Cymru Fu/300 o Ddiarhebion Cymreig

← Priodas yn Nant Gwtheyrn

Cymru Fu 300 o Ddiarhebion Cymreig gan Isaac Foulkes 300 o Ddiarhebion Cymreig

Robin Ddu Ddewin

300 O DDIAREBION CYMREIG.

• PECHODAU athrawon ydynt athrawon pechodau.
• A ddysger i fab ddydd Sul ef a'i gwybydd ddydd llun.
• Gwna dda ni waeth i bwy.
• Nid oes dŷ heb ei gyfrinach.
• Gwell myn'd i gysgu heb swper na deffro mewn dyled.
• Allwedd tlodi, seguryd.
• A hauo ddrain na fydded droed-noeth.
• Ni thỳr dyrnod gwrach yr un asgwrn.
• Ni chêl grudd gystudd calon.
• Y groes waethaf yw bod heb yr un.
• Ar ni phortho gath porthed lygod.
• A wnel Duw a farn dyn.
• A wnel dyn Duw a'i barn.
• A wnel dwyll a dwyllir.
• Nid twyll twyllo twyllwr.
• Balchder heb droed (h.y. heb foddion i'w borthi.)
• Po tynaf bo'r llinyn cyntaf oll y tỳr.
• Breuddwyd gwrach yn ol ei hewyllys.
• Cadarnach yr edef yn gyfrodedd nag yn ungor.
• Cyfaill blaidd bugail diog.
• Cyn fynyched yn y farchnad, croen yr oen a chroen y ddafad.
• Cynt y cyferfydd dau ddyn na dau fynydd.
• Câr cywir, mewn ing ei gwelir.
• Asgre lân diogel ei pherchen.
• Dadleu mawr yn nghylch cynffon llygoden.
• Deuparth gwaith yw ei ddechreu.
• Digrif gan bob aderyn ei lais ei hun.
• Dyled ar bawb ei addewid.
• Duw a ran yr anwyd fel y rhan y dillad.
• Da gan y gath bysgod, eithr nid da ganddi wlychu ei throed.
• Ewyn dwfr ydyw addewid mab.
• Aelwyd ddiffydd, aelwyd ddiffaeth.
• Daw hindda -wedi dryghin.
• Goganu'r bwyd a'i fwyta.
• Goreu canwyll pwyll i ddyn.
• Goreu meddyg, meddyg enaid.
• Gwae a gâr ac nis cerir.
• Gwae a gaffo ddrygair yn ieuanc.
• Gwae y dyn a wnel gant yn drist.
• Gwae'r anifail nid edwyn ei berchen.
• Gwell cariad y ci na'i gâs.
• Gwell bodd pawb na'i anfodd.
• Y ci a gysgo a newyna, y ci a gerddo a geiff.
• Gwell Duw yn gâr na holl lu daear.
• Gwell hir weddwdod na drwg briod.
• Gwell marw na hir nychdod.
• Gwell pwyll nag aur.
• Gwell synwyr na chyfoeth.
• Gwell un hwde na dau addaw.
• Gwell y wialen a blygo na'r hon a doro.
• Gwerthu mêl i brynu peth melus.
• O bob cwr i'r awyr y chwyth y gwynt y daw y gwlaw.
• Oed y dyn ni chanlyn y da.
• O flewyn i flewyn yr â'r pen yn foel.
• O lymaid i lymaid y derfydd y cawl.
• Po mwya'r brys mwya'r rhwystr.
• O gywirdeb ei galon y llefara'r gwirion.
• Oni byddi gryf bydd gyfrwys.
• O Sul i Sul yr â'r forwyn yn wrach.
• Oni heuir ni fedir.
• Hir yr erys Duw cyn taro, ond llwyr y dial pan y delo
• Pawb drosto ei hun a Duw tros bawb.
• Pob cadarn gwan ddiwedd.
• Po mwyaf y llanw mwyaf y trai.
• Ni thycia ffoi rhag angau.
• Rhaid cropian cyn cerdded.
• Rhy lawn a gyll.
• Rhy uchel a syrth.
• Tafl â'th unllaw, casgl â'th ddwylaw.
• Trech anian na dysg.
• Trech gwlad nag arglwydd.
• Trydydd troed i hen ei ffon.
• Y cynta' i'r felin geiff falu gynta',
• Cyntaf ei ôg cyntaf ei gryman.
• Y gath a fedd groen da a flingir.
• Yn mhob gwlad y megir glew.
• Yn mhob rhith y daw angau.
• Wrth geisio y blewyn glas y boddodd y gaseg.
• Y neb a fo a march ganddo a geiff farch yn menthyg
• Yn y croen y genir y blaidd y bydd efe marw.
• Hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo'i wreiddyn.
• Yr aderyn a enir yn uffern, yn uffern y myn drigo.
• Hawdd cyneu tân ar hen aelwyd.
• Hawdd yw digio dig.
• Hawdd peri i foneddig sorri.
• Haws dywedyd mynydd na myn'd trosto.
• Heb Dduw, heb ddim.
• Duw, a digon.
• Lle caffo Cymro y cais.
• Nid da rhy o ddim.
• Nid wrth ei big y mae prynu cyffylog.
• Nid yn y bore y mae canmol diwrnod teg.
• Ni fu Arthur ond tra fu.
• Nid oes allt heb oriwaered,
• Y maen a dreigla ni fwsogla.
• Ni châr buwch hesp, lo.
• Ni cheir afal sur ar bren pêr.
• Ni cheir da o hir gysgu.
• Ni cheir gan lwynog ond ei groen.
• Gwell câr yn y llys nag aur ar fys.
• Gwae a ymddiriedo i estron.
• Gwaethaf celwydd celu rhin.
• Nac addef dy rin i was.
• Goreu cynydd, cadw moes.
• Hir y cnoir tamaid chwerw.
• Wrth anmhwyll pwyll sydd oreu.
• Ni bydd cyttun hûn a haint.
• Gwae'r wraig a gaffo ddrygwr
• Gwae'r gŵr a gaffo ddrygwraig.
• Edifeirwch y gŵr a laddes ei filgi.
• Hwyr hen a hawdd ei orddiwes.
• Ni bydd doeth yn hir mewn llid.
• Yn mhob dirgelwch Duw a fydd.
• A fyno Duw a fydd.
• Gwaethaf anaf yw drygfoes.
• Pe traethai'r tafod a wypai, ni byddai'n gymydogol neb rhai.
• Diwedd lleidr cael gwarth.
• Duw a phob daioni.
• Och! rhag gelyniaeth brodyr.
• Celfydd, celed ei arfaeth.
• Nis gwyr dyn beth yw ei ddamwain.
• Pwy wyr ddamwain mab wrth feithrin?
• O bob crefft a phob campau, gweddio Duw sydd oreu.
• Gwell goddef cam na'i wneuthur.
• Nid da gwylder mewn eisiau.
• Anaml elw heb antur.
• Nid oes gŵyl rhag rhoi elusen.
• Gwell yw crothell bach mewn llaw, na gleisiad a fo'n nofiaw.
• Hardd ar ferch bod yn ddystaw.
• Hardd ar fab ymgellweirio.
• Clydwr dafad yw ei chnu.
• Gwynfyd herwr yw hirnos.
• Adar o'r unlliw a hedant i'r unlle.
• A Duw nid da ymdaraw.
• A ddyco ŵy a ddug a fo mwy.
• Da rhoes Duw'n ddiamheu, gorn byr i'r fuwch a'i hwyliai.
• Dysgu'r doeth â gair, dysgu'r ffol â gwiail.
• Hir pob aros.
• Na phryn gath mewn cŵd.
• Ni thawdd dyled wrth ei ohirio.
• Ni thores Arthur nawdd gwraig (ei thafod).
• Ni thynaf ddraen o droed arall, a'i rhoddi yn fy nhroed fy hun.
• Ni wich ci er ei daro âg asgwm.
• Ni wna'r llygoden ei nhyth yn llosgwrn y gath. *Ni wyddis werth y ffynon hyd onid elo'n hesp.
• Namyn Duw nid oes dewin.
• Nes penelin na garddwrn.
• Ni bydd dialwr diofn.
• Ni ddaw drwg i un na ddaw da i arall.
• Nid all neb ochel tynged.
• Yr hwn ni lafuria ac ni weddia, nid teilwng iddo'i fara.
• Ni lwydd eiddo anonest.
• Ni thyfa egin mewn marchnad.
• Gwyn y gwêl y frân ei chyw, er fod ei liw yn loywddu.
• Nid hawdd chwythu tân a blawd yn y genau.
• Nid oes ar uffern ond eisiau ei threfnu.
• Ni raid cloch wrth wddf ynfyd.
• Y cyfoeth goreu yw iechyd.
• Glanaf o bawb y pysg.
• Ochenaid Gwyddno Garanhir pan droes y dôn ei dir.
• Gwaith byrbwyll nid gwaith ystyrbwyll.
• Y felin a fâl a fỳn ddwfr.
• Y naill wenwyn a ladd y llall.
• Nid ar redeg y mae aredig.
• Hwy pery llid na galar.
• Hawdd clwyfo claf.
• Hen bechod a wna gywilydd newydd.
• Hiraeth am angau ni weryd.
• Adwyog cae anhwsmon.
• Addas i bawb ei gydradd.
• Addaw teg a wna ynfyd yn llawen.
• A ddwg angau nid adfer.
• A êl i chware' gadawed ei groen adre'.
• Aelwyd a gymhell.
• Po agosaf i'r eglwys, pellaf o Baradwys.
• Y goreu mewn rhyfel fydd ddyogelaf mewn heddwch.
• A fydd ddigywilydd a fydd ddigolled.
• Trechaf treisied, gwanaf gwaedded.
• A fyno glod bid farw.
• Gair Duw yn uchaf.
• A gyniler a geir wrth raid.
• Allan o olwg, allan o feddwl.
• Aml bai lle ni charer.
• Amlwg gwaed ar farch gwelw.
• Amlwg cariad a châs.
• Angel penffordd a diawl pen pentan.
• A ogano a ogenir.
• Arwydd ddrwg mwg mewn diffaethwch.
• Annoeth llithrig ei dafod.
• Boed lyfn dy weddïau, boed rydlyd dy arfau.
• Po amlaf fo'r bleiddiau, gwaethaf fydd i'r defaid.
• Can' câr fydd i'r dyn a chan' ŷch.
• Nid dyddan gwrando caswir.
• Câs gŵr ni charo'r wlad a'i macco.
• Bibl i bawb o bobl y byd.
• Chwareu ac na friw, cellwair ac na chywilyddia.
• Chwerthin a wna ynfyd wrth foddi.
• Dangos nef i bechadur.
• Da yw'r maen gyda'r Efengyl.
• Deuparth ffordd ei gwybod.
• Dibech fywyd gwyn ei fyd.
• Drwg y ceidw diafol ei was.
• Edifar cybydd am draul.
• Nid oes dim heb allu.
• Er heddwch, nac er rhyfel, gwenynen farw ni chasgl fêl.
• Gadael ein nos waethaf yn olaf.
• Wedi rhodio gwlad a thre', teg edrych tuag adre'.
• Gwell aderyn mewn llaw na dau mewn llwyn.
• Gormod esmwythder sydd anhawdd ei drin.
• Gwell am y pared â dedwydd nag am y tân â diriaid.
• Gwell chwareu nag ymladd.
• Gwell dyn drwg o'i gospi.
• Gwell cysgu ar wellt nag ar y llawr.
• Gwell gwegil câr nag wyneb estron.
• Gwell gŵr o'i barchu.
• Gwell gwraig o'i chanmol.
• Gwell i ddyn y drwg a wyr na'r drwg nis gwyr.
• Gwell migwrn o ddyn na mynydd o wraig.
• Gwell nâg nag addaw ni wneir.
• Gwell-well hyd farf, gwaeth-waeth hyd farw.
• Gwerthu cig hwch, a phrynu cig moch.
• Diniwaid pawb yn ol ei chwedl ei hun.
• Gwna dda am ddrwg ac uffern ni'th ddwg.
• Hael Hywel ar bwrs y wlad.
• Hardd pob newydd.
• Hwy pery clod na golud.
• I'r pant y rhed y dwr.
• Lle ni bydd dysg ni bydd dawn.
• Fel y dyn felly ei anifail
• Mam ddiofal a wna merch ddiog.
• Melys bys pan losgo.
• Mwy nag un ci a'm cyfarthodd I.
• Cludo dwfr mewn gogr,
• Mynych y syrth mefl o gesail.
• Heb ei fai heb ei eni.
• Nid rhodd, rhodd, oni bydd o fodd.
• Myn'd i gysgu 'run pryd â'r fuwch, a chodi gyda'r hedydd.
• Ni wyr, ni ddysg; ni ddysg, ni wrendy.
• Nerth eryr yn ei ylfin.
• Nerth unicorn yn ei gorn.
• Nerth sarph yn ei cholyn.
• Nerth hwrdd yn ei ben.
• Nerth arth yn ei phalfau.
• Nerth ci yn ei ddant.
• Nerth tarw yn ei ddwyfron.
• Nerth ysguthan yn ei hadenydd.
• Nerth gwraig yn ei thafod.
• Ni ddaw henaint ei hunan.
• O flewyn i flewyn yr â'r pen yn wyn.
• O ddau ddrwg dewis y lleiaf.
• Paham y llyf ci y maen? am nas gall ei gnoi.
• Po cyfyngaf gan ddyn, eangaf fydd gan Dduw.
• Pob diareb gwir, pob coel celwydd.
• Ei le i bob peth a phob peth. yn ei le.
• Po dyfnaf y môr, dyogelaf fydd i'r llong.
• Pryn hen pryn eilwaith.
• Rhoi'r càr o flaen y ceffyl.
• Rhoi'r dorth a gofyn y dafell.
• Trech gwan arglwydd na chadarn was.
• Tyf y baban ac ni thyf ei ddillad.
• Uchenaid gwrach ar ol eu huwd.
• Unllygeidiog -wna frenin yn ngwlad y deillion.
• Uwch pen na dwy ysgwydd.
• Gwyneb trist drwg a'i herys.
• Y ci y myner ei grogi dyweder ei fod yn lladd defaid.
• Un yn ceisio ei gaseg a'i gaseg dano.
• Y llaw a rydd a gynull.
• Yn mhob clefyd y mae perygl.
• Yr hoedl er cyhyd ei haros, & dderfydd yn ddydd ac yn nos.
• Yr oen yn dysgu i'r ddafad bori.
• Hwde i ti a moes i minau.
• Anghall fel dall a dwyllir.
• Angen a ddysg i hen redeg.
• Drwg yw drwg a gwaeth yw gwaethaf.
• Hir yw'r ffordd ni cherddwyd ond unwaith.
• Drych i bawb ei gymydog.
• Adwaenir y dyn wrth ei waith.
• Y mae gobaith o alltudiaeth, nid oes gobaith o fedci.
• Pob peth a ddaw trwy'r ddaear ond y marw mawr ei garchar.
• Gwell gochel ymryson na'i ddial.
• Gwell gwir na chelwydd.
• Gwell tewi na dywedyd drwg.
• Hawdd cymod lle bo cariad.
• Melys, moes mwy.
• Ceiniog a enillir ydyw'r geiniog a gynilir.

CAS BETHAU GWYR RHUFAIN:

• Brenin heb ddoethineb
• Marchog heb brofedigaeth.
• Arglwydd heb gynghor
• Gwraig heb feistroliaethwr
• Cyffredin heb gyfraith
• Gwasanaethwr heb ofn
• Tlawd balch
• Cyfoethog di-elusen
• Ustus heb gyfiawnder
• Esgob heb ddysg
• Henddyn heb ddwyfoldeb
• Ieuanc heb ostyngeiddrwydd
• Doeth heb weithredoedd da.

DIAREBION AMAETHYDDOL

.

• lonawr a dery i lawr.
• Chwefror chwyth ni chwyd neidr oddiar ei nyth.
• Mawrth a ladd.
• Ebrill a fling.
• Ebrill garw parchell marw.
• Haid wenyn os yn Mai ei cair,
  A dalant lwyth wyth ŷch o wair.
• Da haid Mehefin os da ei hoen,
  Am haid Gorphenaf ni rown ffloen.
• Os yn mis Chwefror y tyf y pawr (porfa),
  Trwy'r flwyddyn wed'yn ni thyf e' fawr.
• Os yn Mawrth y tyf y ddol,
  Gwelir llawndra ar ei ol.
• Mis Mai oer a wna'n ddi-nâg
  'Scubor lawn a mynwent wâg.
• Gwell gwel'd dodi mam ar elor
  Na gwel'd hinon deg yn Ionor.
• Haid o wenyn yn Ngorphenaf
  Had rhedynen ei phris penaf.
• Blwyddyn gneuog, blwyddyn leuog.
• Gwanwyn a gwawn, llogell yn llawn.
• Mai gwlybyrog gantho cair
  Llwythi llawn o ŷd a gwair.
• Haner Medi yn sych a wna
  Seler lawn o gwrw da.