Cofiant Hwfa Môn/Ysbrydoliaeth y Bibl

← Anerch yn Arwest neu Arawd Gwyl

Cofiant Hwfa Môn gan Rowland Williams (Hwfa Môn) golygwyd gan William John Parry

Ysgrif ar Enw da

YSPRYDOLIAETH Y BIBL.

I

Y BIBL.

WRTH yr enw hwn y meddylir, llyfr, llith, neu ysgrifen. Y mae yr enwau hyn wedi eu rhoddi ar yr Ysgrythyrau Sanctaidd, ir dyben o ddangos eu rhagoriaeth ar bob llyfr arall. Peth pwysig iawn ydyw cael enw priodol ar bob peth, sef enw yn cyfleu y syniad cywir am natur yr hyn a enwir. Y mae genym lawer o enwau gwahanol am y Bibl, ond y mae yr holl enwau yn cyflwyno i ni yr un syniad goruchel am y Bibl. Gelwir y Bibl gan Esaia y prophwyd, yn Llyfr yr Arglwydd, gan Paul yr apostol, yn Llyfr y bywyd, a chan Ioan, yn Llyfr bywyd yr Oen. Cyfaddefir mai y Bibl yw y Llyfr hynaf o'r holl lyfrau aneirif sydd yn y byd, ac y mae pawb bron yn cydnabod mai Moses a'i hysgrifenodd gyntaf. Gelwir y Bibl weithiau yn Ysgrythyr, yn Ysgrythyr lân, yn Ysgrythyrau, ac yn Ysgrythyrau Sanctaidd, a hyny er mwyn en gwahaniaethu oddiwrth lyfrau anawdurdodedig ac Apocraphaidd. Ceir yr enw Ysgrythyr yn fynych yn y Bibl ei hun, pan y cyfeirir at rai o'i wahanol ranau, megis yn Mhrophwydoliaeth Esiah, pan y cyfeirir at addfwynder Mab Duw. "A'r lle o'r Ysgrythyr oedd efe yn ei ddarllen oedd hwn. Fel dafad i'r lladdfa yr arweiniwyd ef." Esiah 53. 7. Ond wrth yr Ysgrythyrau yn gyffredinol y meddylir yr Hen Destament, a'r Testament Newydd. Ac y mae yn ddiamheuol, mai y ddau Destament, yn unig a ystyrir yn Ysgrythyrau Canonaidd a dwyfol, a dylid cofio hyny yn wastadol.

YSPRYDOLIAETH Y BIBL.

Y mae genym seiliau i gredu, fod y cristionogion uniawngred drwy yr oesau, yn cyfaddef fod cynwysiad y Bibl, sef yr Hen Destament, a'r Testament Newydd, yn ddwyfol, a'u bod wedi eu harfaethu er mwyn adferu bywyd dirywiol y byd. Y mae yn y Bibl lawer o bethau sydd uwchlaw dirnadaeth yr amgyffredion cryfaf, ond ni ddylai neb rwgnach oblegid hyny, canys nid yw ein bod ni heb allu amgyffred pethau, yn un prawf nad yw y pethau hyny yn bodoli. Y mae y llysiau sydd oddeutu ein llwybrau, yn tyfu mewn modd nas gallwn ni amgyffred. Nid ydym ni yn gallu deongli ar ba egwyddor y mae y blodau yn wahanol yn eu lliw, a'r dail yn wahanol yn eu ffurfiau, ac nis gallwn ni wybod pa sut y mae sylweddau llysieuol yn gwahaniaethu yn eu heffeithiau. Ond er nad ydym yn gallu esbonio y pethau hyn, byddai yn ynfydrwydd i ni eu priodoli i'r peth a ddealler wrth y gair damwain. Ein dyledswydd ni yw bod yn ddistaw, pan y mae ysbrydoliaeth ddwyfol yn peidio llefaru. I'r dyben o argyhoeddi meddwl Job o fychandra ei wybodaeth, rhoddodd y Creawdwr rês o gwestynau iddo i'w hateb, ac os na allai ateb y cwestiynau hyn, pa fodd y gallai ateb cwestiynau mwy. "Pwy a osododd fesurau i'r ddaiar, neu pwy a estynodd linyn arni hi? Pwy a ranodd ddyfrlle i'r llifddyfroedd, a ffordd i fellt y taranau? A oes dad i'r gwlaw? neu pwy a genhedloedd ddefnynau y gwlith? O groth pwy y daeth yr ia allan? a phwy a genedloedd lwydrew y nefoedd? A'i wrth dy orchymyn di yr ymgyfyd yr eryr? ac y gwna efe ei nyth yn uchel?" Job 38-39.

Ond heblaw hyn, nid ydym yn gwybod ond ychydig iawn am danom ein hunain. Y mae ein cyfansoddiad corphorol, a meddyliol, yn rhy ofnadwy i ni allu eu hamgyffred, ond er hyny, yr ydym yn credu yn eu bodolaeth. Yr un modd yr ydym yn credu yn ysprydolrwydd y Bibl, er nad ydym yn gallu ei lwyr ddeall. Ac y mae credu y Bibl yn bwysicach i ni na'i ddeall, canys trwy gredu y Bibl yr ydym i dderbyn y bywyd tragwyddol.

III.
SAILIAU EIN CREDINIAETH.

Y mae gwreiddioldeb a geir drwy y Bibl, yn ein dwyn i gredu yn ei ysprydolrwydd. Clywir llawer o son am wreiddioldeb meddyliau dynion, ond y mae yn beth sydd heb ei ganfod eto. Gwyddom am lawer wrth geisio bod yn wreiddiol wedi myned yn hurtiaid. Wrth graffu ar feddyliau awdwyr pob oes, yr ydym yn gweled mai byw ar feddyliau eu gilydd y maent, i raddau helaeth iawn. Y mae yn hawdd cael gwynebau, a gwisgoedd newyddion i hen feddyliau, ond y mae yn anhawdd cael y peth a elwir yn wreiddioldeb yn eu canol. Eilfyddu eu gilydd y mae prif awdwyr y byd bron. Ond ni cheir dim eilfyddiaeth yn y Bibl. Cyfododd rhyw ddynion ar ol Malachi ac Ioan Fedyddiwr, i geisio eilfyddu yr Ysgrythyrau; ond y mae gwahaniaeth dirfawr rhyngddynt a'r Ysgrythyrau Sanctaidd. Rhodder paragraff o Llyfr Tobit, yn yr Apocripha, a pharagraff o Efengyl Ioan, i ryw chwaer ddarllengar, a duwiol, a hi a wyr y gwahaniaeth sydd rhwng eu blas yn ebrwydd. Y mae holl waith yr Arglwydd yn meddu gwreiddioldeb dwyfol, ac ni all neb ei eilfyddu. Tybiwn fod y ffaith yna yn Sail gref i ni gredu yn ysprydoliaeth y Bibl. Y mae sibrwyd anadl ddwyfol i'w glywed drwy yr holl Fibl. Fel y dywedodd Paul, wrth ysgrifenu at Timotheus, "Yr holl Ysgrythyr sydd wedi ei rhoddi gan Ysprydoliaeth Duw." II. Tim. 3-16. Neu yn ol y gwreiddiol, wedi cael ei anadlu gan Dduw. Fel yr anadlodd Duw anadl einioes yn ffroenau dyn, felly yr anadlodd ef ei air yn ngenau ysgrifenwyr y Bibl. Y mae y gair a anadlodd Duw yn ngenau yr ysgrifenwyr sanctaidd, yn anllygredig fel efe ei hun.

Y mae ei bresenoldeb dwyfol yn aros yn ei Air, fel yr oedd y Gogoniantlyn aros, ac yn preswylio rhwng y Cerubiaid gynt. Heblaw hyn, y mae unoliaeth y gwahanol brophwydoliaethau am y Messiah, yn profi eu bod oll o ddwyfol ysprydoliaeth. Cyfeiriwn yma at rai o'r prophwydoliaethau arbenicaf yn nghylch y Messiah i brofi ein gosodiad. Prophwydwyd am ddyfodiad y Messiah i'r byd yn ei gysylltiad llinachol,—a rhag ddywedwyd mai o had y wraig, mai o had Abraham, mai o Lwyth Juda, mai o gyff Jesse, mai o forwyn, ac mai had Dafydd y deuai. Prophwydwyd hefyd am dano o ran ei nodwedd foesol, a dywedwyd y byddai yn gyfiawn, ac y byddai yn ddioddefgar. Prophwydwyd am dano fel Cyfryngwr, fel Prophwyd, fel Brenin, fel Offeiriad, fel Eiriolwr, fel Prynwr,— ac y byddai ei ddyoddefiadau, a'i farwolaeth, yn feichniol drosom ni. Prophwydwyd hefyd, am lawer o amgylchiadau a gymerant le yn ei hanes personol. Prophwydwyd y genid ef yn Bethleham, y byddai yn ddiystyr a dirmigedig, y byddai dan gystudd a gorthrymder, y gelwid ef yn Nazaread, y iachai glefydau, y marchogai yn freiniol ar asyn i Jerusalem, y gwerthid ef am ddeg ar hugain o arian, y rhenid ei ddillad wrth goelbren, y diodid ef a finegr, y trywenid ei ddwylaw a'i draed, y rhoddid ef i farwolaeth, y gwenid ef, ac na thorid asgwrn o hono, y byddai ei fedd gyda'r cyfoethog, ac yr adgyfodai foreu y trydydd dydd, heb weled llygredigaeth, ac yr esgynai i'r nefoedd. Llefarwyd y prophwydoliaethau hyn, a llawer eraill allasem enwi, yn ystod tair mil a haner o flynyddoedd, a hyny gan bersonau, ac ar achlysuron hollol wahanol i'w gilydd. Tybiwn fod hyn yn profi yn eglur fod yr holl ysgrifenwyr yn prophwydo o dan ddylanwad ysprydoliaeth ddwyfol.

IV.
BYWYD A MARWOLAETH CRIST YN CYSONI Y PROPHWYDOLAETHAU AM DANO.

Nid ydoedd yn ddichonadwy cysoni y prophwydoliaethau am Grist, cyn iddo ef ymddangos ar y ddaiar, ac iddo fyw, marw, adgyfodi, ac esgyn i ogoniant. Pwy fuasai yn dysgwyl y buasai y Messiah yn nodedig am ei addfwynder, a'i larieidd— dra, yn ol un brophwydoliaeth am dano, ac y buasai yn wrthrych casineb, gwawd, erlid, a marwolaeth, yn ol prophwydoliaeth arall am dano? Pwy byth ddychmygasai, mai yr hwn y prophwydodd Esiah am dano, y byddai yn wr gofidus, cynhefin a dolur, a archollid, ac a farwolaethid,— fyddai hefyd yr hwn y prophwydodd yr un Esiah am dano, na byddai diwedd ar helaethrwydd ei lywodraeth a'i dangnefedd? Ond yn Nghrist, y mae yr holl brophwydoliaethau hyn yn cael eu cyflawnu yn berffaith.

V.

Y TESTAMENT NEWYDD YN CYDNABOD.

YSPRYDOLIAETH YR HEN DESTAMENT.

Un o'r profion penaf o ysprydoliaeth yr Hen Destament, yw ei fod yn cael i gydnabod gan y Testament Newydd. Ar y dyb o ysprydoliaeth yr Hen Destament, y mae y Testament Newydd yn sefyll. Diameu mai hon yw y ddolen sydd yn cysylltu y ddau Destament, a'r ddwy oruchwyliaeth. Hon yw y ffrwd o fywyd sydd yn rhedeg drwy holl ysgrifeniadau yr Efengylwyr, a'r Apostolion. Pe tynid ymaith ysprydoliaeth yr Hen Destament, ni byddai y Testament Newydd yn ddim ond twyll a hoced digymysg. Tryfrithir yr Efengylau ag esiamplau yn cyfeirio y dygwyddiadau yn hanes Crist, at y prophwydoliaethau yn yr Hen Destament. Hen Destament. "A hi a esgor ar fab, a thi a elwi ei enw ef Iesu; oblegid efe a wared ei bobl oddiwrth eu pechodau. A hyn oll a wnaethpwyd, fel y cyflawnid yr hyn a ddywedwyd gan yr Arglwydd trwy y prophwyd: Wele morwyn a fydd feichiog, ac a esgor ar fab. Matt. i. 21-23." A hwy a groeshoeliasant gydag ef ddau leidr; un ar y llaw ddehau, ac un ar yr aswy iddo.

A'r Ysgrythyr a gyflawnwyd, yr hon a ddywed. Ac efe a gyfrifwyd gyd â'r rhai anwir. Marc, 15-27-28." Y mae Crist ei hun yn dywedyd fod yr Hen Destament yn cyfeirio ato ef fel ei brif ganolbwnc. "Chwiliwch yr Ysgrythyrau; canys ynddynt hwy yr ydych chwi yn meddwl cael bywyd tragwyddol, a hwynt hwy yw y rhai sy'n tystiolaethu am danaj fi. Ioan 5-39. Na thybiwch fy nyfod i dori y gyfraith na'r prophwydi, ni ddaethum i dori ond i gyflawni. Math. 5-27. Diamau mai y cysondeb hwn rhwng y prophwydoliaethau am y Messiah, cyflawniad yn Nghrist, a honiad pendant Crist, mai efe oedd eu gwrthrych, a darfod, mewn gwirionedd, eu cyflawni hwy ynddo, a chanddo ef ei hun,-hyn meddaf, oedd sylfaen athrawiaeth yr efengylwyr, a'r Apostolion; a hyn, meddaf, yw, ac a fydd, sylfaen athrawiaeth cenhadau hedd hyd ddiwedd amser. "Farw o Grist dros ein pechodau ni, yn ol yr Ysgrythyrau; a'i gladdu, a'i adgyfodi y trydydd dydd yn ol yr Ysgrythyrau. 1 Cor. 15-3-4."

VI.

ETHOLIAD Y GENEDL IUDDEWIG.

Megis y mae yn amlwg i Dduw ethol dynion, a'u sancteiddio, a'u cynhyrfu i lefaru ac i ysgrifenu y Bibl,-" 'Canys nid drwy ewyllys dyn, y daeth gynt brophwydoliaeth,-eithr dynion sanctaidd Duw a lefarasant megis y cynhyrfwyd hwy gan yr Ysbryd Glan," II Pedr 1,-21.

Felly hefyd rhyngodd bodd i Dduw ethol cenedl, a'u sancteiddio, er mwyn ei ddatguddio ef i'r byd drwy yr Ysgrythyrau. Wrth ddarllen hanes yr Iuddewon, yr ydym yn canfod na chaed yn eu mysg braidd neb yn talu sylw neillduol i gelfyddyd. Pan gymerodd Solomon arno y gwaith o adeiladu y Deml, bu raid iddo anfon i Tyrus, am fab gwraig weddw o ferched Dan, yr hwn oedd yn medru gweithio mewn aur, arian, pres, haiarn, ceryg, coed, porphor, Glas, lliain main, ac ysgarlad, i gerfio pob cerfiad, a dychmygu pob dychymyg. Enw y gwr hwn Hiram. II Cron 2,-12. Anfonodd Solomon am y Hiram hwn o herwydd nad oedd yn mysg yr Iuddewon yn Jerusalem neb allai wneud ei waith. Heblaw hyn ni wyddai neb yn mysg yr Iuddewon, ond ychydig iawn am gelfyddyd o ryfela. Duw oedd yn ymladd eu rhyfeloedd. Ac ychydig iawn o sylw a dalasant fel cenedl i athroniaeth, a gwyddoniaeth. Ond er hyn oll, yr oedd ganddynt athrofeydd y prophwydi yma ac acw drwy y wlad, yr hyn oedd yn dangos yn eglur fod eu meddwl fel cenedl wedi ei ddwyn yn hollol at bethau ysprydol. Fel hyn, y gallem gredu, y rhyngodd bodd gan Dduw, o'i anfeidrol ddoethineb, a'i ras, ethol a sancteiddio, a chynhyrfu, drwy ddylanwad ei Ysbryd, feddyliau un genedl, i roddi dadguddiad o hono ei hun i'r byd, drwy yr Ysgrythyrau santaidd. Tybiwn fod yr ystyriaethau a nodwyd, yn mysg eraill allasem nodi, yn seiliau cryfion i'n dwyn i gredu "Fod yr holl Ysgrythyr wedi ei rhoi drwy Ysbrydoliaeth Duw."

Llyfr ydyw y Bibl hyfryd—a lanwyd
O oleuni'r Ysbryd,—
A chyfraith y Nef hefyd.
Ydyw'r Bibl i gadw'r byd.