Dros y Gamfa/Y Chwibanogl

Dros y Gamfa

gan Fanny Winifred Edwards

IV. Y Chwibanogl

Ychydig feddyliai Hywel, tra yn cerdded yn ôl ac ymlaen o dan y coed helyg, ei fod o fewn ergyd carreg i brif gyrchfan y Tylwyth Chwim. Ond ganfod y lle wedi ei amgylchynnu â gwrychoedd tewion, uchel, nid oedd sŵn eu gloddest yn cyrraedd hyd ato. Yr oedd yn y llys y diwrnod hwnnw ddwsinau ohonynt, a phob un yn ei ffordd ei hun yn dangos mor llawen y teimlai, ac amlwg arnynt mai yr un oedd testun llawenydd pob un, ond anodd deall pa beth ydoedd, nes iddynt ffurfio yn orymdaith, a dyna lle 'roeddynt yn gorymdeithio bob yn ddau, a phob dau yn cario rhyngddynt ysgub o ddail, ac wedi dod i lecyn neilltuol yn eu gosod i lawr yn daclus, ac felly erbyn i'r ddau olaf osod eu hysgub, yr oeddynt wedi ffurfio llwyfan fechan, ac yna y maent yn sefyll yn dyrfa o'i blaen mewn distawrwydd. Ond torwyd ar y distawrwydd yn fuan gan sŵn chwibanogl, a dacw ganwr y chwibanogl i mewn drwy y porth, yn cael ei ddilyn gan yr un newidiodd y ddwy gadwen. A'r foment y mae yn ymddangos yn y llys dyna y miri a'r sŵn yn ail ddechreu, a chroeso arwr yn cael ei roddi iddo. Aeth yntau ymlaen i sefyll ar y llwyfan, ac wedi peri iddynt eistedd ar y gwelltglas, dechreuodd adrodd yn fanwl yr hanes sydd eisoes yn hysbys i ni, wedi ei fritho yn helaeth gan ei deimladau personol ef pan yn cyflawni y gorchestwaith, ac mor fedrus ydoedd gyda'r gwaith fel y gellid tybio fod ei wrandawyr yn berwi drosodd o edmygedd ohono. Ond cyn iddo ddod i derfyn ei hanes, dyna dri o'r tylwyth yn rhuthro i mewn, yn galw'n uchel am osteg, trodd pawb eu llygaid arnynt, ac ebai un ohonynt, a'i lais yn crynu gan bwysigrwydd yr hyn a ddywedai,—

"Mae un o gyfeillion Tylwyth y Coed yn cerdded yn ôl ac ymlaen dan y coed helyg."

Ar amrantiad dyna y rhai oedd ar y gwelltglas yn neidio ar eu traed wedi eu cynhyrfu gan yr hyn a glywsant.

Ac ebai'r un oedd ar y llwyfan, yn syn,—"Yn cerdded yn ôl ac ymlaen, onid yw wedi glynu ar y gwelltglas?"

"Nac ydyw, y mae Tylwyth y ddwy gadwen wedi ei ollwng yn rhydd, ac wedi mynd i chwilio am ragor o'r Tylwyth i'w arwain oddiyno. Byddant yn ôl gyda hyn. Rhaid prysuro os ydym am eu rhwystro."

"Yr un sydd ar yr ysgubau sydd i drefnu'r gwaith," ebai un o'r lleill.

"O'r goreu," ebai yntau, "'rwyf yn foddlon." Yna trodd at y sawl oedd a'r chwibanogl ganddo, gan ddweyd,—

"Dos di i chwarae y chwibanogl tu ôl i'r gwrych, a chofia chwarae y gân oreu sydd gennyt at suo un i gysgu. Deuaf finnau a rhai eraill ohonom i'w gario yn ôl i'r lle y gwelais ef gyntaf. Nid wyf am ei ddwyn i'n llys yn awr; gwell gen i cyn ei arwain yma ei ddefnyddio i boeni Tylwyth y Coed. Dyna y cynllun goreu, onide?"

"Ie, o ddigon," ebai y gweddill, gan ddilyn tylwyth y chwibanogl drwy y porth, ac yna y maent yn sefyll gyda'i gilydd i'w wylio yn prysuro i gyfeiriad y coed helyg.

Fel y nesai atynt dechreuai Hywel ofni fod Tylwyth y ddwy gadwen wedi ei anghofio, ac ar fin penderfynu cychwyn i chwilio ei hunan am y llwybr oedd yn arwain at y gamfa, ond yn sydyn, dyna nodyn cyntaf y chwibanogl fel yn llanw yr awyr o'i gwmpas. A chan mor hyfryd a pheraidd ydoedd, safodd Hywel yn syth a'i holl feddwl ar unwaith wedi ei iwyr feddiannu gan y miwsig.

"Ardderchog, dderyn bach," meddai, "ble 'rwyt ti, tybed?"

A dyna lle 'roedd yn craffu rhwng brigau y coed, ond yn methu yn lân a gweld yr aderyn, a'r miwsig yn para i fwrlymu i'w glustiau nes bron a'i wirioni. Ond er ei fraw, ymhen ychydig funudau y mae yr awydd am gysgu yn dechreu ei feddiannu.

"O, na," ebai Hywel wrtho ei hunan, "wnaf fi ddim cysgu am bris yn y byd. 'Rwyf yn benderfynol o gadw'n effro, beth bynnag."

Ond fel yr oedd y miwsig yn parhau ac yn cynhyddu mewn swyn i suo, yr oedd yr awyddi gysgu ar Hywel yn mynd yn gryfach, gryfach, a chredai pe bai ond yn cau ei lygaid am foment y byddai ar unwaith yng ngafael cwsg.

"Yn wir," meddai, "mae'n rhaid i mi wneud rhywbeth i gadw'n effro, mi neidia i a mi wna bob campiau fedra i."

Ond yn hytrach na'i wneud yn fwy effro, yr oedd pob ysgogiad yn peri iddo deimlo yn fwy blin ac yn fwy awyddus i gysgu. Ac o'r diwedd y mae'n dechre sylweddoli mai y miwsig oedd yr achos o hyn, ac meddai, "Miwsig yr aderyn yna sydd yn codi eisiau cysgu arnaf, rhoddaf fy mysedd yn fy nglustiau rhag ei glywed er cystal ydyw."

Ond nid oedd yn bosibl ei gau allan o'i glyw, yr oedd fel pe'n treiddio trwy esgyrn ei ben. "Wel," meddai, "mi ganaf fy hunan gan uched ag y medraf."

A dechreuodd ganu un o hen alawon Cymru, ond aeth yr alaw i gadw cwmni i'r miwsig arall ac i'w helpu, a rhyngddynt aeth yn fwy anodd i Hywel gadw'n effro, ac meddai,—

"Mae'r gân yna yn rhy leddf, mi ganaf un arall a thipyn mwy o fynd ynddi."

Ac felly y gwnaeth. Ond er canu ar uchaf ei lais mynnai cwsg y llaw drechaf arno, ac o'r diwedd, wedi llwyr ddiffygio gan ei ymdrechion i gadw'n effro, y mae'n syrthio i lawr ar y gwelltglas ac yn cysgu.

Yr oedd Tylwyth y Chwibanogl yn gwylio ei holl symudiadau drwy y gwrych, ac yn fuan wedi iddo ddisgyn i lawr y mae'n ymwthio drwy y drain ato, ac wedi sefyll uwch ei ben am foment, a chael sicrwydd fod cwsg wedi ei drechu, rhedodd nerth ei draed yn ôl i'r llys. Yn y fan honno yr oedd yr un adwaenwn fel Tylwyth yr Ysgubau, a phump o rai eraill yn ei ddisgwyl yn ddyfal, a phan welsant ef,—

"A lwyddaist ti?" meddent gyda'i gilydd.

"Do," ebai yntau, "ond cefais gryn drafferth. Gwnaeth ymdrech galed i gadw'n effro. Buasai'n werth i chwi fod yno i weld yr ystumiau yr aeth drwyddynt, ac yn y diwedd dechreuodd ganu. Ha! Ha!! Ha!!! ni chefais gymaint o hwyl ers talm."

Chwarddodd y rhai oedd yn ei wrando, ac meddai un ohonynt,—"Mae'n amlwg ein bod wedi cael colled!" Ac ebai Tylwyth yr Ysgubau,—"Na feindiwch, cawn glywed yr hanes yn fanwl pan gyferfydd y llys y tro nesaf. Ond gadewch i ni yn awr brysuro at y coed helyg, rhag ofn i Dylwyth y Coed gael y blaen arnom a difetha ein hwyl."

Ac ar hynny y maent yn cychwyn.

Penrhyndeudraeth.

Nodiadau