Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Salem, Trelyn
| ← Tabor, Maesycwmwr | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Ebenezer, Maesaleg → |
SALEM, TRELYN
Mae y capel hwn yn y rhan isaf o blwyf Bedwellty, ar lan yr afon Rhymni, yr hon sydd yn rhanu Morganwg a Mynwy o'r mynydd i'r mor. Cafodd ei adeiladu yn 1829, gan Mr. Rosser Thomas, Pontaberpengam, a Mr. Rosser Williams, Mynyddislwyn. Os nad ydym yn camgymeryd, nid oedd un o'r ddau foneddwr yn proffesu crefydd y pryd hwnw, ond yr oeddynt, fel perchenogion gweithiau glo, yn dymuno lles eu gweithwyr, ac felly adeiladasant dy addoliad iddynt. Mae yn debygol fod Mr. Thomas a Mr. Williams ar y cyntaf yn bwriadu i'r capel fod at wasanaeth y naill enwad crefyddol yn gystal a'r llall, ond daethant yn fuan i weled nad attebai hyny un dyben. Yn y flwyddyn 1830, anogwyd Mr. Edward C. Jenkins, o Hanover, gan Mr. Thomas i ddyfod i gadw ysgol i'r capel newydd, ac i bregethu yno. Ar ol ymgynghori a rhai cyfeillion cydsyniodd a'r cais. Pregethodd yno ar y Sul olaf yn Awst 1830, ac agorodd ei ysgol y Llun cyntaf yn Medi. Gan fod ychydig Annibynwyr yn yr ardal aelodau yn Mhenmain a Mynyddislwyn, y rhai ni chwbl gydolygent a'r cyfeillion a ymgymerasant ag adeiladu Tabor, Maesycwmwr, o herwydd y barnent fod hwnw yn rhy isel yn y cwm, cydunasant i ymffurfio yn eglwys yn Salem, a rhoddi galwad i Mr. Jenkins i ddyfod yn weinidog iddynt. Prynodd Mr. Jenkins y capel gan Mr. Thomas a Mr Williams, a gwnaed ef yn feddiant i'r Annibynwyr. Urddwyd Mr. Jenkins Tachwedd 4ydd, 1830. Dechreuwyd y gwasanaeth trwy weddi gan Mr. B. Evans, Caerlleon; pregethwyd ar natur eglwys gan Mr. E. Rowlands, Pontypool; derbyniwyd y gyffes ffydd, a gweddiwyd yr urdd-weddi gan Mr. D. Thomas, Penmain; rhoddwyd y siars i'r gweinidog gan Mr. D. Lewis, Aber, ac i'r eglwys gan Mr. D. Stephenson, Nantyglo. Y prydnawn a'r hwyr, yn nghyd a'r nos flaenorol, gweddiwyd a phregethwyd gan y Meistriaid T. Harries, Mynyddislwyn; M. Morgans, Blaenafon; Joshua Thomas, Penmain; J. Ridge, Cendl; H. Jones, Tredegar; J. Davies, Rhymni, ac M. Jones, Varteg. Nid oedd rhif yr aelodau ond wyth pan roddasant alwad i Mr. Jenkins, ond cafodd ef yr hyfrydwch o dderbyn canoedd i'r eglwys cyn iddo roddi gofal y lle i fyny. Bu yn ymddibynu yn benaf am gynaliaeth ei deulu lluosog ar yr ysgol am lawer o flynyddau. Cadwodd ysgol yn Salem am 19 o flynyddau; ond nid cadw ysgol oedd ei unig waith; bu o gychwyniad yr achos yn Libanus, Llanfabon, hyd 1836, yn gofalu am y lle, ac yn pregethu yno ddau Sul y mis. O 1836 hyd 1841, bu yn gwneyd yr un gwasanaeth i eglwys y Watford, ac er 1841 hyd yn bresenol, y mae wedi bod yn weinidog llafurus i'r eglwys yn Moriah, Rhymni. Tra yn llafurio yn y gwahanol leoedd hyn yr oedd gofal yr eglwys a'r ysgol ddyddiol yn Salem arno o hyd. Nid oes nemawr yn Nghymru wedi llafurio yn fwy diwyd a diattal fel gweinidog, pregethwr, ac ysgolfeistr, na Mr. Jenkins, dan lawer o anfanteision, oddiwrth gystudd ac amgylchiadau anffafriol eraill. Wedi i'r eglwys yn Moriah gynyddu, a'r dyledswyddau gweinidogaethol fwyhau yn fawr yno, darfu i Mr. Jenkins yn raddol gael ei orfodi i ollwng ei afael yn Salem, ac ychydig amser yn ol rhoddodd y lle i fyny yn hollol. Fel y nodasom, wyth o aelodau oedd yma ar ddechreuad ei weinidogaeth ef, ond yr oeddynt yn amryw ugeiniau pan y gadawodd hwynt. Cafodd hefyd y gwaith o dalu am y capel cyntaf, ac adeiladu ail gapel prydferth ac eangach ddwywaith na'r cyntaf, yr hwn a agorwyd yn nechreu y flwyddyn 1862. Yn y flwyddyn 1869, rhoddodd yr eglwys alwad i Mr. John Elias, gynt o Saron, Llangeler, ac efe yw y gweinidog yn bresenol. Nid ydym yn gwybod i neb gyfodi i bregethu yn yr eglwys hon ond Mr. D. M. Jenkins, gweinidog yr eglwys Gymreig yn y Drefnewydd, Maldwyn.