Gwaith Goronwy Owen Cyf I/Y Cartref Newydd

← Cywydd y Cynghorfynt

Gwaith Goronwy Owen Cyf I gan Goronwy Owen golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Yr Awen yn Walton

"Yr oedd yn swil gennyf fy ngweled fy hun, yn ei ymyl ef, fel bad ar ol llong."—Tud. 74.

III. YN WALTON.

Y CARTREF NEWYDD.

At William Morris, Ebrill 30, 1753.

YR ANWYL GAREDIG GYDWLADWR,— Dyma fi yn Walton o'r diwedd ar ol hir ludded yn fy nhaith. Mi gyrhaeddais yma bore ddoe, yn nghylch dwy awr cyn pryd gwasanaeth, a'r person a'm derbyniodd yn groesawus ddigon. Ond er maint fy lludded, fe orfu arnaf ddarllen gwasanaeth a phregethu fy hun yn y bore, a darllain gosper y prydnhawn, ac ynteu a bregethodd. Y mae'r gŵr yn edrych yn wr o'r mwynaf; ond yr wyf yn deall fod yn rhaid ei gymeryd yn ei ffordd. Mae 'r gwas a'r forwyn, yr hyn yw yr holl deulu a fedd, yn dywedyd mai cidwm cyrrith, anynad, drwg anwydus, aruthr yw. Ond pa beth yw hynny i mi? Bid rhyngddynt hwy ac ynteu am ei gastiau teuluaidd; nid oes i mi ond gwneuthur fy nyledswydd, ac yno draen yn ei gap. Hyn a allaf ddywedyd yn hyf am dano, na chlywais i erioed haiach well pregethwr, na digrifach, mwynach ymgomiwr. Climach o ddyn amrosgo ydyw. Garan anfaintunaidd, aflunaidd yn ei ddillad, o hyd a lled aruthr anhygoel, ac wynepryd llew, neu rywfaint erchyllach; a'i ddrem arwguch yn tolcio ym mhen pob chwedl, yn ddigon er noddi llygod yn y dyblygion; ac yn cnoi dail yr India, hyd oni red dwy ffrwd felyngoch hyd ei en. Ond ni waeth i chwi hynny na phregeth, y mae yn un o'r creaduriaid anferthafa welwyd erioed y tu yma i'r Affric. Yr oedd yn swil gennyf ddoe wrth fyned i'r eglwys yn ein gynau duon, fy ngweled fy hun. yn ei ymyl ef, fel bad ar ol llong.

Bellach e fyddai gymwys roi ichwi gyfrif o'r wlad o'm hamgylch; ond nis gwn eto ddim oddiwrthi, ond mai lle drud anial ydyw ar bob. ymborth. Eto fe gynhygiwyd imi le i fyrddio, hyd oni chaffwyf gyfle i ddwyn fy nheulu ataf, yn ol wyth punt yn y flwyddyn; a pha faint rhatach y byrddiwn ym Mon? Nid yw 'r bobl y ffordd yma, hyd y gwelwyf, ond un radd uwchlaw Hottentots—rhyw greaduriaid anfoesol, didoriad. Pan gyfarfyddir â hwy, ni wnant onid llygadrythu yn llechwrus, heb ddywedyd bwmp mwy na buwch. Eto yr wyf yn clywed mai llwynogod henffel, cyfrwysddrwg, dichellgar ydynt. Ond yr achlod iddynt, ni 'm dawr i o ba ryw y bont. Pymtheg punt ar hugain yw 'r hyn a addawodd fy mhatron imi, ond yr wyf yn dyall y bydd yn beth gwell na i air. Ni rydd imi ffyrling ychwaneg o'i boced, ond y mae yma Ysgol Rad, yr hon a gafodd pob curad o'r blaen, ac a gaf finnau, oni feth, ganddo. Hi dâl dair punt ar ddeg yn y flwyddyn, heblaw ty yn y fynwent i fyw ynddo. Os caf hi, fe fydd fy lle yn well na deugain punt yn y flwyddyn. Fel hyn y mae. Pan fu farw 'r curad diweddaf, fe ddarfu i'r plwyfolion roi 'r Ysgol i'r clochydd. Ac yn wir y clochydd a fyddai 'n ei chadw o'r blaen, ond bod y curad yn rhoi iddo bum punt o'r tair ar ddeg am ei boen. Ond nid oes, erbyn edrych, gan y plwyfolion ddim awdurdod i'w rhoddi hi i neb; ond i'r person y perthyn hynny; ac y mae yn. dwrdio gwario tri neu bedwar cant o bunnau cyn y cyll ei hawl. Felly yr wyf yn o led sicr y caf hi; ac oni chaf, nis gwn yn mha le y caf dŷ i fyw ynddo. Odid imi ei chael hithau gryn dro eto, tua Mehefin neu 'r Gorffennaf ysgatfydd. Os yw John Dafydd Rhys" heb gychwyn, gyrrwch ef yma gyda 'r llong nesaf; a byddwch sicr oi lwybreiddio ef, a'ch holl lythyrau at "Reverend Goronwy Owen, yn Walton, to be left at Mr. Fleetwood's, Bookseller, near the Exchange, Liverpool."—

Mi welais yn Liverpool yma heddyw rai llongwyr o Gymru——ie, o Gybi, y rhai a adwaenwn gynt, er na's adwaenent hwy mo honof fi, ac na's tynnais gydnabyddiaeth yn y byd arnynt, amgen na dywedyd mai Cymro oeddwn o Groesoswallt, lle na's adwaenent hwy; ac felly yr wyf yn dyall fod yn hawdd cael y peth a fynnir o Fon yma. Ond drwg iawn gennyf glywed fod Mr. Ellis anwyl yn glaf. Da chwi rhowch fy ngwasanaeth ato, a chan ddiolch am y "Dr. Dafydd Rhys." Nid oes gennyf ddim y chwaneg i'w ddywedyd yn awr, ond bod y genawes gan yr Awen wedi nacau dyfod un cam gyda myfi y tu yma i'r Wrekin—the Shropshire Parnassus—and that as far as I can see, there is not one hill in Lancashire that will feed a Muse.

At William Morris, Mehefin 2, 1753

WEL, bellach, digon o'r "lol botes" yma; ac weithion am hanes y Llew. Y mae'r hen Deigar a minnau yn cytuno'n burion hyd yn hyn; a pha raid amgen o hyn allan? Ni thybia 'r hen Lew ddim yn rhy dda imi, am fy mod yn medru ymddwyn mewn cwmni yn beth amgenach na'r llall, ac am fy mod yn ddyn go led sobr, heb arfer llymeitian hyd y sucandai mân bryntion yma. Os chwenychwn bot a phibell, y mae imi groesaw y prydnhawn a fynnwyf gyda 'r hen Lew ei hun, lle cawn botio 'n rhad ac ysmocio cetyn lawlaw, ac yna hwre bawb a'i chwedl digrif a dwndrio wrth ein pwys hyd oni flinom. Dyn garw oedd y curad diweddaf. Nid ai un amser ond prin i olwg yr hen Gorph; ac os âi, ni ddywedai bwmp ond a ofynnid iddo, ac fyth ar y drain i ddiane i ffordd; oblegid hoffach oedd ganddo gwmni rhyw garpiau budron o gryddionach, cigyddion, etc. Ac yn nghwmni y cyfryw ffardial yr arosai o Sul i Sul yn cnocio 'r garreg, chwareu pitch and loss, ysgwyd yn yr het, meddwi, chwareu cardiau, a chwffio, rhedeg yn noeth lyman hyd strydoedd Lerpwl i ymballio â'r cigyddion, a rheiny A'u marrow bones a'u cleavers yn soundio alarm o'i ddeutu, myned i'r eglwys ar foreu Sul yn chwilgorn feddw, etc.

Yr wyf wedi cael myned yn ben meistr i'r Ysgol; ond nid rhaid imi wneuthur dim yn y byd oni ddigwydd i rai ddyfod i ddysgu Lladin. Y mae gennyf un arall tanaf i ddysgu Saesneg, i'r hwn yr wyf yn rhoi wyth punt yn y flwyddyn am ei boen. Ac felly y cwbl yr wyf fi yn ei gael ydyw ynghylch chwe phunt neu saith yn y flwyddyn, heblaw 'r ty yn y fynwent. Ac y mae hynny yn ddigon am wneuthur dim. Y mae'r fargen wedi ei chloi, canys y mae 'r articlau cytundeb wedi eu tynnu a'u seinio rhyngof fi ac Edward Stockley, fy usher a'm cochydd, i'r hwn. y rhoesai 'r plwyfolion yr ysgol. Felly fy holl gyflog i sydd yn nghylch pedair punt a deugain yn y flwyddyn rhwng y ty a'r cwbl.

Wel! dyna ichwi fy hanes i, a hanes go dda ydyw; i Dduw a chwithau bo 'r diolch. Mae'r wraig a'r plant wedi dyfod yma er ys pythefnos, ac yr ŷm oll wrth ein bodd, onid eisieu dodrefn i fyned i fyw i'r ty yn y fynwent. Fe orfu arnat werthu pob peth yn Donnington i dalu i bawb yr eiddo, ac i gael arian i ddwyn ein cost yma. Felly Ilwm iawn a fydd arnom y cwarter cyntaf. Nid oes arnom eisieu dim yn fawr ond gwely neu ddau. Am gypyrddau, silffiau, etc., mae rhain yn perthyn i'r ty. Y mae gennym ddi- gonedd o burion ilentheiniau, llieiniau bwyd, etc., heb eu gwerthu. Yn nghylch pum punt, y welwch chwi, a'm gosodai i fynu'n bin yrwan; ac o'r pum punt dyma Dduw a haelioni Llywelyn wedi taflu imi ddwy heb eu disgwyl. Duw a dalo iddo yn ganplyg! Anrheg i'm dau lanc ydynt. Nis gwn i, pe crogid fi, pa fodd i gael rhodd Mr. Lewys Morris yma. Os medrwch chwi ddyfeisio rhyw ffordd, da fydd eich gwaith. Mawl i Dduw. nid oes arnaf un ffyrling of ddyled i neb, fel y bu o fewn ychydig flynyddoedd.