Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)/Cân Gweledigaeth Cwrs y Byd

← Gweledigaeth Cwrs y Byd

Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865) gan Ellis Wynne golygwyd gan Daniel Silvan Evans

Gweledigaeth Angeu Yn Ei Freninllys Isaf →

AR FESUR 'GWEL YR ADEILAD.'

1. Gwel, ddyn, adeilad hyfryd,
O'r llawr i'r nen yn unyd,^[1]
Daiarfyd dirfawr;
Ei Phensaer a'i Pherchenog
Yw'r Brenin Hollalluog,
A'i Llywyd tramawr;
Y byd, ei gaer, a'i gyrau i gyd,
O do'r ser cànaid
Hyd farth,^[2] ysgrubliaid,
Pysg, ac ymlusgiaid,
A'r hediaid fwy na rhi’,
A roed, O ddyn! yn ddeiliaid,
Er teyrnged fach i ti:
I ddyn, ac yntau iddo'i hun,
Y gwnaeth IEHOFAN
Yr adail yma,
Fel ail nef leia',
Tan lawen heulwen ha’,
A'r cwbl, eithaf terfyn,
A wyddai ddyn^[3] oedd dda.

2. Ond cyntaf blysiodd wybod
Y drwg, a chael o bechod
Gynnwysiad bychan,
Hi aeth yn anferth gawres,
Gwae ddynion faint gwyddanes,^[4]
I dd'wyno'r cyfan :

Pob rhan o'r adail aeth yn wan;
Mae'r eil^[5] a'r seler,
Trwy frad y dyfnder,
Yn crynu'n 'sgeler,
Mewn llawer llesmair llesg,
A'r barth perllanog llawnwyn,^[6]
Heb ddwyn ond chwyn a hesg.
Mae'r gaer, a'r muriau, cleimiau^[7] claer,
A'r to, ar ddadmer,^[8]
Er maint eu cryfder,
Anfeidrol uchder,
A'u gwychder, frithder fry;
Mae'r dreigiau yn darogan
Fod perygl tân yn ty.^[9]

3. Gwel, ddyn, adeilad fawrwych,
O'r eigion mawr i'r entrych,
Ar untroed enbyd;
Mae'r llawr i gyd ar d'ollwng,
Maluriwyd hwn hyd annwn,
Yn donen ddybryd:

O ddyn! dy bechod di dy hun
A boerodd ddiluw,
Chwyth eto ddistryw
O wreichion hyllfyw,
A'r hollfyd aeth yn fanc;
Ei dithau'n waeth, fyd bychan,
Byth, byth, ar druan dranc.
Ond mae un lle i ochel gwae,
Un llys trugaredd,
Ac yn dy gyrhaedd;
Cais yno annedd,
Rhag myn'd i'r sugnodd syth;
Ac onid ei di yno,
Gwae di dy eni fyth.

4. Gwel di'r adeilad hòno,
Gadarnach nag y gallo
Fyth golli'r diwrnod;
Un well na'r hollfyd cyfrdo,^[10]
Ddiogel i ddiwygio
A ddygodd pechod;
Caer gron ar wasgar daiar don,
Yn noddfa nefol,
Craig anorchfygol,
A meini bywiol,
Gôr breiniol, ger ei bron;
Yr Eglwys Lân Gatholig
A'i thylwyth ydyw hon:
Er maint ein pechod, hynod haint,
Cawn yno bardwn,
Os ufudd gredwn;
Yn hon ymdynwn
A brysiwn i gael braint;
A hyn a'n gwna'n ddaiarol
A nefol siriol saint. Amen.

Nodiadau

1. Cyflawn, llwyr, cyflwyr, hollol
2. Llawr, y llawr. Y mae y gair ar gyffredin arfer yng Ngwent a Morganwg, ac mewn rhai parthau o Wynedd. Defnyddir parth weithiau yn yr un ystyr.
3. 'A wyddai ddyn'=a wyddai dyn
4. Gwyddanes, gwyddones, neu gwyddan (o gwŷdd), yn briodol a ddynoda un yn meddu ar wŷdd neu wybodaeth; un wybodus; ond yn gyffredin, arferir y gair, megys yn y lle hwn, mewn ystyr drwg, am un wybodus neu hyddysg yn y gelfyddyd ddu; dewines, swynwraig, gwrach, gwyll, ellŷlles. Yn yr ystyr hwn, gwiddan, gwiddon, gwiddanes, yw y dull cywiraf i ysgrifenu'r geiriau. Gwyddanes (=duwies y coed) a ddaw o'r gwreiddyn gwŷdd (=coed)
5. Ymddengys fod y gair hwn wedi peri peth dyryswch i gyhooddwyr argraffiadau blaenorol; canys darllen rhai 'ail,' ereill "sail,' ac ercill 'ael'. Ond diau mai aisle (=asgell neu ystlys adeilad) a olygir; ac os llythyrenir ef eil, arddengys sain y gair Seisoneg yn well, a bydd lai agored i gael ei gamddeall na phed ysgrifenid ef ail neu ael, er mai y blaenaf yw y ffurf a geir yn argraffiad yr awdwr ei hun.
6. 'Llawnwyn' (o llawn, a gwyn, hyfryd, dymunol; hyfrydwch)=llawn a hyfryd; llawn hyfrydwch. Llownwyn' yw llythyreriad arg. 1703 a 1774; 'llownwyd yw darlleniad dau argraffiad Durston, ac un 1768, yr hwn, wedi ei newid i 'llanwyd,' a ddilynwyd gan yr holl argraffiadau diweddar, ond un Caernarfon, yr hwn a'i trodd i 'llonwyn,' 'Llanwyd' yw darlleniad y Dr. Puw, yr hwn (d. g Perllanawg) a gyfieitha y lle fel hyn: 'Every part of the structure, on a region abounding with orchards, was filled, without producing any thing but weeds and reeds."
   Ond gan fod llawnwyn' yn dygymmod yn llawn cystal a 'llanwyd' ag ystyr y lle, ac yn llawer gwell a'r mydr a'r cyfodliad, nid ymddengys un rheswm pa ham y dylid ymadael â darlleniad yr awdwr, fel ei gwelir yn yr argraffiad cyntaf.
7. Os yw 'cleimiau claer' (o'r Seis. claim) yn ddarlleniad cywir, nid yw yr ymadrodd amgen na geiriau llanw, i helpu'r mesur a'r gynghanedd. Buasai clemiau claer yn rhoddi rhyw fath o ystyr.
8. Dadlaith, dadleithio, ymddattod, meiriol.
9. 'Yn ty'=yn y ty: yr un fath ag 'yn tân, yn y Beibl Cymraeg, yn lle yn y tân, mewn tân, neu i'r tân.
10. Cyfan, cryno, cyflawn, perffaith