Gwroniaid y Ffydd/Dyddiau Cymysg

← Y Dydd Hwnw

Gwroniaid y Ffydd gan Robert David Rowland (Anthropos)

Camrau Rhyddid

RICHARD BAXTER

(Awdwr Tragwyddol Orphwysfa'r Saint").

PENNOD VII.
DYDDIAU CYMYSG.

AWN rhagom i ddyddiau Iago II,—penboethyn Pabaidd. Cafodd y brenhin ŵr wrth fodd ei galon yn y dynsawd cigyddlyd hwnnw a adwaenir fel y Barnwr Jeffreys. Yr oedd ef yn ymloddestu mewn dirdynnu, a dienyddio Anghydffurfwyr. Yn mysg y sawl a wysiwyd gerbron y "barnwr anghyfiawn" yr oedd

RICHARD BAXTER,

awdwr y llyfr nawsaidd hwnnw "Tragwyddol Orphwysfa'r Saint."

Yr oedd Baxter yn un o saint gloewaf ei ddydd. Daeth tref Kidderminster, yn adeg ei weinidogaeth ef, yn Baradwys mewn crefydd a moes. Yr oedd Baxter, fel y sylwyd eisoes, yn un o'r Ddwy Fil. A phan yn hen wr, gorfu iddo ymddangos o flaen y Barnwr Jeffreys,—angel ac anghenfil wyneb-yn-wyneb; ac yn anffodus yr anghenfil oedd ar orsedd barn, ac anfonwyd yr angel-bregethwr i garchar. Yr oedd y gosb yn ysgafn o'i chydmaru â llawer dedfryd anynol o eiddo'r Barnwr Jeffreys. Y mae arwyddair Richard Baxter yn werth ei gofio, ac yn ddatguddiad o lydanrwydd ei feddwl a'i syniadau : "Mewn pethau hanfodol, undeb mewn pethau amheus, rhyddid: yn mhob peth cariad." Ymdaith at ysbryd arwyddair Baxter y mae goreugwyr y byd.

Arweiniodd penboethni Iago II. i chwyldroad yn y deyrnas, ac yn y fl. 1688 glaniodd William, Tywysog Orange, yn Torbay.

"DEDDF GODDEFIAD."

Yr oedd esgyniad William III., yn ddechreuad cyfnod newydd. Un o'r cyfreithiau cyntaf a basiwyd ydoedd Deddf Goddefiad (Toleration Act). Drwy ddarpariaeth yr act hon, cafodd egwyddor Anghydffurfiaeth ei chydnabod ar ddeddf-lyfrau Prydain. Nid ydoedd ond Goddefiad, ond yr oedd hyny'n gydnabyddiaeth o hawliau crefydd rydd a dilyfeithair i fodoli, a hyny dan nawdd ac amddiffyn cyfraith y tir. Nid ydoedd, ac nid ydyw Deddf Goddefiad, yn rhoddi safle gydbwys i Anghydffurfiaeth ag a roddir i'r Eglwys Sefydledig, ond yr ydoedd yn rhag-redegydd i ddiwrnod claer rhyddid a chydraddoldeb. Nid oedd dyddiau erlid a gormes ar ben. Gwelwyd yr ysbryd hagr hwnw ar waith yn nglŷn â'r diwygiad crefyddol yn Nghymru. Cafodd Howell Harris, Daniel Rowland, Peter Williams, &c., brofi nerth rhagfarn, cynddaredd, a chreulon deb offeiriaid a gwerin am flynyddau. Ond er gwaethaf llid y gelyn, yr oedd llanw Rhyddid yn codi, ac egwyddorion crefydd Crist yn lefeinio meddwl y wlad. Yr oedd yn y Diwygiad hwnw nerthoedd cuddiedig oeddynt yn llawer cryfach ac ehangach na'r diwygwyr eu hunain. Ar ambell awr, deuai ysbryd cul, ceidwadol i'w llywodraethu hwy, ac i dywyllu eu gweithredoedd ; ond yr oedd egwyddor fawr Rhyddid yn mynd rhagddi o hyd, gan orchfygu, ac i orchfygu.