Cerddi Hanes/Y Bardd

Cerddi Hanes

gan Thomas Gwynn Jones

Y Bardd

PAN oedd ef yn llanc penfelyn
Gartref ar y mynydd gynt,
Hoffai glywed cainc y delyn,
Carai wrando ar sŵn y gwynt.

Carai grwydro rhwng y blodau,
Ac ymgolli dan y dail;
Gwelodd yno ryfeddodau
Fyth na chanfu ef eu hail.

Dysgodd lu o draddodiadau,
Chwedlau gwyll y duwiau gynt;
Aeth drwy fywyd gwyllt ei dadau
Hyd y rhosydd, yn y gwynt.

Ag efô yn mynych grwydro
Gan freuddwydio ar yr hynt,
Gwelodd fannau lle bu frwydro
Dros y fraint a gollwyd gynt.

Carodd hanes tywysogion.
Cymru pan oedd eto'n rhydd,
Arthur Frenin a'i Farchogion,
A ddaw'n ôl pan ddêl y dydd.

Chwiliodd lawer am yr ogo
Lle maent hwy yn huno'n hir,
Nes bod galwad a'u harfogo
Unwaith eto dros eu tir.

Gwelodd hyd y moelydd brychion
Lawer llu, wrth olau'r lloer,
Heibio yn eu gwisgoedd gwychion
Yn ymdeithio'n fud ac oer.

Coch a du a gwyrdd a melyn,
Glas a gwyn eu gwisgoedd cain,
Gwiw eu golwg—gwae y gelyn
Yn y rhuthr o flaen y rhain!

Yn y niwloedd oer a llwydion,
Collai hwy ar glais y wawr,
Ond ni pheidiodd â'i freuddwydion
Am ddyfodiad Arthur Fawr.

Hyfryd oedd y dyddiau hynny,
Teg a rhyfedd oedd y byd,—
Pan orffenno'r enaid synnu,
Cyll ei dwf a'i nerth i gyd.

Gwelodd flodau'r haf yn heidio
Lawer tro ar frigau'r drain,
Ond ni allodd unwaith beidio
A rhyfeddu at y rhain.

Ond yn nhreigliad y blynyddoedd,
Mynd a ddarfu iddo ef
O dawelwch y mynyddoedd,
Lle mae'r ddaear yn y nef.

Yn y dref yn flin ei drafael
Wedyn cafodd lawer croes,
Ond ni chollodd ef ei afael
Ar freuddwydion bore oes.

Gwybu estron draddodiadau,
Dysgodd bennaf ieithoedd byd;
Iaith a hanes gwlad ei dadau,
Mwy y carodd hwy o hyd.

Hir freuddwydiodd ganu cerddi
A rồi frii’w fro ei hun,
Gwneuthur llawer gorchest erddi
A'i chyfodi'n uchaf un.

Bod a geisiai yn lladmerydd
Syndod enaid drwy ei hun,
A mynasai roi lleferydd
I ieuenctid ysbryd dyn.

Taerwyd mai oferedd ydoedd
Ei freuddwydion oll i gyd;
Eto unig fyd y bydoedd
Oeddynt iddo ef o hyd.

Yn ei galon fe ddychmygodd
Ieuanc fyd heb wae na chŵyn;
Credodd ynddo a dirmygodd
Aur ac arian er ei fwyn.

Wyched oedd ei weledigaeth,
Uched oedd ei gais ef gynt!
Ond yn nydd y brofedigaeth
Chwalwyd hwythau gyda'r gwynt.

Daeth tynghedfen i wahanu
Rhyngddo ef a'i freuddwyd fyd;
Mae y cerddi heb eu canu,
Yntau'r bardd yn adfail mud.

Gwrthun, ebe gwŷr y geiniog,
Ofer oedd ei lafur ef,
A'i ddychymyg ffôl, adeiniog,
Melltith oedd, nid bendith nef.

Ni wyr yntau mo'r llawenydd
Gynt a wyddai, truan yw;
Collodd ryddid yr awenydd,
Od yw'n bod, nid ydyw'n byw.

Ond er dyfod cwymp alaethus
Ar y byd a wnaeth y bardd,
Mynych dry ei drem hiraethus
At y lle bu'r breuddwyd hardd.

Nodiadau[golygu]