Gwroniaid y Ffydd/Awenawg Wr O Wynedd

Gwroniaid y Ffydd

gan Robert David Rowland (Anthropos)

GWILYM CAWRDAF.
PENNOD I.
"AWENAWG WR O WYNEDD."

PENAWD nifer o ysgrifau sydd wedi ymddangos yn ddiweddar ydyw—"Enwogion Anghofiedig." Ofnwn fod yn rhaid i ni osod enw Gwilym Cawrdaf ar y rhestr. Hynod mor ebrwydd y mae plant dynion yn llwyddo i wneyd hyn! Priodol y gelwir y bedd yn "dir anghof." Unwaith yr elo dyn oddiar y chwareufwrdd, y mae eraill yn cymeryd ei le, ac yntau a anghofir. Eben Fardd yn ei henaint a ddywedai

Daw eraill feirdd awdurol
Yn fuan, fuan ar f'ol.

A'r beirdd "awdurol" hyny sydd yn cael sylw am dro, nes y daw actors newyddion ar y llwyfan. Mae anfarwoldeb yn air a ddefnyddir yn ddibrin am feirdd a llenorion, ond dylid cofio fod afon Anghof yn para i redeg rhwng ein byd ni a'r distaw dir lle yr arweinir dynion yn mhob oes. Ond nid yw hyny yn un rheswm dros beidio ymdrechu i gadw coffadwriaeth athrylith yn fytholwyrdd, a rhoddi i awdwyr y gorphenol eu lle cyfreithlawn yn ein llenyddiaeth. Dylem gofio Cymru Fu yn ei hawdwyr a'i thrysorau, tra yn mawrygu Cymru Sydd, ac yn disgwyl pethau gwych am Cymru Fydd. Hyn sydd genym mewn golwg wrth alw sylw at Gwilym Cawrdaf. Y mae wedi ei ddweyd am fardd Seisnig, fod mwy o ganmawl nag sydd o ddarllen arno. Onid yw yr un peth yn wir am Cawrdaf? Dyfynir rhai o'i linellau mor fynych, ond odid, a dim yn yr iaith, ond credwn fod naw o bob deg yn gwneyd hyny heb wybod ond ychydig am y cyfansoddiadau y mae y cyfryw linellau yn rhan o honynt. Ni ddylai y pethau hyn fod.. Gobeithiwn allu dangos fod Cawrdaf yn un o awdwyr clasurol ein hiaith, ac am hyny yn haeddu sylw pob un sydd yn ymgeisio am y cymeriad o lenor Cymreig.

Yn gyntaf oll, dodwn ger bron y darllenydd rai o brif ffeithiau ei fywyd. Ganwyd ef mewn lle o'r enw Tyddyn Sion, Abererch, ger Pwllheli, Hydref 9, 1795—ychydig dros gan' mlynedd yn ol. Enwau ei rieni oedd Ellis a Catherine Jones, y rhai a symudasant i'r ardal hono o gyffiniau Bont-ddu, gerllaw Dolgellau. Bedyddiwyd y plentyn yn Eglwys Cawrdaf-yr ydym yn adrodd y ffaith er dangos o ba le y tarddodd ei ffugenw. Pan yn 13 mlwydd oed rhwymwyd ef yn brentis o argraffydd gyda Mr. Richard Jones, cefnder iddo, yn nhref Dolgellau. Yn y swyddfa hono yr argreffid gweithiau Dafydd Ionawr, a Dafydd Ddu, a darfu i ysbrydiaeth y gweithiau rhagorol hyny enyn y ddawn farddonol yn y llanc oedd yn eu cysodi̟ Tua'r un adeg dangosodd duedd gref at dynu darluniau, a daeth yn fuan yn artist gwych heb gymorth un athraw— prawf fod y dalent ynddo yn gynhenid. Ar derfyn ei brentisiaeth symudodd i Gaernarfon, a bu am ysbaid yn swyddfa Mr. L. E. Jones, yr hwn hefyd oedd gefnder iddo. Yn y swyddfa cyhoeddid cyfres o gyfrolau dan yr enw “Dyddanwch Teuluaidd "—yn cynwys gweithiau Goronwy Owain, Lewys Morus, ac ereill. Golygid yr oll gan Dafydd Ddu Eryri. Deallodd yr hen fardd y gellid gwneyd awenydd o'r llanc oedd yn y swyddfa; taenodd ei aden yn dyner drosto, a bu iddo yn athraw barddonol. Gwnaeth Dafydd Ddu lawer yn y ffordd hon. Efe oedd sefydlydd a prif oleuad "Cymdeithas Eryron," yr hon a gynelid yn y Bontnewydd. Tyfodd beirdd rhagorol o'r gymdeithas hon ; ac yma, ar Tachwedd 24, 1816, y derbyniodd gwrthrych ein sylwadau yr enw barddonol, Gwilym Cawrdaf. Yn 1817, symudodd i'r Brifddinas, ac yno ymaelododd â chymdeithas enwog y Gwyneddigion. Yr ydym wedi crybwyll am ei fedr mewn arlunio. Tra yn Llundain daeth boneddwr i wybod am dano yn y cymeriad hwn, a chymerodd ef yn gydymaith i'r Cyfandir, lle y bu yn teithio, gyda llawer o foddhad fel landscape painter. Bu yn y parthau mwyaf nodedig o Ffrainc ac Itali, ac y mae yr argraffiadau a wnaed ar ei feddwl pan yn dringo llethrau Vesuvius wedi eu hadgynyrchu ganddo yn hanes y "Meudwy Cymreig." Bu yn dilyn yr alwedigaeth o artist wedi dychwelyd i Lundain, ond pallodd ei iechyd. Daeth i Feirion i fod yn olygydd yn yr hen swyddfa lle y bu yn brentis, yn Nolgellau. O hyn allan ymroddodd yn fwy llwyr i lenyddiaeth a barddoniaeth. Graddiwyd ef yn fardd yn Eisteddfod Caernarfon, Medi, 1821. Enillodd gadair Gwent a Morganwg yn 1822. Y testyn oedd "Rhaglawiaeth Sior IV." Tra yn Nolgellau, bu yn egniol iawn i sefydlu a dwyn yn mlaen gymdeithas Gymroaidd i drafod gwahanol ganghenau llên. Yn 1824, symudodd i Gaerfyrddin, a mawr oedd cwyn llenorion Dolgellau ar ei ol. "Collwyd yr aelod callaf," ebe un o honynt. Yn y flwyddyn hon (1824) enillodd wobr wych yn Eisteddfod y Trallwm, am Gywydd ar "Oresgyniad Mon," dan feirniadaeth Gwallter Mechain. Yn 1832, enillodd wobr am Gywydd i "Dafydd yn canu y delyn o flaen Saul," yn Eisteddfod Freninol Beaumaris, pan y derbyniodd yr arian-dlws o law ein Grasusaf Frenines. Ond heblaw y pethau hyn, llafuriodd yn helaeth mewn cyfeiriadau eraill. Efe a gyfieithodd y "Byd a Ddaw" gan Dr. Wats, i'r Gymraeg. Gwnaeth yr un peth a hanes anturiaethau cenhadol John Williams, merthyr Eromanga. Cyfansoddodd waith helaeth hefyd, yn dwyn yr enw, "Hanes y Nef a'r Ddaear," ond bu farw pan oedd y llen olaf o hono yn y wasg. Cymerodd yr amgylchiad le Mawrth 27, 1847, ac efe yn 53 mlwydd oed.

Cyhoeddwyd casgliad o'i gyfansoddiadau yn nhref Caernarfon yn 1851, gan Ellis Jones, Heol y Capel. Yn nechreu y llyfr coffeir y sylw mai gwaith bardd yw y bywgraffiad goreu o hono. Eithaf gwir.

Nodiadau[golygu]