Gwaith Goronwy Owen Cyf I/Hiraeth

Gwaith Goronwy Owen Cyf I

gan Goronwy Owen

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

HIRAETH.

At William Morris, Rhag. 2, 1754

Wel! Wel mi welaf nad oes dim siawns am ddyfod i Gymru. Nid oes mo 'r help. Yr wyf yn gwbl foddlon i'm tynged, doed a ddel; a gwell o lawer i mi na feddyliwyf byth am Gymru; ond rhoi fy llwyr egni i ollwng y Gymraeg dros gol, fal y mae y rhan fwyaf o'm cydwladwyr hyd Loegr yn ceisio gwneuthur, hyd onid yw yn swil ganddynt glywed son am Gymru a Chymraeg. Eto fal y dywaid y philsophydd Paganaidd pan oedd yn methu dygymod â Christionogaeth o herwydd ei symlrwydd, a'i hawsdra, ac anysgeidiaeth yr athrawon:— Sit anima mea cum Philosophis; hynny yw: "Bid fy enaid i gyda 'r Philosophy ddion;" fel y, Bid fy nghorff innau gyda 'r Cymry," ie a'm rhandir, a'm coelbren, a'm hetifeddiaeth yn y byd yma, os gwel Duw yn dda. Pe medrwn unwaith gael y gorau arnaf fy hun, a thraethu 'r naturiol hoffder sydd gennyf i'm hiaith, a'm gwlad, dyn a fyddwn. Ond beth a dal siarad? A fo da gan Dduw, ys dir.

Na ddo. Ni ddaeth Bob Owen ir cyrrau yma eto, am a wn i. Duw o'r nef a'i dyco 'n ddiangol! Mae fy nghalon yn gofidio trosto bob munud gan arwed yr hin ir mordwywr bychan. Fe fu gefnder i mi yma 'n ddiweddar o baith a Mynydd Bodafon, ac yn ol yr hanes a gefais gan hwnnw, nid yw Bob gyffelyb i wneuthur Cymraeg Mon fawr brinach er a ddyco yma o honi. He tells me they are fond of learning English from him, and so never trouble their heads about teaching him Welsh. He said he would take him for a week with him to Agnes Gronow, my aunt. If so, I am sure he will be very much made of, and will hear plenty of Welsh, while he has time to stay. God send him a fair wind and a good passage. I do not care how soon I see my little boy. Er mwyn dyn gadewch gael Ystori y Maen gyda'r Efengyl yn gyfan o'i phen. Mae 'n debyg mai ci brathog oedd y ci, a'r Manach yn rhoi prawf ar wyrthiau 'r Efengyl i'w wastrodedd o. Ond pwy oedd y dyn a feddyliodd am wyrthiau 'r maen? Garddwriaeth, meddwch, yw 'r genuine exercise. Fe allai mai e. Gwyn eich byd chwi sy 'n perchen gardd. Nid oes gennyf fi ddim o'r gwaith hwnnw i wneuthur yma ysywaeth! Ond ni chlywais i son fod Selyf yn ymhel a rhaw bal erioed; ac os gorfu i Adda ryforio, nid oes gennyf nemawr o gwyn iddo; ei fai ei hun oedd.

Och fi! Pa fodd yr aeth Llanrhaiadr nesaf i Ddinbych heibio heb wybod i neb? Y rhent orau. yn Esgobaeth Bangor! Dyma 'r Aldramon yn dywedyd ei bod yn ddigon o hyd yn wag; a bod Mr. John Ellis o Fangor wedi ei gwrthod hi. Mae hi yn 150 per annum, medd o. Gwych a fuasai gael gafael arni hi.

Aie? Prydyddiaeth esmwyth a chwenychai Mr. Ellis? As much as to say my numbers do not glide smoothly enough. Os ynteu y peth a all plentyn ei amgyffred sydd esmwyth, gwell i mi wneuthur ambell ddyri; ond gan gofio, onid yw Llyfr y Vicar, a'r Cerddlyfr yn ddigon helaeth yn eich plith? Eto ni ddyall plentyn deuddeg oed un pennill o ddim byd yn yr un o'r ddau. That is talking to no purpose I never wrote anything designedly for children; no, nor fools, nor old women; and while my brains are sound, never shall. Gwaed llosgwrn y gath! Ac nid oes gan Fardd ddim i'w wneyd ond clytio mân ddyriau duwiol i hoglanciau a llancesi i'w dysgu, i ysgafnhau baich yr offeiriaid? A phe bai un gan ffoled a gwneuthur hynny, odid y ceid gan y ilanciau tywod a'r merched nyddu fod mor fwyn a chymeryd y rhei'ny yn gyfnewid yn lle eu hen ddyriau anwylion a ddysgasant er ys llawer blwyddyn.

Nodiadau