywysogaethau, dyna i chi rijment nymbar 1; Awdurodau, dyna rijment nymbar 2; Bydol lywiawdwyr tywyllwch y byd hwn, dyna rijment No. 3; Drygau ysbrydol, ne, yn hytrach, ysbrydion drwg, dyna rijment nymbar 4. Mae gynno fo chwaneg o rijments na hynyna, a rheini yn perthyn i'r regulars i gyd. Tasa hi'n mynd yn galed iawn arno fo, mae gyno fo filisia na wyr neb mo'u cyfri nhw, ac mi fedar alw y rheini i fyny pan leicia fo. Dyna i chi enwa rhai o rijments y milisia :-Yr hustung—ywr, yr athrodwyr, y ffrostwyr, y dychmygwyr drygioni, y torwyr amod, a dwsina o rai erill. Mae'r diafol yma yn hen sowldiwr, ac mi llaswn i feddwl oddiwrth Lyfr y Datguddiad yna mai yn y nefoedd y daru o listio. Mor fuan ag y cafodd o siwt sowldiwr am dano, ac y dysgodd o handlo cledda, 'roedd o'n ddigon digwilydd i anfon shalans i fatl at y General Michael, ac mi dderbyniodd y gŵr mawr hwnnw yr herr heb ddim lol. A bu rhyfel yn y nef.' Dydw i ddim yn siwr beth oedd yr achos o'r sgyffl: mae Llyfr y Datguddiad yna mor anodd i'w ddallt rywsut. Mi fum i, cyn heddyw, o dan law'r doctor ar ol darllen ambell un o'i adnoda mawr 0. Os oes gyno chi, y bobol yma sy'n arfer cysgu yn y capel, isio rhywbeth i'ch cadw chi'n effro, mae gen i ddwy neu dair o risêts ar ych cyfer chi. Treiwch Iwnc o'r mwg, llond llwy o'r brwmstan, pigiad gan y sgorpion, a brath- iad gan y ddraig, y mae Llyfr y Datguddiad yn son am danynhw, ac mi ffeia i chi nad oes yma'r un gwely yn y byd y medrwch chi gysgu arno fo wedyn.

Ond am y diafol a'i ffeit hefo Michael yr oeddwn i yn son-y Waterlŵ fawr gymrodd le yn y nefoedd cyn rhoi'r gogledd ar y gwagle. Colli'r fatl ddaru Satan, ac mi byndliwyd o a'i griw i lawr blith drafflith i'r pydew diwaelod. Jerc ofnadwy i greadur mawr a balch fel Liwsi- ffer oedd honyna. Ond 'doedd gyno fo ddim busnes i godi ei law yn erbyn yr Hollalluog. achos 'doedd gan y diafol ddim cysgod o siawns yn erbyn y fath bower. Mi faniwffactrodd y Duw mawr ddaeargryn, ac mi gafodd y General Michael ei fenthyg am hanner chwinciad, ac wedi cael contrôl iawn ar hwnnw, mi setlodd y diafol a'i gynffonwyr ar un slap.

"Wrth gwrs, mi 'roedd hi yn gryn dipyn o ddisgrâs i'r hen fachgen gael ei roi yn y pydew; a synnwn i ddim na chafodd o gryn lawer o gleisia o achos y codwm. 'Does dim dowt, welwch chi, nad oedd gyno fo batsh mawr ar ei lygad, ac nad oedd o'n gorfod cerddad wrth i fagla am oesa lawer ar ol y rownd gafodd o hefo Michael. Ond tendiwch chi, hogia anwyl, mae gen i ofn mod i'n gweld profion ers tipyn 'rwan fod o wedi mendio'n bur dda, bellach. Mae'r patsh oedd ar ei lygad o wedi ei dynnu ers tro, ac mae o'n medru gweld cystal, ac yn well, ran hynny na neb sydd yma. 'Does yma neb y mae o'n fwy ffond o sbio arnyn nhw na'r bobol ifanc. Pan y clywa fo fachgen yn deyd celwydd ac yn cymryd enw Duw yn ofer, ne pan y gwele o un yn torri'r Sabboth, yn dwyn, ac yn meddwi, mae o'n curo'i ddwylo wrth fodd i galon, ac fel pe bae o'n cael llonydd am ryw bum munud, o leia, gan y ffagla dychrynllyd sydd o'i gwmpas 0. Yn wir, wrth weld y llu mawr sydd yn y dyddia yma yn listio dan fflag ddu Angel y Pwll Diwaelod. mi fydda i'n meddwl fod o wedi dwad yn ei ol mor sionc ag y buo fo rioed. Mae o'n gneyd y tro heb ddim bagla 'rwan, ac mae gyno ni son am dano fo fod o'n tramwy hyd y ddaear ac yn ymrodio ar hyd-ddi. 'Dasa fo'n medru canu, ac yn gybyddus a'n llyfr hyms ni, mi faswn i yn dychmygu am dano fo yn dawnsio ar ludw uffern dan ddeud, "Da chi, bobol ifanc, tendiwch y diafol. Mae o'n bownd o dreio'ch ennill chi. Mae o ar y lwc owt bob munud. Y fo ydi'r creadur mwya prysur mewn bod. Dydi o ddim wedi cymryd yr un diwrnod o holides yrioed; achos mae o'n pechu o'r dechreuad. Gwrthwynebwch ddiafol ac fe ffy oddiwrthych. Ewch allan i'r rhyfel yn ei erbyn o. Mae gen i hanes uniform i chi, ac mae hi i'w chael am ddim. Dyma ddarna o honi,-gwregys gwirionedd, dwyfroneg cyfiawnder, ac esgidiau parotoad efengyl tangnefedd. Uwchlaw pob dim, ewch at Giaptan mawr ein hiechydwriaeth i nol yr arfau, a chyno fo mi gewch darian y ffydd, helm yr iechydwriaeth, a chleddyf yr Ysbryd. Wedi i chi gael eich rigio i fyny fel yna, fydd Angel y Pwll Di- waelod yn ddim ond fel Robin y Gyrrwr yn eich erbyn.'