Ceris y Pwll/Meudwy Ynys Lenach
| ← Addewid Iestyn | Ceris y Pwll gan Owen Williamson |
Son am Ryfel |
X MEUDWY YNYS LANACH[1]
WEDI'R arddangosiad a ddisgrifiwyd uchod, trodd Ceris ab Iestyn a gofynnodd am wybodaeth ynghylch helyntion oedd yn cynhyrfu yr Ynys yn y pellder; " oblegid," meddai, " yr wyf wedi fy nghloi yma i wylied symudiadau Brythoniaid Deganwy a Llanrhos. Buaswn wedi morio i Aml-och a Phorth Llechog, os nad ymhellach, oni bai y perygl a nodais. Beth ddywed Maelog dy dad?"
Rhoes Iestyn eglurhad fel hyn,—"Mae fy nhad mor bryderus ag wyt tithau, oblegid mae'n ofni rhysedd Caswallon gartref, a rhuthr i Fon dros Gonwy gan Frythoniaid o'r dwyrain. Yr ydym yn gobeithio yr ymdawela pethau, ac y bydd i Goidelod gorllewin Mon ddyfod i gyd-ddealltwriaeth â Chaswallon heb atafaelu etifeddiaeth neb, ond iddynt gydnabod arglwyddiaeth Caswallon, ac ychydig gyfnewidiadau ddeillia o hynny. Os derbynnir telerau Caswallon gan y Goidelod, ac os peidia Goidelod Eryri ruthro o'r mynyddoedd ac ymosod ar Gaswallon oblegid ei frad, ac i ysbeilio, y mae gobaith y cawn heddwch; ond os digwydd yr hyn a ofnir gan lawer bydd yn ymladdfa waedlyd rhwng arfoddogion o bob tu. Dyna sylwedd darogan glywodd fy nhad yn nhueddau Mathafarn Eithaf, ar y ffordd i lwyni a llechau prif ganlynwyr Caswallon."
Ychydig hwyrach yn y dydd daeth yr Esgob Moelmud i Lwyn Ceris. Yr oedd y morwr yn arolygu darpariadau ar gyfer ymweliad a Phenmon. Aeth Moelmud i gyfeiriad y Pwll, lle yr oedd y lanfa yn agos: ac er mwyn cael ymddiddan yn gyfrmaehol gyda Cheris, aeth i'r llong gydag ef, ac ar fordaith i'r man nodwyd.
Wrth fyned heibio i Ynys Lanach (Ynys Seiriol) canfuant ddieithrddyn yng ngwisg meudwy ar lan yr ynys yn dwyn baich o friwydd i gyfeiriad agorfa yn y graig gerllaw, a ddisgrifid gan un o'r morwyr fel ogof fechan lle y gallai un wneyd llety a chysgod rhag ystorm. Nid oedd y morwr wedi bod yn ymddiddan a'r meudwy, ond clywsai ei fod yn fonheddwr wedi ymneillduo o bob cymdeithas gyhoeddus i ymroddi i fyfyrdod a gweddi, ac i gyfrannu gwybodaeth a chyfarwyddyd i rai ymofynnent ag ef, yn enwedig y drylliedig o ysbryd, ac ymofynwyr am y gwirionedd.
"Moelmud," ebai Ceris, "beth yw dy feddwl di o'r meudwyaid hyn? Mae'n ymddangos i mi fod mynachaeth fel hyn yn wahanol iawn i'r hyn ddysgai Brychan a'i ddisgyblion. Yr oedd ef yn arwain a dysgu yr holl frawdoliaeth. Cyn ei amser ef yr oedd y Goidelod fel rhai yn palfalu ar bared, a phob un yn gwneyd yr hyn oedd dda yn ei olwg ei hun. Ond dysgodd Brychan y bobl i addoli,-i alw ar enw yr Arglwydd yn finteioedd neu gynulleidfaoedd. Wn i ddim i beth y mae crefydd feudwyol yn dda. Mi glywais rywun yn adrodd beth ddywedodd gwr da a wrthwynebai feudwyaeth am na allai meudwy gyfrannu bendith i neb oherwydd nad oedd ganddo neb i dderbyn bendith, tra'r ymneilltuai i anialwch anhrigianol."
Atebiad Moelmud oedd,—"Mae'n bosibl i feudwyaeth syrthio i gamgymeriad ac ymneilltuo yn hollol, heb gymdeithasu â neb o gwbl. Crefydd ddiffrwyth yw crefydd felly. Ond yr wyf fi yn deall mai pobl â neges grefyddol ganddynt yw y meudwyaid Brythonig hyn. Mae'n wir eu bod yn ymneilltuo o'r byd, fel y dywedir, ond mae y gwir feudwy crefyddol â'i neges yn y byd o hyd, hynny yw, y mae yn myned o amgylch gan wneuthur daioni. Ac fel y darllenir yn y memrwn, yr oedd Ioan yn feudwy hyd y dydd yr ymddangosodd efe i'r Israel. Mae'r Brython yn ei le, ac mae'r Goidel yn ei le hefyd. Nid yw'r praidd sydd dan fy ngofal i yn gwybod fawr am fy nyledswyddau meudwyaidd i. Yr wyf yn ceisio eu dysgu a'u harwain yn eu defosiynau, a gwyn fyd pe gallwn eu dysgu a'u hegwyddori ymhob cangen o ddysg. Mae'r Brython yn gweled yr angenrheidrwydd, ac fel yr wyf yn deall, y mae'n trefnu moddion ar gyfer yr angen, gan barotoi gwyr fel gweinidogion i ddefosiwn ac addoliad; a gwyr astud i gyfrannu addysg i'r bobl."
"Yn ol dy syniad di, gan hynny," meddai Ceris, mae cynnydd mewn un cyfeiriad yn galw am gynnydd arall cyfatebol, fel y bo i'r holl gorff gynhyddu yn ei holl rannau yn o gymaint. Mae rhywbeth, yr wy'n gweld, yn y gair—'Awn rhagom' yn tybied nad ydyw heddyw i fod fel doe, nac yforu fel heddyw."
"Dyna lawer mewn ychydig eiriau. Mae y bwyd i fod o'r un natur o hyd o ran diben, ond fod yna wahaniaeth yn ei ymddangosiad, a'r dull o'i barotoi. Mae yna adfywiad crefyddol yng ngwaith y Brythoniaid selog a gweithgar hyn yn gadael eu gwlad, gan aberthu cysuron teuluaidd a chymdeithasol i ddyfod yma fel cenhadon addysg i gyflawni gwaith sy'n cael ei adael heb ei wneuthur gennym ni oherwydd rhesymau neillduol. Mae rhyw reddf oruchel yn ein gyrru i ddringo i gyfeiriad perffeithrwydd crefyddol, yn gyffelyb i'r reddf is sy'n ein cynhyrfu i chwilio ac i geisio gwybodaeth a gwelliant. Gan hynny, os yw gwaith y cenhadon hyn yn gwella a dyrchafu y Brythoniaid fel cenedl, ninnau a ddylem eu hedmygu a dilyn eu hesiampl hwy trwy fabwysiadu eu cynlluniau, neu eu dynwared yn deilwng yn ein ymdrechion i ddyrchafu ein cenedl ninnau. Mae Caswallon wedi dechreu gwaith na welir terfyn arno yn fuan, os byth: a dylem ninnau ymbarotoi i gyfarfod yr anocheladwy. Mae meudwy Ynys Lanach, pwy bynnag ydyw, fel meudwyaid y Tir Sanctaidd gynt, yn sicr o hau had a ddwg ffrwyth yn fuan, oblegid y mae'r ymfudiaeth wyllt o wlad bell yr Angliaid i ddietifeddu y Brythoniaid o'u tir yn y Gogledd yn rhwym o effeithio ar ein gwlad fechan ni; ac oni chanfyddi fel y mae uchelgais Caswallon yn debyg o'i wneyd yn ddynwaredwr yr estroniaid ac yn groesawydd i'r symudiadau gwladol newyddion, fel y gallo gael y newydd-ddyfodiaid yn gynorthwywyr iddo yn erbyn Goidelod yr Eryri, y rhai, creu holl ymdrechion, ni allant fod ond yn anghysur i ni rhwng Caswallon a hwythau? Ac i ddweyd yn eglur, gwell i ni ymheddychu â Chaswallon a cheisio y telerau ysgafnaf, na bod rhwng dau yn ymryson. Gan dy fod ar ryw neges yn y parth hwn, ac ar fin glanio, mi a gadwaf yr hyn fwriedais draethu hyd ein dychweliad i'r Llwyn."
"Ni fyddaf ymarhous," ebai Ceris, oblegid nid oes arnaf ond eisiau gwybod canlyniad neges Esgob Cil Mon yn Ninaethwy."
Nodiadau[golygu]
- ↑ Ynys Lenach: Y mae'n wall orgraff yn y llyfr.—O. E.