Cofiant Hwfa Môn/Anerch yn Arwest neu Arawd Gwyl

← Ysgrif ar Gathlau Henaint Hiraethog

Cofiant Hwfa Môn gan Rowland Williams (Hwfa Môn) golygwyd gan William John Parry

Ysbrydoliaeth y Bibl →

GWYL DEWI.
ARWEST NEU ARAWD
LLANDUDNO,

1896.

I.
HENAFIAETH YR ORSEDD.

YN Hanes Cymru gan Carnhuanawe, tudalen 45, ceir y ffaith bwysig hon.

"Yn mhlith defodau y Beirdd, y sawl a ddisgynasant hyd yr amser presenol, gallwn benodi yr arfer o gynal Gorseddau ac Eisteddfodau, i'r dyben o drafod gorchwylion perthynol iddeu brodoriaeth. Y mae yr arfer hon, yn ddiamheuol o hendra mawr. Mewn Awdl o waith Iorwerth Beli, Bardd o'r 14eg ganrif, y mae coffawdwriaeth am ORSEDD a gynhaliwyd gan Faelgwn Gwynedd, gerllaw i Gastell Dyganwy yn y 6ed ganrif.

Ystyrir Carnhuanawe yr awdurdod uwchaf ar bynciau fel hyn. Craffer ar ei ddull ymadrodd yma. "Cynal GORSEDDAU ac EISTEDDFODAU. Gorsedd yn gyntaf, ac Eisteddfod wedyn, fel yr ydym ni wedi arfer gwneud, ac yn bwriadu gwneud yn Llandudno eleni. O'r Orsedd y mae yr Eisteddfod yn deilliaw allan. YR ORSEDD yw y gwreiddyn, a'r Eisteddfod yw y dderwen sydd yn tyfu arno.

II.
ARWYDD EIRIAU YR ORSEDD.

CADAIR TIR IARLL, yn y nawfed ganrif. "Duw a phob daioni." A oes arnom gywilydd o hyn yna?

III.

CADAIR MORGANWG. "Nid da lle gellir gwell." A oes cywilydd?

IV.

Cadair Gwynedd. "Iesu nad gamwath." A oes cywilydd arnom eu harddel?

II.
DYRCHAFU TALENTAU.

Y mae yn Nghymru dalentau. Llawer gwaith y clywsom rai yn dywedyd "CYMRU DLAWD."

Y mae hyn yna yn gelwydd. A yw Cymru yn dlawd o'r Glo, nac ydyw medd Rhuabon. A yw Cymru yn dlawd o blwm, nac ydyw medd Mynydd Mainera. A yw Cymru yn dlawd of lechi, nag ydyw medd Chwareli Llanberis, Ffestiniog, a Braich Cafn. A yw Cymru yn dlawd o dalentau, nac ydyw medd yr Eisteddfod. Pwy gododd Geirionydd i'r golwg, yr Eisteddfod. Pwy gododd Eben Fardd i'r golwg, yr Eisteddfod. Pwy gododd Hiraethog i'r golwg, yr Eisteddfod. Pwy gododd Gwalchmai i'r golwg, yr Eisteddfodd. Pwy gododd Clwydfardd i'r golwg, yr Eisteddfod. Pwy gododd Walter Mechain? A gallasem enwi lleng o rai eraill a godwyd i'r golwg gan yr Eisteddfod.

DYRCHAFU Y GYMRAEG.

Cwynir fod gormod o Saesonaeg yn yr Eisteddfod. Ond da genyf—ddywedyd fod yr Orsedd am ei chodi a'i chadw.

Y mae yr ORSEDD yn Gastell i'r Iaith Gymraeg, oherwydd yn gymraeg y mae pob peth yn cael ei ddwyn yn mlaen ynddi.

Y mae estroniaid yn ceisio llyncu ein gwlad. Maent yn llyncu ein hafonydd, ein Chwareli, ac y maent am lyncu y Wyddfa.

Ond ni wnant lyncu y Gymraeg, pam am ei bod yn rhy fawr i fyned drwy gyrn eu gyddfau.