Daff Owen/Cwm Rhondda
| ← Cyfaill Mewn Taro | Daff Owen gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon) |
Hiraeth |
X. CWM RHONDDA
"WEL, boy bach, wyt ti am 'y ngweld i?"
"Ydw, syr, i ofyn am waith."
"Wel, cera lawr i ben y pwll a gofyn i Tom Roderick, y gaffer, os ôs ganddo fe le i grotyn!"
'Dwy i ddim am fynd lawr i'r pwll, syr."
"Beth wyt ti am gâl bod, 'bycwn i? Surveyor, Manager, neu beth?"
"Run peth ag oedd nhad yma flynydda'n ôl, syr."
"Beth oedd e', 'tyswn i mor ewn a gofyn?"
"Ostler[1] syr, dan yr Ocean."
Derdyshefoni! Crotyn fel ti yn ostler! Bachan! fe fytsa un o'r ceffyla' dy ben di bant y diwrnod cynta'.
Beth oedd enw dv dad?
"William Owen, syr. William Owen, Cwmdŵr, o'dd rhai yn 'i alw."
"Dyr caton pawb! R'own i'n 'i napod yn dda. Bachan gwirion a gwithwr piwr o'dd dy dad."
Dyna oedd yr ymgom rhwng Daff a "dyn mawr" yr Ocean pan ofynnodd y llanc am waith y bore cyntaf. Gwridodd y bachgen mewn boddhad o glywed y deyrnged i'w dad gan y pen-arolygydd, a chredodd iddo weld ton o sirioldeb yn taenu dros wyneb "y dyn mawr " yn y syniad bod mab i hen weithiwr yn gofyn am le ei dad.
Trodd yr hynafgwr ato'n garedig, a dywedodd,— "Ti gei di waith, boy bach, ond 'does dim crots o ostlers i gâl, ti'n gweld. Dynon yn nhw i gyd."
"Diolch i chi, syr, beth ga' i neud?"
Ar hyn pasiwyd y ddau gan wr byr, oddeutu deugain oed, ac ar hwn y galwodd yr arolygydd, "Dai, dere 'ma funad! Yn y lefal wyt ti'n gwitho 'd 'efa?"
"Ia, Mr. Jones!"
"Gad i fi weld! Nid y ti o'dd yn gofyn i Tom am grotyn ddoe?"
Ia, Mr. Jones!"
"Wel, dyma fe i ti, ac os nag wy i'n camsyniad, bachan bach nêt hefyd."
"O, 'wara teg, syr, wir! Rwy' i wedi câl gormod o'r jaci-newydd-ddwads 'ma, otw wir. 'Dyw a'n gwypod dim, fe fentra!"
Paid 'wilia felna, bachan, dyn o dy oetran di!" ebe'r arolygydd drachefn. "Dera lawr i'r hewl gyda fi gam, i fi gâl gair ne' ddou o reswm gyda ti!" Hynny a wnaed, ac ymhen rhyw ddeng munud dyma'r glowr byr yn dychwelyd ac yn dywedyd wrth Ddaff,"—"Nawr, Tom Thumb, dera mlân. Wyt ti'n perthyn i'r boss, gwed?"
'Dwy'i ddim yn perthyn i'r boss, nac i Tom Thumb chwaith, ond fe ddwa i mlân gyda chi, os yw e' (gan gyfeirio at y pen arolygydd) am i fi neud hynny.'
"Alright, boy! Paid cwnnu dy wrych! Fe ewn lan."
I fyny yr aeth y ddau nes dod i agoriad yn y ddaear, tebig i adwy twnnel, gyda ffordd haearn gul ar ei lawr, a rhaffau, ddwy neu dair, yn hongian hyd ochrau'r ffordd oedd yn arwain i'r tywyllwch. Estynnwyd bob o lusern i'r ddau gan rywun yn ymyl, ac aethant ochr yn ochr gan ddilyn y ffordd haearn yn y blaen.
Deallodd Daff ei fod wedi ei anfon i'r lefel oherwydd iddo ddywedyd wrth yr arolygydd nad oedd yn hoffi'r pwll. Fe glywodd hefyd farn yr un gŵr amdano fel bachan bach nêt," a phenderfynodd haeddu'r ganmoliaeth yn llawn.
Cyn dechreu un math ar waith, trodd ei gydymaith ato gan ddywedyd,—"Gad i fi weld, beth yw d'enw di? Rwy'n diall ma' nid Tom Thumb yw a, ta' beth!" Dafydd Owen yw f'enw i, ond gartre 'roen nhw yn 'y ngalw i'n Daff, yn lle Dafydd."
"Enw tip—top sy gen't ti. Dafydd yw'm enw inna hefyd. Dafydd Young, sgylwch chi fod yn dda, ond ma' rhai yn 'y ngalw inna'n Dai Cantwr. Wel, fe allsa' fod yn wath. Dau Ddafydd ynghyd, peth gora'n y byd. Ond nid Dai Cantwr y Beca,' cofia! ac fel rown i'n gweud—fe allsa' fod yn wath. Gallsa' o dipyn, he'd! Ma' bachan yn y talcan nesa' ond un, ma' nhw'n ei alw'n Jim Skittles. Ond gofala di, paid ti galw hynny arno ne' fe fydd yn ddo-bin-ô arnot ti. James Jones yw ei enw right, a ma' fa'n dipyn o friwser, cofia!"
"Wel, yto, o ble wyt ti'n dod?
Cwmdŵr."
"Beth?"
"Cwmdŵr!"
"Fe fasa'n well yn Gwm Whisgi, wyt ti ddim yn meddwl? Ond dyna fe, allet ti ddim help pe tasa fa'n Gwm Pop. Dera mlân i ni gâl dechra! Ma' bwyd gen't ti, sbo?"
Tynnodd y cantwr ei gôt i ffwrdd, ac er syndod i Ddaff, y peth cyntaf a wnaeth oedd curo'r mur glo à hi, fel pe am ladd rhyw gacwnen danddaearol a oedd yno. Beth mae hynyna da?" ebe'r llanc syn.
"Gas!" oedd yr ateb swta. "Weli di'r clust yma?" ebe'r Cantwr drachefn, gan gyfeirio at yr aelod hwnnw a oedd fel pe wedi crino. "Gas, yto, wyt ti'n gweld! Ffluwchan o dân yn Lefal y Swamp, 'slawer dydd yn ôl!"
Deallodd Daff cyn i'r dydd ddarfod fod nwy ambell waith yn crynhoi ar radd fechan yn y lefal fel ag y gwna ar radd fwy peryglus yn y pwll, a bod y ffluwchen dân i'w hofni lle bynnag y bo, fel yr oedd clust crin y Cantwr yn dyst.
Tybiodd Daff fod ei gydymaith yn ei dreio y bore hwnnw, ac nid yn unig yn gweithio'n ddiwyd ei hun, ond yn peri iddo yntau, o dan gyfarwyddyd, i fod yn ddiwyd iawn hefyd. Wedi treulio rhan o'r bore yn y modd hwn, gwaeddodd y Cantwr allan yn sydyn, Spel Whiff!" Ni ddeallai Daff mo'r frawddeg, ac aeth ymlaen a'r gorchwyl mewn llaw.
"Gad hi, boy bach!" ebe fe. Chlywast ti ddim 'Spel Whiff?
A phan welodd Daff ei gydymaith yn paratoi i ysmygu, deallodd mai orig fechan o seibiant oedd y Spel Whiff."
Dwyt ti ddim wedi dechra smoco, sbo? Wel paid! Ond ishta lawr 'run peth!"
.jpg)
Nid hawdd oedd eistedd i lawr serch hynny, o leiaf nid yn ffordd y Cantwr, oblegid gostyngai hwnnw yn ei arrau yn ôl hen arferiad y glowyr, a chaffai orffwystra yn y ffordd honno, heb i'w gorff gyffwrdd â'r llawr na'i ben fwrw yn erbyn y top.
Yn ystod "Spel Whiff" bu ymgom pellach rhwng y ddau, ac yr oedd yn amlwg i'r hogyn ei fod erbyn hyn yn dechreu ennill ffafr ei gydymaith, oblegid siaradai bellach gyda chryn sirioldeb, tra gwahanol i'r hyn a wnâi yn y bore. Siaradai hefyd ambell frawddeg fel pe wrtho ei hun, megis. "Daff Owen,—D.O.=Do. Ia, dyna enw da i goliar da. Gormod o'r Do Nothings sydd yma o lawar." Yna gan droi at y llanc fe'i cyfarchai drachefn ar hanner ymson, "David Young,— D.Y.=Die, ond iefa? Ond cofia di, D.O., mai 'Never say Die! yw'r coliar bach hyn serch hynny."
Yn y modd hwn y treuliwyd y "Spel Whiff" gyntaf hyd nes i'r Cantwr weiddi'n sydyn" Ati eto, D.O.! neu fe fydd y pae yn lled dena y Sadwrn, wel' di. A ma'n rhaid gofalu am hwnnw o flân popath, ne' fydd 'na ddim llawar o siâp ar ddim."
Nodiadau[golygu]