Gwroniaid y Ffydd/Y Meudwy

Gwroniaid y Ffydd

gan Robert David Rowland (Anthropos)

PENNOD II.
"Y MEUDWY."

Y CYFANSODDIAD rhyddiaethol o eiddo Gwilym Cawrdaf sydd wedi tynu mwyaf o sylw ydyw y "Bardd, neu y Meudwy Cymreig, yn cynwys teithiau difyr ac addysgiadol y Bardd gyda Rhagluniaeth." Derbyniodd y llyfr lawer o ganmoliaeth, a hyny gan wŷr o safle Caledfryn, ond ofnwn mai ychydig o ddarllen sydd arno yn ein dyddiau ni—dyddiau y penny dreadfuls a'r tit-bits. Ond ein barn onest ydyw fod chwedl dlos, chwaethus, Cawrdaf, yn werth tunell o'r chwedlau sensational a ddarllenir yn awr.

Amcan proffesedig yr ystori ydyw taflu goleuni ar rai o droion rhyfedd Rhagluniaeth yn eu perthynas a gwahanol ddosbarthiadau o ddynion, gan ddangos yr effeithiau amrywiol sydd yn dilyn ymweliadau llwyddiant neu adfyd y naill ddyn rhagor y llall. Arwr yr hanes ydyw y Meudwy, neu y bardd, fel y gelwir ef fynychaf—efe sydd yn adrodd ei helynt i awdwr y chwedl, ac efe ar y pryd yn ymwelydd â bwth y bardd.

Cychwyna yr awdwr gyda desgrifiad meistrolgar o longddrylliad ar lanau Cymru. Yr oedd efe, a llu eraill, yn dychwelyd i'r Hen Wlad, ond pan yn ngolwg ei bryniau cododd yn dymestl o'r fath ffyrnicaf, a hyrddiwyd y llestr yn erbyn traeth creigiog a pheryglus. Dyma fel y desgrifir eu sefyllfa: "Rhyfeddol oedd y gwahaniaeth a wnaethai un dydd ar y llong a'r dynion oedd arni! Y boreu ddoe yn llestr dlos, dal-gref, mor hardd, a galluog ag un yn Mor y Werydd—yn ei llawn hwyliau, a'i hwylbreni hirfeinion yn hollti y cymylau fry, a'i chorff megys castell cadarn ar y mor berwedig; a dynion yn llawenychu wrth agoshau at hoff wlad eu trigfan a'u cyfeillion, lle yr oedd gwrthrych serch ambell un yn ocheneidio yn hiraethus am dano; ambell fam yn disgwyl yn ddyfal gyda chalon frwd am ddychweliad unig fab ei mynwes, a gwragedd am eu priod a thad eu plant. Ond heddyw y castell cadarn wedi hollti drwyddo, a chymaint a allai ei breswylwyr wneyd oedd ei gadw rhag llwyr suddo; yr hwyliau wedi hollti fel gardysau, ac ambell ddernyn o honynt wedi glynu yn y rhaffau, ac yn chwyrnu yn nanedd cynddaredd y gwynt. Y dynion oedd yn llawenychu ddoe wrth yr olwg ar wlad eu genedigaeth, yn edrych arni heddyw fel ar wyneb marwolaeth."

Ond yr oedd ar lan y môr elynion mwy creulawn a didosturi na'r ystorm. Gwylid y llestr anffodus gan fintai o ladron y glanau; ac yn lle ceisio achub y bywydau gwerthfawr, maent yn prysuro marwolaeth lluaws o honynt, er mwyn yr aur a'r arian allai fod yn eu meddiant. Mae yr Hanesydd yn cael ei hyrddio i fynwes y don, ac yn colli pob ymwybyddiaeth. Y lle nesaf y mae yn cael ei hunan ynddo ydyw mewn ystafell-wely, mewn lle hollol ddieithr, ac amryw yn gweini yn garedig arno. Deallai, wedi holi, ei fod yn nhy ficer y plwyf, yr hwn oedd wedi ei wareduyr unig un o'r holl deithwyr-o safn marwolaeth. Mae desgrifiad y ficer o'r modd y gwaredwyd y llong-ddrylliedig, ac ymddygiadau annynol y môr-ladron, yn hynod o fywiog. Wedi iddo ef a'i wŷr lwyddo i dynu y corff— oblegid nid oedd yn ddim amgen ar y pryd-o safn don, ebai y ficer: Dyna hen wreigan haner gwlyb yn dyfod atom, a siwgr toddedig yn treiglo i lawr hyd ei gruddiau, a thros ei hysgwyddau, gan ei bod wedi llenwi ei het âg ef, ac yntau yn wlyb, a dywedodd wrthym:

GLAN Y MOR

"Teflwch yr ysgerbwd yna yn ol i'r môr, rhag ofn iddo ddyfod ato ei hun, oherwydd os daw yn fyw ni chawn ni un tipyn o'r broc a ddaeth i dir heddyw. Nyni a gawsom lawer yn lled-fyw, ond taflasom hwynt yn eu hol bob un o honynt; ac nid oes neb wedi ei adael i ddweyd chwedlau, am wn i; felly, teflwch chwithau y crwydr-gi yna yn ol i'r môr. Mi wrantaf mai rhyw hen chwiw-leidr ydyw, sydd wedi haeddu ei grogi ganwaith, ond fel y dywed yr hen air—‘Y neb a anwyd i'w foddi, ni chaiff byth mo’i grogi’ -ymaith ag ef. " Ond ni wrandawyd ar gais yr hen greadures galon-galed. Rhoddwyd iddi drochfa dda yn y tonau, a chludwyd y teithiwr anffodus i anedd y ficer, lle y derbyniodd ofal a thynerwch cyfartal i'r eiddo mam. Wedi treulio amryw ddyddiau yno i ymgryfhau, mae yr Hanesydd un bore yn myned i olwg y llanerch lle y digwyddodd y trychineb. Dyma ei eiriau: "Daethym yn union i'r lle, ac O! y fath wahaniaeth a welaf heddyw ar y corff dyfrllyd ehang-faith sydd o'm blaen; ei wyneb mor dawel a'r drych sydd yn y parlwr, yn un llen gyfan fel dôl o wydr gloew, ac ambell fad pysgota yma ac acw, a'u rhwyfau yn pelydru yn yr haul, megis brychau ar ei wyneb."

Yn ystod ei arosiad yn y ficerdy, parhai i fyned allan bob bore i chwilio am olygfeydd newyddion. Ar un o'r cyfryw deithiau y mae yn dyfod o hyd i'r hyn a gyfenwir ganddo yn Fwth y Bardd.

Mae ei ddarlun o'r fan yn nodedig o dlws. Dyma fel y dywed:- Ar fy llaw chwith yr oedd ceunant cul wedi ei amdoi â choed, a ffrwd fechan o ddwfr can loewed a'r grisial yn rhedeg drwy ei ganol, a chareg fechan yma ac acw, gyda cheulan wedi trysori baich o'r man-raian hyfrydaf, lle y gwelid y brithyll yn chwareu uwch wynebdisglaeriol ei balmant amryliw. Wrth ddilyn gyda y ffrwd sïog hon, cefais ambell eisteddle hyfrydlawn iawn, yr hon oedd fel myneg-bost, fod rhywun yn agos yno a fyddai yn mwynhau tawelwch ac unigrwydd, Dilynais y ffrwd nes i mi gael fy atal gan glawdd gardd, golwg yr hon a'm synodd yn fawr iawn. Aethym drwy y drws i'r ardd, a cheuais y ddor ar fy ol, ac os mawr oedd fy syndod wrth olygu y lle hwn oddiallan, mwy fyth wedi fy myned y tu fewn iddo. Yr oedd y ty bron yn nghanol yr ardd toasid ef â gwellt, yn dra chelfyddgar, a phendist bychan wrth y drws, lle yr oedd mainc bob ochr

gwinwydden ragorol oedd hefyd yn troi oddiamgylch i'r pendist, gan ledaenu ei changenau ar hyd mur y ty; ac wrth syllu ar yr adeilad, a rhyfeddu harddwch y lle, gwelwn aderyn bach yn ehedeg heibio i mi, ac i nyth oedd wedi ei wneyd dan y ffenestr ar du deheuol y ty. Wel, ebe fi, dyma arwydd amlwg mai gŵr heddychol sydd yn trigo yma, yr hwn ni niweidia hyd yn nod aderyn y to."

Dyna'r bwthyn. Beth am ei breswylydd? Mae y lle a'r olygfa yn parotoi y meddwl i ddisgwyl gweled rhywun yn meddu calon i deimlo anian, a llygad i'w gweled.

Nodiadau