Cofiant Hwfa Môn/Y Dyn Ieuanc

Cofiant Hwfa Môn

gan Rowland Williams (Hwfa Môn)

golygwyd gan William John Parry

Y DYN IEUANGC.

DYGWYD dyn i fodolaeth drwy ddull arbenicach nag un creadur arall. Drwy y gair BYDDED y dygwyd pob creadur arall i fod. Ond newidiodd Duw y gair i ddwyn dyn i fodolaeth, ac a ddywedoedd,—Deuwn a gwnawn ddyn. Awgryma y gair deuwn, fod mwy nag un person yn gwneud y creadur dyn. Diau fod yma gyfeiriad at y tri pherson sydd yn y Drindod Ddwyfol. Y mae y Tad, Y Mab, a'r Ysbryd Glân, yn cyd ddywedyd Deuwn gwnawn ddyn.

Rhydd hyn fwy o arbenigrwydd ar ddyfodiad dyn i'r byd na dim arall. Ar ein delw ni, wrth ein llun ein hunain. Dengys hyn fod dyn wedi ei greu wrth gynllun. Ni wnaeth Duw ddim erioed ond wrth gynllun. Ond o'r holl gynlluniau a gymerodd Duw i greu pethau, y mae y cynllun a gymerodd i greu dyn wrtho, yn uwch na'r un cynllun arall. Ar ein delw ni, wrth ein llun ein hunain. Dyma ddelw, a llun y DRINDOD.

"Y dyn, y dyn, di anaf,
Oedd lawn urdd, ar ddelw Naf."

Dygwyd dyn i'r byd yn ei lawn faint. Felly y dygwyd pob peth ar y cyntaf i fod. Yr eryr cyntaf yn ei lawn faint, yr anifail cyntaf yn ei lawn faint, y bwystfil cyntaf yn ei lawn. faint, a'r dyn cyntaf yn ei lawn faint. Ni chafodd neb y drafferth o fagu y dyn cyntaf. Mawr yw y gwaith a'r gofal, a geir i fagu y baban, cyn y daw yn ddyn. Y mae y fam yn cael llafur mawr i ddysgu y baban i sugno y fron, ac wedi ei gael i ddysgu sugno, y mae mwy o waith i'w gael i ddysgu peidio sugno. Llawer o helynt a geir i geisio diddyfnu ambell un oddiwrth y fron. Ac y mae ambell un heb ei ddiddyfnu pan y mae yn haner cant oed.

Ceir gwaith mawr i ddysgu ambell blentyn i ddysgu bwyta, ac i eistedd wrth y bwrdd. Ac wedi llwyddo i wneud hyn, y mae gwaith mawr i'w gael, i ddysgu i'r plentyn sefyll, ac i gerdded yn iawn. Ond ni chafodd neb y trafferthion hyn gydag Adda.

Cael ei hun yn gallu sefyll, a cherdded, wnaeth Adda, ac y mae yn ddiamau ei fod yn gallu sefyll a cherdded yn hardd iawn.

Y mae gwaith mawr i'w gael i ddysgu ambell blentyn i siarad, ac i ddeall ei iaith. Ond yr oedd Adda yn gallu siarad, a deall ei iaith yn berffaith, y tro cyntaf yr agorodd ei enau. Y mae llawer o ddyfalu wedi bod i geisio gwybod pa iaith oedd eiddo Adda, ond y mae hyny yn ddirgelwch hyd yn hyn. Ceir ambell Gymro go selog yn haeru mai yr iaith Gymraeg ydoedd ei iaith, ac mae eraill yn myned ar eu llw mai Cymro ydoedd.

Ond haeriadau heb fawr o seiliau iddynt, yw y rhai yna, ac nid oes dim llawer o bwys pa iaith a lefarai. Ceisia llawer ddychmygu pa fath ddyn ydoedd Adda. Haera y dyn bychan, mai dyn bychan oedd Adda, ac haera y dyn mawr, mai dyn mawr oedd Adda. Ond y mae yn ddiau, fod Adda yn engraifft o ddynoliaeth berffaith.

Y DYN IEUANGC.

Fel rheol, gartref ceir pob peth, pan yn ieuange. Gartref y mae y bwystfil, pan y mae yn ieuange. Bwystfil oddi cartref yw y llew, pan y gwelir ef yn y bedrolfen yn cael ei gludo drwy y wlad. Gartref y mae y dyn pan y mae yn ieuange, oddigerth eithriad. Y mae swyn yn y gair CARTREF. Fel y mae dylanwad gan y Lloer ar lanw y mor, felly y mae dylanwad gan y gair cartref ar feddwl y dyn Ieuange. Ceir arwydd o hyn yn Awdl Hiraeth Cymro am ei wlad, gan Cawrdaf.

"Edrychaf fi, drwy ochain—ar fwyngu
Derfyngylch y Dwyrain,—
Ond ple mae gwedd Gwynedd gain,
Bro odiaeth Ynys Brydain.

Gwely, gobenydd galed—o gerrig
I orwedd mewn syched,—
Wylaw, a'r ddwy law ar led,
Am gynes fro i'm ganed."

Peru dylanwad y gair cartref ar feddwl dyn wedi myned yn hen, fel y mynega Thomas More.

"Those evening bells, those evening bells,
How many a tale their music tells,
Of youth, and home, and that sweet time,
When last I heard their soothing chime.

Those joyous hours are past away,
And many a heart that then was gay,
Within this tomb now darkly dwells,
And hears no more those evening bells.

And so 'twill be, when I am gone,—
That tuneful peal will still ring on,
While other bards shall walk these dells,
And sing your praise, sweet evening bells."

Y DYN IEUANGC YN HARDD.

Y mae pob peth ieuangc yn hardd. Y mae y pren tra yn ieuange yn hardd. Mor brydferth yw y pren afalau tra y mae yn ieuange. Y mae yr olwg arno yn deilio, yn blodeuo, ac yn ffrwythloni, yn un o'r pethau harddaf yn natur. Ond y mae yr olwg arno wedi myned yn hen geubren yn wahanol iawn. Y mae y march ieuange yn dlws iawn. Edrycher arno yn prancio ar y maes, ac yn neidio a'i draed i fynu, a'i glustiau i lawr, y mae ei hoender, a'i yni, yn annisgrifiadwy.

Ond edrycher arno ar ol heneiddio, a'i esgyrn yn tremio ar eu gilydd, a'r Cigfrain yn crawcian uwch ei ben! Ond edrycher ar y baban yn ei gryd dyna lle gwelir harddwch! Craffer arno wedi cyraedd ei un arhugain oed. Gweler dyn ieuange un arhugain oed y wlad. Wedi cael tad a mam iach. Gwaed pur, heb ei gymysgu a gwaed afiach cenhedloedd eraill. Mêr-iach yn ei esgyrn, a hwnw yn berwi yn wresog drwy ei holl gymalau.

Gwrid iechid yn cochi ei fochau tewion. Llygaid gloewon yn flamio fel mellt yn ei ben. Gweler ef yn sefyll ar war y mynydd, a'i fochau trwchus yn gorwedd ar ei ysgwyddau, ai het ffelt am ei ben, yn canu bâs nes siglo y creigiau. Edrycher ar fachgen un arhugain oed y dref O! y mae yn fain! Y mae yn ddigon main i fyned rhwng dafnau gwlaw heb wlychu! Ond y mae mam bachgen y wlad, a bachgen y dref, yn gofyn, Beth fydd y bachgen hwn?

Nodiadau[golygu]