Gwroniaid y Ffydd/Cyfnod y Merthyron

← Y Diwygiad Protestanaidd

Gwroniaid y Ffydd gan Robert David Rowland (Anthropos)

Pan Oedd Bess yn Teyrnasu

PENNOD III.

CYFNOD Y MERTHYRON.

DYCHWELWN i Loegr. Ar yr orsedd y mae Harri'r Wythfed. Pabydd zelog ydoedd efe yn nechreu ei deyrnasiad. Ysgrifennodd lyfryn yn erbyn Luther, dan

YR ESGOB HUGH LATIMER

(Uno bregethwyr enwocaf ei oes)

yr enw y "Saith Sacrament." Ar bwys y weithred hono, cafodd ei anrhydeddu gan y Pab gyda'r teitl cysegredig o Amddiffynydd y Ffydd. Ond daeth tro ar fyd. Aeth Harri i gweryla gyda'i Sancteiddrwydd yn nghylch deddf Ysgariaeth. Bu y cwestiwn yn cael ei drafod mewn llawer llys, ac o'r diwedd, y brenin a orfu. Difreiniodd ei wraig gyfreithlawn Catherine o Arragon; priododd Anne Boleyn ac eraill ar ei hol. Priodi a dad-briodi oedd ei hanes i ddiwedd ei oes. Nid oes gan Gymru un rheswm dros fawrhau coffadwriaeth Harri'r Wythfed. Gwnaeth yr oll oedd o fewn ei allu i lethu ein hiaith a'n cenedl.

YR ESGOB RIDLEY

(Cydymaith Latimer wrth y stanc).

Ar ei ol ef daeth y frenhines ddidostur a adwaenir wrth yr enw "Mari Waedlyd." Gyda hi daeth Pabyddiaeth yn ol fel llifeiriant i'r wlad. Dechreuodd cyfnod o erlid di-drugaredd. Arweiniwyd llu o oreugwyr Lloegr at a stanc a'r ffagodau.

LATIMER A RIDLEY.

Yn eu mysg yr oedd Latimer a Ridley. Yr oedd Latimer yn esgob, ac yn un o bregethwyr enwocaf yr oes. Codai ei lef fel udgorn yn erbyn anfoesoldeb a llygredigaeth mewn llan a llys. Ni esgynodd i bwlpud bregethwr gwrolach, mwy didderbyn-wyneb na Hugh Latimer.

HEOL YN RHYDYCHEN

(Mangre dienyddiad y ddau ferthyr).

Y mae y gair a ddwedodd o ganol y fflam yn cael ei gofio byth:-"Cymer gysur, fy mrawd; ymddwyn fel dyn yr ydym ni heddyw, drwy ras Duw, yn goleuo canwyll yn Lloegr na welir mohoni byth yn diffoddi." Y dystiolaeth hon oedd wir. Yr oedd esiamplau y merthyron hyn, ac eraill, megys canwyll yn llosgi ac yn goleuo mewn lle tywyll, ac yr ydym ninnau-wedi llawer o ddyddiau,yn llawenychu yn eu goleuni hwy. Y mae y llanerch lle y bu y gwŷr uchod yn dioddef merthyrdod, erbyn heddyw wedi ei gorchuddio gan gofadail ardderchog-"cofadail y merthyron" yn Rhydychen.

THOMAS CRANMER

"Aeth at y stanc i drengu, a hunodd yn y fflam")

Un arall o'r dioddefwyr ydoedd Thomas Cranmer. Llithiwyd ef mewn moment o wendid i arwyddo deiseb oedd yn gyfystyr a gwadiad o'i olygiadau. Ond adfeddianodd ei ffydd a'i wroldeb.

Aeth at y stanc i drengu
I huno yn y fflam.

Daliai ei ddeheulaw i fyny yn y tân, gan ddweyd :—"Y mae y llaw hon wedi troseddu: caiff ddioddef yn gyntaf."

Yn ystod teyrnasiad Mary, bernir i gynifer a phedwar cant o bersonau gael eu llosgi yn gyhoeddus am eu golygiadau crefyddol. Cafodd eraill eu dirdynnu ar yr arteithglwyd, a bu lluoedd feirw mewn carcharau heintus a llaith.

Y mae y llinellau canlynol yn grynhoad o olygfeydd mynych y cyfnod gorthrymus hwn yn Mhrydain :

Mewn cwm a dinas, ar bob dol a mynydd,
Ymlosgai gwyr arddunol ynddi beunydd :
Pa fodd wrth losgi meibion glân yr oesau,
Na losgodd hi ei hunan hyd ei chreigiau!
Bu diafl mewn benyw ar ei gorsedd firain,
Ac aeth ei holl garcharau yn rhy fychain,
I gynwys degwm ei dioddefwyr truain.
O wig ac ogof ymddyrchafai gruddfan,
A chlywid ar bob heol swn cyflafan ;
Newynai cariad ar ei holl fynyddoedd,
A gwaedai grâs yn nos ei daeargelloedd !