Capelulo/Traethu ar Briodas

← Gwerthu Almanaciau a Cherddi

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Anerchiadau a Chynghorion

X. TRAETHU AR BRIODAS.

NIS gwn fod llawer o engreifftiau o'r hyn a eelir yn briodol ei alw yn ffracthineb i'w gael yn hanes Tomos Williams. Efallai nad teg a fyddai honni ei fod yn wr ffraeth. Yr oedd tafod yr hen wr yn hollol barod ar bob amser i siarad ar unrhyw fater neu achlysur, ond hwyrach mai llefaru yn ddigon di-bwynt a wnai yn fynych iawn. Er hynny i gyd, dichon y taflai i mewn, yn awr ac yn y man, lawer brawddeg bert a difyrrus, a gwerth ei chofio. Pan y byddai mewn tymer lled dda, a phlant y dre wedi esgeuluso "plagio' nemawr arno, chwedl yntau, ceid ganddo, weithiau, ychydig o'i hanes yma a thraw yn y byd, ac yn yr hanesion hynny, yn hollol ddiarwybod iddo ef, ceid esamplau mynych o rywbeth tebyg iawn, o leiaf, i ffraethineb; neu, efallai, mai gwell fu- asai ei alw yn bertrwydd ymadrodd.

Pan yn hogyn drwg yn yr India, yn nechreu y ganrif o'r blaen, adroddai ei fod yn ninas Calcutta un diwrnod; iddo gael ei droi allan o'r lle y lletyai ynddo am guro y gwr a'r wraig a phump o "lodgers" oedd yno. Aeth allan i'r prif-ffyrdd a'r caeau, heb fod ganddo yr un ddimai yn ei boced. Daeth eisieu bwyd a diod arno, a phan wedi dioddef y cyfryw eisieu yn hir iawn, daeth i gyfarfod â boneddiges hardd a lled rodresgar yr olwg arni. Yn ei gyfyngder gofynnodd iddi am dipyn o help. Aeth hithau mewn ymchwydd mawr a gogoneddus i'w phwrs, a thynnodd ddimai allan, gan ei hestyn iddo. Edrychodd Tomos yn lled ddifrifol, ac, efallai, yn sarhaus, ar y dernyn a roddwyd yn ei law; ac ebai wrth y foneddiges, sidanaidd, mewn mwy nag un ystyr, gan gapio yn nodweddiadol arni,—" Ydach chi'n siwr, m'm, y medrwch chi sbario cymin a hyn?" Wedi rhoddi y glec yna iddi, aeth Tomos yn ei flaen yn fyfyrgar ryfeddol.

Fel yr wyf, mae'n debyg, eisoes wedi awgrymu, nid oedd efe a'i wraig, Beti Morus, wedi byw ar y telerau goreu. Credai Beti nad oedd Tomos yn rhoddi digon o arian iddi i gadw'r ty—cynnyrch y ffortun ddychmygol oddiwrth yr almanaciau a'r cerddi. Meddai Beti ar dafod ryfeddol o barod, ac, ysywaeth, yr oedd gan Domos dafod llawn mor barod a hithau. Yr oedd donioldeb a hyawdledd eu ffrae, weithiau, yn destyn sylw a dyddordeb heol gyfan. Rhaid yw addef fod Tomos, hyd yn oed pan yn Gristion, yn ffraewr digyffelyb. Gallai gyda'r rhwyddineb mwyaf ddyfynnu adnodau o epistolau Paul i brofi yr hawl i'r priodoldeb o ffraeo. O ran hynny, medrai efe wneyd ambell adnod a'i chyfaddasu at ei weithredoedd a'i ymddygiadau ei hun, gan fod yn ddigon beiddgar i'w thadogi ar neb llai nag Apostol mawr y Cenedloedd ei hun.

Un diwrnod, pan oedd Beti ac yntau yn cweryla dan arddeliad neillduol o amlwg, cododd Tomos ei lais, ac, efallai, ei law, a llefodd â llef uchel,—

"Wel di, Beti, dydw i ddim yn mynd i gymryd fel hyn gen ti o hyd. Dydi'r Scrythyr 'i hun ddim yn disgwyl i mi neud hynny. Dyna'r 'Posol Paul, wyt ti'n gweld, pan oedd o'n correspondio hefo'r lodes-nage, y Lodeseaid-mi roedd yna fwy nag un-pan oedd o yn cadw cypeini i'r lêdis reiny, mi ddeudodd wrth un o honyn 'hw,-'Paid ti a mynd yn gocyn hitio i bawb nac i neb arall,' a dydw inna, Beti, ddim yn mynd i d'adael ditha i nhroi a nhrosi finna fel yr wyt ti'n leicio."

Wedi'r araeth awdurdodol yna, byddai Beti Morus yn dechreu arni, ac yn dweyd y drefn gyda chryn hyawdledd, ac ar derfyn ei hanerchiad dywedai,—" Cofiwch chi, Tomos Williams, fod chi wedi nghymryd i er gwell ac er gwaeth." "Do," oedd atebiad Tomos, "mi cymris i di, yr hen sopen anghynnes, er gwell o lawer nag yr wyt ti."

Byddai Tomos, yn bur fynych, yn athrawiaethu, neu yn doethinebu, beth a ddywedaf, ar fusnes y priodi. Naturiol iawn oedd iddo wneyd hynny, yn bennaf, oherwydd y profiad chwerw a gafodd ei hun o gylch y fodrwy. Digwyddai fod yn Llanfairtalhaiarn un diwrnod, ac yr oedd dwy briodas yn cymeryd lle yn eglwys y plwyf ar yr un bore, yr hyn oedd yn beth lled anghyffredin yn y pentref tlws a barddonol hwnnw. Clywodd Tomos am y priodasau, ac wedi amlygu cryn syndod o'r herwydd, meddai, yn dra difrifol,—" Druan ohonynhwy, yn mentro gneud ffasiwn beth! Mi fydd yn difar gan i clonna nhw cyn pen 'chydig wsnosau. Peth ofnadwy ydi priodi, tasa pobol yn dallt hynny. Wyddo nhw ddim yn iawn be mae nhw'n i neyd pan y byddan nhw'n priodi. Mi ddyla'r hogia yma gofio mai nid person y ddynes mae nhw'n briodi. Mi ddaru mi briodi hefo'r hen Feti Morus honno, Mi wyddoch chi, ond ar ol gneyd, mi welis i yn fuan iawn mod i wedi priodi ei thlodi hi, ei thempar hi, ei thwyll hi, a'r hen sgiams ofnadwy oedd yn perthyn iddi hi. Wyddoch chi beth, fechgyn, mi 'roedd yna ddynes ddall yn y dre acw, dro byd yn ol, yn mynd i briodi, ac mi ddeudais i, os basa rhwbath yn agor i llygid hi, mai priodi fasa'r peth tybyca o neud hynny; ac, yn siwr i chi, mae honno, rwan, yn gweld yn iawn heb na sbectols na dim."

Unwaith daeth pâr ifanc oedd wedi priodi ers blwyddyn neu ddwy, ato i ddweyd fod gan- ddynt fabi, ac yr oedd y baban ar freichiau ei fam ar y pryd, a danghoswyd ef gyda phob balchder goddefadwy a naturiol i Domos Wil- liams. Wrth weled yr hen sylwedydd mor ddi- gyffro, gofynnodd y gwr ifanc iddo,-

"Wel, Tomos Williams, beth yda chi'n feddwl o'r babi? Welsoch chi un clysach na fo yn rhywle ryw dro?"

"Wel," atebai yntau, "peth ofnadwy ydi babi, fel y cei di weled mewn deufis neu dri. Mi fu gen i fabi ryw dro, ac ni welis di 'rioed ffasiwn gampia a llanast fedra fo neyd mewn rhyw hanner awr. Wyddost ti, mi fedrai hwnnw waeddi am ddeng munud heb gymyd ei wynt o gwbwl. Mi fyddai'n tynnu digon o flew o marf a ngwallt i i stwffio gobennydd y dydd y mynnoch di. Mi fydda'n tynnu pob math o luniau ar bapyr y wal hefo'r pocer; ac .mi wnai hynny weithia pan fyddai hwnnw yn boeth. Mi fydda'r criadur bron yn sicir o fynd yn swp sal os na fedra fo dorri soser ne gwpan dê yn regilar bob pum munud. Mi fyddai yn gofalu am syrthio ar i wymad i'r lle cadw glo, ac ni ddoi y gwalch ddim oddi yno os nad awn i a'r pot jam iddo fo. Peth ofnadwy ydi babi, wel di! Paid ti a chanmol gormod arno fo, nac ymfalchio gormod yno fo ar y dechra 'ma.'

Llawer o sylwadau cyffelyb yn ddiameu a draddododd Tomos Williams ar y cwestiwn mawr a dyddorol o briodi a dechreu byw.