Gwaith Goronwy Owen Cyf I/Yr Awen yn Walton

← Y Cartref Newydd

Gwaith Goronwy Owen Cyf I gan Goronwy Owen golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Geni Elin

YR AWEN YN WALTON.

At Richard Morris. Gor. 9, 1753

CORNELIA, the mother of the Gracchi, is commended in history for having taught her sons, in their infancy, the purity of the Latin tongue; and I may say, in justice to the memory of my mother, that I never knew a mother nor even a master, more careful to correct an uncouth, inelegant phrase, or vicious pronunciation, than she. And that, I must own, has been of infinite service to me.

At William Morris, Gorff. 21, 1753.

TRA thrafferthus y gwelaf fi hel ychydig of ddodrefnach ynghyd; a hynny oedd raid imi wneuthur mewn byr o amser oni byddai well gennyf fy ngwerthu fy hun am a dynnai fy nannedd. Hawdd yw cadw un pen; ond y mae pedwar pen yn gofyn cryn lafur. Pa fodd bynnag dyma fi, i Dduw bo 'r diolch, yn y Ty yn y Fynwent, a'm teulu gyda myfi; ac ar ddarpar byw 'n ddigon taclus, os Duw rydd hoedl ac iechyd. Mi yrrais ichwi o'r blaen hanes yr ym- gomio a fu rhyngof a'r Aldramon Prisiart. Mil a'i gwelais un waith neu ddwy wedi hynny; a gŵr mwynaidd iawn ydyw. Mi gefais y dydd arall lythyr oddiwrth Llywelyn o Lundain. Yr oedd o ai frawd yn sione, ac wedi agos orthrechu ei elynion, ac yn dwrdio bod gartref, yn Ngallt. Fadawg, yn mhen y pythefnos.

Yr ydych bellach, nid oes ameu, yn disgwyl dau neu dri o gywyddau yn iawn am fy esgeulusdra, ac achos da paham. Ond os coeliwch y gwir, ni fedrais unwaith ystwytho at gywydd nag englyn er pan ddaethum i'r fangre yma. Nid oes gennyf lyfr yn y byd na Chymraeg na Saesneg yma, ond y Bardd Cwsg yn unig. Ond gobeithio y caf fy llyfrau ataf cyn bo hir. Y mae rhyw achos yn llestair imi fyned ynghyd a dim prydyddiaeth nes y caffwyf fy llyfrau yma; a hynny yw, because Llanbrynmair and Evan Brydydd Hir have made some objections against my Cywyddau; viz., that they had not a sufficient variety of cynghaneddau.

But enough of this. I beg you will be so good as to keep at least copies of all my Cywyddau that you have by you; for I am afraid I burned them in my hurry amongst some loose papers when I left Donnington. I thought I had safely put them up in my bags with my sermons, etc, but I cannot now find one of them all.

[At Richard Morris, Awst 10, 1753]

DEAR SIR, Mae cyhyd amser er pan ysgrifennais atoch, nas gwn yr awrhon pa sut i ddechreu, na pha 'r afael a gymeraf i esgusodi fy anibendod. Trafferthus oeddwn yn ceisio cynnull ynghyd ryw faint o ddodrefnach at gadw ty. Ffei ffei! Esgus gwag yw hwn. Ni thâl ddraen. Wel gadewch iddo. Llwyr ddigalon oeddwn of eisieu fy llyfrau ac ni allwn ystwytho at ddim of hiraeth am danynt. Ni thycia hynny ychwaith. Yr wyf yn ofni y gorfudd arnaf gyfaddef y caswir a dywedyd rhyw hupynt o ddiogi a syrthni a ddaeth trosof; a phwy a allai wrtho? Pa ddelw bynnag, nis gwn pa 'r un wiraf o'r tri esgus. Cymerwch eich dewis o honynt; neu 'r cwbl ynghyd, os mynnwch, am y rhoddoch i mi faddeuant.

Bellach am eich caredig lythyr diweddaf. Ie! Fi yn Esgob Bangor! Llwyr y darfu i chwi gamgymeryd Llyfr y Daroganau. A ydych chwi yn disgwyl byth weled yno Gymro yn esgob? Cynt y rhown goel ar y Brut sy 'n addaw dyfodiad Owain Lawgoch a'i orfodawglu, nag y dis- gwyliwn weled byth Gymro uwch bawd na sawdl mewn unrhyw rhagorbarch gwledig neu eglwysig. Am danaf fy hun, mi fum wyth mlynedd bellach yn ymddygnu am gael rhyw fath o offeiriadaeth yng Nghymru, ac nis cefais. Ond yr wyf weithion wedi rhoi fy nghalon mewn esmwythdra. Pe cynygid imi le yn Mon heddyw, ni fynnwn mo honaw, oni byddai yn werth deg punt a deugain o leiaf. Mae gennyf yma ddeugain punt yn llawn a thy, a gŵr mwyn, boneddigaidd yn batron imi. Gwaethaf peth yw, yr wyf yn oestadol ar fy llawn hwde rhwng yr eglwys a'r ysgol; a drud anferthol yw pob ymborth, o achos ein bod mor agos i dref Lerpwl. Ond ofer disgwyl pob peth wrth ein bodd yn y byd yma.

At William Morris, Awst, 12fed, 1753

GWR mwyn, hael, boneddigaidd, yw yr hen Lew i'r sawl a fedro dynnu 'r bara drwy 'r drybedd iddo. Pa beth, debygech. a gefais ganddo eisoes mewn un chwarter blwyddyn? Dim llai na chwech o gadeiriau taclus, ac un easy chair, i'w groesawu ef ei hun pan ddêl i'm hymweled, ac yn nghylch ugain o bictiwrau mewn frames duon.

My Bob is a very great favourite of his, and greatly admired for being such a dapper little fellow in breeches. The Vicar can never see him without smiling; and one day he said, that if himself could be cut as they cut corks, he would make at least a gross of Bobs. And being willing in some sort to try the experiment, he gave him a very good waistcoat of what they call silk camlet, to make him a suit of clothes, which it really did, and somewhat above. And the other day, when I had a couple of neighbouring clergy- men come to see me, he sent me a bottle of rum, and was pleased to favour me with his company, though he very seldom stirs abroad to any friend's house. Whenever he goes to visit a friend, which he has done three or four times this summer, he always desires my company and finds me a horse.

Campau yw y rhai hyn nad oes mo honynt yn perthyn i bob patron. Mor galeted a chieiddied oedd yr Ysgotyn brwnt hwnnw, Douglas! Mae'r gwalch hwnnw 'rwan yn cynnyg deg punt ar hugain, a'r ty, a'r ardd, &c., yn Donnington; ac er hynny yn methu cael curad. Byth nas caffo! Pe rhoisai hynny i mi, nid aethum led fy nhroed oddiyno. Amheuthun iawn i mi y troiad yma ar fyd. Duw a'i cynhalio ac a gadwo imi fy hen Batron Brooke; am y bawai gan Ddouglas gyrrith. "Draen yn ei gap a hoel helyg"! Yr wyf yn gweled yr awrhon mai "y gorau a gair orau," fel y dywedai fy mam; ac mai,

"Hyspys y dengys dyn,
O ba radd y bo i wreiddyn."

Mi gaf fy llyfrau yr wythnos yma, 'r wy 'n gobeithio; ac yna mi dorraf waith iddynt mewn barddoniaeth orau y medrwyf, ac nid yw hynny ond digon sal, mi wranta. Mae gennyf yma gryn waith ar fy nwylaw, mwy yn hytrach nag yn Donnington. Eto mi gaf weithiau ystlys odfa i weu rhywfaint wrth fy mawd, yn enwedig pan êl y nos yn beth hwy; oblegid gwell gan yr Awen hirnos gauaf, er oered yr hin, na moeldes ysblenydd hirddydd haf. Ac un cysur sydd gennyf, er oered a fo 'r hin yn y wlad oerllwm yma, na bydd arnaf ddim diffyg am danwydd; oblegid y mae eisoes gennyf ddau lwyth certwyn o lo a roed imi gan rai o'm plwyfolion; ac o ddeutu Gwyl Fihangel fe fydd coal-pence plant yr ysgol yn dyfod i mi, yr hyn a fydd fwy na digon i'm bwrw tros y flwyddyn; ac, ysgatfydd, mi gaf beth arian i'w pocedu, o herwydd fod rhifedi'r llanciau yn nghylch tri ugain neu ddeg a thri ugain; a phob un ei swllt a fyddent arferol o dalu. Os digwydd i chwi fod yn gydnabyddus â neb cyfrifol yn y wlad yna, a ewyllysiai yrru ei blentyn i'r ysgol i Loegr er mwyn dysgu Saesneg, byddwch mor fwyned a'i gyfarwyddo yma. Gadewch wybod, yn y nesaf, pa ramser o'r flwyddyn y bydd y cig moch a'r ymenyn rataf yn Mon.

At William Morris, Medi 5ed, 1753

NID oes dim chwareu ffwl pan welir y Person unwaith yn dechreu geran. Chwi welwch eraill yn picio i'r lle cyn i'r gwaed fferu yn y gwythi. And I wish anyone that prescribed me confidence and assurance" instead of "mo- desty," &c., would give me a good example by taking a dose himself. Mae'r lle arall yn llaw yr esgob, a mil i un pwy bynnag a'i caffo, nn theifli fyny rywbeth salach.

Am yr Ysgol nis gwn yn iawn pa beth i'w ddywedyd. Pe gwyddwn yn sicr mai yma y gorfydd i mi aros, fe fyddai wiw gennyf gymeryd poen. Ond y mae Mr. Van yn tyngu ac yn rhegu, ac yn crach boeri (chwedl y bobl), na chaf aros yma un flwyddyn ychwaneg.

Os bydd ar neb awydd i yrru plentyn yma, y pris yw deuddeg punt yn y flwyddyn a'i ddysg am ddim; a llai na hynny a'm rhydd mewn colled.

At Richard Morris, Rhag. 17. 1753

FE fu 'n ddrwg anaele gennyf na allaswn yrru y cywyddau a'r nodau arnynt atoch yn gynt, ond bod achos da i'm rhwystro, yr hwn na feddyliaswn o'r blaen ddim am dano. Yr wyf yn cofio grybwyll o honof gynt wrthych, nad oedd ysgrifennu nodau ar y ddau gywydd amgen na gwaith dwy awr neu dair o amser; ond, Duw yn fy rhan, camgyfri o'r mwyaf oedd hynny. Nid gwaith dwy neu dair o oriau ydoedd darllen Homer a Virgil trostynt; a hynny a orfu arnaf wneuthur, heb fod mo 'r llawer gwell er fy ngwaith. Ni choeliai 'ch calon byth leied oedd yno i'w gael tuag at nodau na dim arall. Meddwl yr oeddwn nad oedd neb a ddichon ysgrifennu dim mewn prydyddiaeth, na chaed rhyw gyffelybiaeth iddo yn y ddau fardd godidog hynny; ac felly yr oeddwn yn disgwyl cael rhyw fyrdd o debygleoedd o honynt, yn enwedig o Homer, i addurno fy mhapuryn. Ond och fi! erbyn rhoi tro neu ddau ymysg penaethiaid y Groegiaid beilchion, a chlywed yr ymddiddanion oedd arferedig, gan amlaf, yn mysg y rhai campusaf o honynt, hyd yn oed ródas кùs ei hun, ac Agamemnon, ac Ulysses, a llawer arwr milwraidd arall, mi ddyallais yn y man. nad oedd un o honynt yn meddwl unwaith am ddim o'r fath beth a Dydd y Farn; ac felly ni wnai ddim ar a ddy- wedent harddwch yn y byd i'm cywydd i. Ac, am a welais, nad oedd Hector, a blaenoriaid, a phendefigion Troia fawr, ddim gwell. Pius Eneas ynteu, er maint o glod a roe Virgil iddo am ei ddwyfolder, ni choeliaf nad y gwaethaf oedd o genedl Troia, wrth ei waith yn dianc oddiyno yn lladradaidd, heb wybod i'w wraig; ar hyder, mae 'n debyg, taro wrth ryw globen arall i'w ganlyn. A pheth mae'r cast a wnaeth y diffeithwr dauwynebog à Dido druan? Ai gwiw disgwyl ynteu ar ffalswr fel hwnnw feddwl am Ddydd y Farn? Ond o ddifrif, nid rhyfedd; oblegid pan oeddwn yn gwneuthur y cywyddau, nis gwn edrych o honof unwaith yn Homer na Virgil, ond yn y ddau Destament yn fynych. Dacw Gywydd y Farn" fel y mae, a nodau arno gorau a fedrais i eu casglu, wedi myned it Allt Fadawg i edrych beth a dalo, ac oddiyno fe ddaw atoch chwithau i Lundain o nerth y carnau, os caiff gynhwysiad o dan law Llywelyn; ac onide ni wiw mo 'i ddisgwyl. Ac os bydd hwnnw 'n boddio, fe gaiff Bonedd yr Awen" ynteu ei arlwyo 'n yr un modd, a'i yrru i chwi allan o law. Os rhaid dywedyd y gwir, chwi a gawsech y ddau yn llawer cynt, oni buasai i Mr. Vaughan o Gorsygedol, yr hwn, pan oedd yma yn nechreu Mis Medi, a ddywaid wrthyf, trwy ofyn o honof iddo, nad gweddus oedd i mi ysgrifennu nodau ar fy ngwaith fy hun.

Gwych o'r newydd a glywaf gennych ynghylch larll Powys. Duw a dalo 'n gan-plyg í chwi oll drosof. Nid oes dim a ofynno yr iarll, gan nag esgob na nemawr o undyn arall, na chaiff yn rhwydd; a gresyn gofyn o honaw ryw waelbeth. Pa beth debygwch chwi? Mae fy meddwl i wedi troi 'n rhyfeddaf peth a fu erioed. Canwaith y dymunais fyned i Fon i fyw; ond weithion, er na ewyllysiwn ddim gwaeth i'm gwlad nag i'm cydwladwyr, ni fynnwn er dim fyned iddi fyth, ond ar fy nhro. Gwell a fyddai gennyf fyw ymysg y cythreuliaid Ceredigion gyda Llywelyn er gwaethed eu moesau, nag ym Mon. Ond a fynno Duw a fydd. Nid yw awyr y wlad yma ddim yn dygymod â'r Awen cystal ag awyr gwlad y Mwythig. Eto hi a wasanaetha, yr wyf yn dyall; canys mi fum yn ddiweddar yn profi peth ar yr hen Awen, i edrych a oedd wedi rhydu a'i peidio. Mi gefais ganddi yn rhyw sut rygnu imi ryw lun ar Briodasgerdd" i'ch nith, Mrs. Elin Morris, yr hon a yrrais i Allt Fadog gyda "Chywydd y Farn." Tra phrysur wyf yr wythnos yma yn darparu pregethau erbyn y Nadolig. Ac heblaw hynny, yr wyf ar fedr myned a'r ferch i'r eglwys i'w bedyddio yn gyhoedd ddydd Gwyl Domas, ac onide chwi gawsech y "Briodasgerdd" y tro yma; ond chwi a'i cewch y tro nesaf yn ddisiomiant. Yr wyf yn disgwyl clywed o Allt Fadawg cyn bo hir ac yno mi gaf wybod a dál y "Briodasgerdd" ei dangos ai peidio. Nid wyf yn ameu na bydd "Cywydd y Farn" gyda chwi o flaen hwn, os tybia Llywelyn y tal ei yrru. Pendrist iawn ydwyf yn y fan o eisieu llyfrau, &c. Fe orfu arnaf brynnu Homer a benthyca Virgil i gasglu nodau.

Ydwyf, &c,

GORONWY DDU O FON.

Pa beth ddywedwch am "Aelod anghyttrig" for "Corresponding Member?"