Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr)/Trigfan yr Awen

Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr)

gan Robert Owen (Bardd y Môr)

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

TRIGFAN YR AWEN.

PAN oeddwn yn llencyn difarf
Heb eto weled y byd,
'Roedd ynnof ryw awydd mynnu
Mewn rhywbeth ragori ryw bryd.
Wrth gwrs, nid oedd fy nymuniad
Er cryfed ei ruthr bryd hyn,
Ond fel afon i lwyr ymgolli
Yn nhywod siomiant syn.

Modd bynnag, credwn eto
Fod bywyd yr un â'i wedd,
A phell o fy nghalon oedd meddwl
Am ofid, na blinder, na bedd;
Gwell gennyf o lawer oedd meddwl
Am bethau mwy hudol a hardd,
Ac o bopeth, yr hoffaf beth gennyf
Oedd meddwl am ddyfod yn Fardd.

Dywedais fy meddwl wrth amryw,
Ond prin y gefnogaeth a ges,
Am hwyrach, fod gormod o "Hunan"
O'm cwmpas neu ormod o wres
Yn fy awydd, neu am fod braidd ormod
O "Hunan" mewn eraill can's pwy
Heb wenwyn all weled glashogyn
Yn ymgais yn amgen na hwy?

Ond wedi ymholi dygyn
Ces allan, er dyfod yn Fardd,
Bod rhaid gwneyd cyfeilles,—neu gariad
Os posib, o'r Awen hardd;
Ac mai peth anhawdd ryfeddol
Yw dyfod o hyd iddi'n awr,
Gan mor 'chydig a wyddant yr adeg
A'r mannau yr ymwel â'r llawr.

Ond fe'm hysbyswyd gan rywun
O'r diwedd y bydd pob ffrynd
I'r Awen, a phob ymgeisydd
Am ei chyfeillach, yn mynd
Am dro yng ngwyleidd-dra y wawr-ddydd
Neu ddifrifwch gosteg yr hwyr,
Hyd fynydd, a glyn, a choedwig,
Ac unig lennydd y dŵr.

Gan hynny fe benderfynais
Heb golli dim amser yr awn
I chwilio am y peth anwyl
Y cyfle cyntaf a gawn.
'Roedd gennyf gryn lawer o hyder
Fel llanciau'n gyffredin) y gwnawn,
Ond cael pwt o sgwrs efo'r feinwen,
Bopeth cydrhyngom yn iawn.

Felly ryw ddiwrnod cychwynnais
Rai oriau cyn toriad y wawr,
Am gopa y Llywllech i weled
A ddeuai y Dduwies i lawr;
Wrth ddringo llethrau y mynydd
Ces aml i godwm go gas,
A'm dychryn ddwy waith gan hen ddafad
Ac unwaith gan dwrr o wellt glas.

Be' waeth? Onid tâl am bob dychryn,
Am fil o godymau f'ai cael
Pwt o sgwrs hefo'r Awen, tra natur
Yn dweyd "boreu da" wrth yr haul?
'Nol cyrraedd i ben y mynydd,
Gwelais o'r glynnoedd islaw
Gysgodion y nos yn dianc,
A'r ser yn ymguddio draw.

Y cymyl ar hyn ddechreuasant
A gwrido, fel gruddiau merch
Wylaidd, pan am y tro cyntaf
Y mud-gyfaddef ei serch.
Ac yna dros ysgwydd y 'Rennig
Mewn gwisg o fawrhydi a hedd.
Gydag urddas balch hamddenol
Dadlennodd yr haul ei wedd.

Pob hawddgarwch Anian ymdrwsiai
Yn awr â chywreinrwydd merch,
Oll fel pe'n cystadlu â'u gilydd
Am gyfran o'm sylw a'm serch—
O Anian, paham ymwisgi
Mor wyched er boddio ond dyn,
Nad yw ond dy blentyn byrhoedlog
A brawd i'r glas-welltyn ei hun!

Ar ogledd, a dehau, a dwyrain,
Mynydd ar fynydd ei ben
A ddyrchai fel aruthr fyddin
O gewri, yn bwgwth y nen;
A thua gwlad Arfon, disgleiriai
Y môr megis arian-ddrych,
A'i wedd fel gwedd baban yn cysgu
Mor ddiddig, mor ddi-grych.

Gerllaw, tywyll-lynnau'n ymlechu
Yn esmwyth is dannedd y graig,
Mân ffrydiau yn trystiog brysuro
I'w cartref ym mynwes yr aig;
Y Mawddach fel harddwch mewn breuddwyd,
Gwastadedd, a dyffryn, a glyn,
Llwyni, a meusydd, a chnydau,
A defaid yn britho pob bryn—

Wyllt Walia! Wlad anwyl fy Nhadau !
Pa wlad mor deg a thydi?
Pa ffrydiau mor loewon? Pa rianod
Mor serchus a'r eiddot ti?
O Walia, mae calon dy blentyn,
Gan hiraeth ar dorri yn ddwy
Wrth gofio na chaiff ei lygaid
Ar dy degwch syllu byth mwy.

Bron iawn na chollais yn hollol
Fy neges yn llif y mwynhad,
Ond 'rol im ddod ataf fy hunan
Yn siomiant y trodd fy moddhad;
Rhaid bellach oedd cau fy llygaid
Ar anian a'i gwridog swyn,
Ac a'm dwylaw ymhleth ddisgwyl
Dyfodiad yr Awen fwyn.

Disgwyliais mewn pryder am ddwyawr,
Ond disgwyl fu'r cwbl a ges,
Heblaw ceisio credu mai siomiant
Oedd oreu'r tro hwn ar fy lles,
Ond druan o'm pwt o athroniaeth—
Daeth cawod o wlaw, a bu raid
Iddi ddianc i ffwrdd gan fy ngadael
Hyd bennau fy ngliniau mewn llaid.

Ond ni fynnwn ddigalonni
Serch unwaith fethu fy nod—
Can's creadur go g'lonnog fel rheol
Yw llanc dwy ar bymtheg oed—
Felly ymhen rhai dyddiau
Cyfeiriais fy nghamrau 'r ail waith
I chwilio am wrthrych fy nghalon
Ar lennydd yr eigion maith.

Hwyr ydoedd, a thawel a difrif
Oedd Anian is llewyrch y lloer,
A thristwch oedd fel yn enhuddo
Pob gwrthrych â'i fantell oer:
Ac i waelod fy enaid innau
Treiddiai rhyw ddieithr fraw
Nes gwynnu fel calch fy ngruddiau,
A chrynnu fel deilen fy llaw.

Eto, i mi fy hunan,
Nis gallwn esbonio fy mraw,
Can's nid oedd ond hen gydnabod
A'm cwrddent ar bob llaw,—
Llethrau Cellfechan, a'r Gelli,
Lle ganwaith y bum yn hel cnau,
Y Graig Fawr, a'r hen Allt Goediog,
Ac aml i ardd a chae.

Y ceunant goruwch Hendre Mynach
A'i greigiau ysgythrog a ffrom—
Lle, lawer min nos yn y gwanwyn,
Y crwydrais à chalon drom
I geisio, yn arffed unigrwydd,
Orffwysdra i'm henaid blin,
Ac yng nghwmni Anian ddyhuddiant
Na chawn yn ffordd fy nghyd ddyn.

Y morfa a'i aml dwmpath
O forhesg a blethem ni gynt,
Y tywod, yn fil o dommenydd
Amrylun wrth fympwy y gwynt
A'r Mor, yr hen For, fy addysgydd
Yn blentyn, a'm cyfaill yn hŷn—
Y Môr, mor ddynol-newidiol,
Ac eto mor Ddwyfol yr UN!

Nid oedd ond hen gydnabod
A'm cwrddai ar bob tu,
Ond nid yr un ystyr a wisgent.
Hwyrach i'm llygaid i;
Ymylon aur gynt a fuasent
I ddarlun fy mywyd i ddod,
Fel cyffeswyr fy ngwynfyd eu carwn.
Yn fachgen tair ar ddeg oed.

Ysbrydiaeth newydd bellach
A drwythai bob gwrthrych cu,
Ac nid adlewyrchant mwyach
Ond tristwch fy hanfod i,
Angerdd gofidiau enaid
Fel cwmwl, o'u cwrddyd hwy,
A ymagweddai nes llifo
Yn ddagrau o chwerwder mwy.

Nodiadau