Dyddgwaith/Hela a Chloddio

← Prydyddiaeth

Dyddgwaith gan Thomas Gwynn Jones

Gwladgarwch

HELA A CHLODDIO

Y DYDD o'r blaen trewais ar gopi o draethodau Emerson, a ddarllenwn yn gyson pan oeddwn o ddeunaw i ugain oed. Cof gennyf mai pan fyddwn bruddaf ac anfodlonaf y darllenwn ef, ac mai effaith ei arddull ddiarhebus a chyferbyndod chwim ei feddyliau fyddai clirio awyr cyfnod digalondid a gwrthryfel. Byddai'n gysur gwybod bod dynion i'w cael a allai fod mor sicr, a bod y rheiny'n gallu argyhoeddi bachgen deunaw oed, o leiaf, fod y sicrwydd hwnnw'n beth mor syml. "Who would be a man must be a nonconformist," er enghraifft. Gwlad lawn o rai'n anghydffurfio oedd Cymru yr adeg honno, ac yn gwneuthur hynny'n chwerw hefyd. A'r drwg oedd i minnau ganfod cyn hir fod Emerson yn peri i rywun anghydffurfio â'r holl anghydffurfwyr!

Dengys marciau ar ymyl dail y llyfr beth oedd yr elfen yn ysgrifau Emerson a apeliai fwyaf at un math o feddwl yn nhymor y peth y byddai awdurdodau go newydd yng Nghymru ychydig flynyddoedd yn ôl yn ei alw byth a hefyd yn gyfnod yr "adolesent." Yr elfen honno oedd ei bobmanrwydd hyderus. "There is one mind," meddai, "common to all individual men. Every man is an inlet to the same and to all of the same."

Yr oedd ef megis arweinydd a gymerai ddyn i'w ganlyn ar daith drwy'r oesoedd a'r gwledydd, ac a eglurai gyfrinach eu cymhlethdod, heb arlliw petruster ar gyfyl cyfosodiad afieithus ei feddyliau. Rhaid i ddyn, wrth gwrs, ddibynnu llawer ar air arweinydd o'r fath, canys pwy a allai, o'i wybod ei hun, roi barn ar fanylion y dystiolaeth ar faes mor eang? Gwir mai i'w reddf yr ymddiriedai'r arweinydd. Erbyn hyn, yr ydys, efallai, yn canlyn greddf cyn belled mewn rhai pethau fel y mae'n bosibl y buasai raid iddo yntau ail ddiffinio rhai o'i dermau.

Ond boed hynny fel y bo, arweinydd gwych oedd Emerson, ac ni allaf i, beth bynnag, beidio â theimlo peth chwithdod ar ambell awr am y dyddiau eang hynny, pryd yr oedd pobman yn agored, pryd y cai dyn fyned o faes i faes wrth ei fympwy a dewis y peth a fynnai, yn hytrach nag ymgadw oddi mewn i un maes a mynd ar ôl pob rhyw benchwibandod hanner llythrennog a allai fod yn y maes hwnnw, dewis neu beidio.

Perygl y pobmanrwydd hwnnw, y mae'n ddiau, oedd anfanyldeb, i rai heb reddf ardderchog a dysg helaeth Emerson ei hun. Perygl yr un maes, hyd yn oed ar ei orau, yw gorfanyldeb. Heliwr fydd y gŵr â nwyd pobman ynddo, ac anturio y bydd hwnnw. Cloddiwr yw gŵr yr un maes, turio y bydd yntau. Gwêl y cyntaf bethau pell, rhamantus, gorau oll os bydd ias o dragoedia ynddynt hefyd-corff Hector yn. ysgrialu drwy'r llwch o amgylch muriau Troea, ac Andromachê drist yn wynebu tua'r wlad estron; Dido yn torri ei chalon ar ôl rhyw drempyn ar ei dro; Paolo a Francesca fel y gwelodd Dante hwy; Werther a'i ofidiau. Ar ddamwain hefyd, fe gaiff efallai gip ar y taflwr coed hwnnw yn Homer, a'r hogiau a'r asyn, a'r cacwn, ond bydd raid iddo aros ennyd cyn colli ei ffordd yn y "Selva Oscura" gyda Dante, neu ddeall maint tosturi Werther ato ef ei hun. Pe ceid y pethau hyn a llawer eraill o bethau tebyg,. heb ofer-ddatblygu bwhwmanrwydd, da fyddai.. Ond ymlaen a'r anturiwr, o nerth ei farch, beth bynnag am ei farn, i feysydd eraill, nes cyrraedd y maes lle'r ydys bellach yn dotio at wneuthur trwy rysedd rai o'r pethau yr oedd dynion. cyntefig yn eu hosgoi trwy reswm.

Am y llall, daw yntau i'w faes a'i gaib a'i raw yn barod, y naill a'r llall yn loyw, a gwarant rhyw athrawon doeth arnynt. Ni ellir llai na pharchu ei ofal, ei fanyldeb a'i onestrwydd, a thosturio weled ei war yn crymu cymaint. Synnir at faint y domen aruthr a droes ef ac a chwiliodd bob yn ronyn, a'r mân ddarnau a achubodd rhag angof, a'i allu anfeidrol yntau i roi enwau ar bob un ohonynt, ac ysgrifennu mor helaeth a manwl a difrif-neu ddigrif-amdanynt oll. Weithiau, temtir dyn i ofyn a fydd ef byth yn clywed clec y fwyall glasurol honno ar y coed cyntefig, neu'n gweled ei faes ef ei hun yn debyg i'r coed tywyll hynny, lle'r oedd yr union lwybr wedi mynd yn ddisathr. Ni wyddis, canys ni faidd ef ddim cyfaddef, rhag ofn dywedyd o neb mai dyn gwyllt fydd yntau, rhy barod i godi ei olwg oddi ar ei un dasg, neu redeg ar ôl pob ysgyfarnog a lamo oddi tan ei droed, megis. Gallai un o'r ysgyfarnogod hynny ar ddamwain ei hudo i ganol glafoer ei gyfnod ei hun. Ac wrth feddwl am hynny o beth posibl, bydd dyn yn rhyw araf gydymdeimlo wedi'r cwbl a'i ddull o'i ddifyrru ei hun a'n diddori ninnau. Nid ymryson y meirw, o leiaf.