Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Tabor, Maesycwmwr

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1

gan Thomas Rees

a John Thomas, Lerpwl

Mae erthygl am y pwnc:
Maesycwmer
ar Wicipedia

TABOR, MAESYCWMWR

Dechreuwyd yr achos Annibynol yn ardal Maesycwmwr yn 1827, gan aelodau perthynol i'r Tynewydd, Mynyddislwyn, ac ychydig o aelodau o'r Groeswen, y rhai a osodasant i fynu addoliad lled reolaidd, megis cyfarfodydd gweddio, cyfeillachau crefyddol, a phregethu achlysurol, yn nhy Edward Richards, yr hwn oedd yn byw y pryd hwnw yn agos i'r Gellideg Isaf. Yr oedd teuluoedd Gwernanfawr a'r Gellideg-Isaf yn perthyn i'r Groeswen, a'r proffeswyr eraill gan mwyaf oll, yn aelodau yn y Tynewydd, yr oedd rhai o aelodau Penmain a'r Tynewydd yn byw yn mhlwyf Bedwellty, ychydig yn nes i fyny yn y cwm na Maesycwmwr, ac yn chwenych uno i osod i fynu yr achos newydd. Pan aed i son am adeiladu capel, methodd yr holl frawdoliaeth gyduno am y lle cymhwysaf i'w adeiladu, ac felly adeiladodd un blaid Tabor, yn mhlwyf Bedwas, tra yr adeiladodd y blaid arall Salem, yn mhlwyf Bedwellty, tua milldir yn uwch i fynu yn y cwm. Gan i'r cyfeillion ymranu yn heddychol, a bod yr ardal yn ddigon poblog i gynal dau achos, aeth pob peth yn mlaen yn ddymunol a christionogol. Adeiladwyd Tabor yn 1829, ac efe oedd yr unig gapel Ymneillduol yn mhlwyf Bedwas y pryd hwnw. Yn mhen tua blwyddyn ar ol adeiladu y capel corffolwyd yno eglwys, cynwysedig o 50 o aelodau; a chan fod y rhan fwyaf o'r aelodau wedi cael gollyngdod o'r Tynewydd, dewisasant Mr. Harries, eu gweinidog, i'w bugeilio. Gan fod iechyd Mr. Harries yn wanaidd iawn, a bod ganddo lawn ddigon o waith yn y Tynewydd, darfu iddo yn fuan anog pobl Tabor i edrych allan am weinidog iddynt eu hunain. Rhoddwyd galwad unfrydol i Mr. Herbert Daniel, yn awr o Gefnycrib, ac ar gais taer Mr. Harries, yn gystal a'r eglwys, derbyniodd hi, ac urddwyd ef Mai 29ain, 1832, pryd y cymerodd y gweinidogion canlynol ran yn y gwasanaeth: D. Davies, Penywaun; T. Rees, Llanfaple; D. Jones, Taihirion; B. Evans, Caerlleon; L. Powell, Caerdydd; J. Hughes, Maendy; D. Davies, New Inn; W. Griffiths, Llanharan; W. James, Caerdydd; E. Rowlands, Pontypool; M. Morgans, Blaenafon; M. Jones, Varteg; T. Harries, Mynyddislwyn; a Jonathan Jones, Zoar, Llanfabon. Parhaodd Mr. Daniel i wasanaethu yr achos yn ffyddlon hyd ddiwedd Awst 1840, pryd y rhoddodd y lle i fynu, ar ei ymgymeriad a'r weinidogaeth yn yr eglwys oedd newydd gael ei ffurfio yn Nhrosnant, Pontypool. Wedi ymadawiad Mr. Daniel bu yr eglwys yn Tabor am ychydig amser dan ofal Mr. Ellis, Mynyddislwyn. Pan roddodd Mr. Ellis y gofal i fynu, rhoddwyd galwad i Mr. John M. Thomas, Glynnedd, mewn cysylltiad a'r eglwys yn Jerusalem, Coed-duon. Bu Mr. Thomas yn gofalu am y lle am ddeunaw mis, a rhoddodd ef i fynu ar ei ymfudiad i'r America. Wedi hyny rhoddwyd galwad i Mr. William Roberts, Llanddeusant, Mon. Bu ef yma am ddwy flynedd a hanner, ond o herwydd iddo droi allan yn anfoesol ei fuchedd, gorfodwyd yr eglwys i ymwrthod ag ef. Ar yr 28ain o Fai, 1854, rhoddwyd galwad i Mr. J. M. Davies, o Rhymni, ac urddwyd ef Gorphenaf 12fed, yr un flwyddyn. Y gweinidogion a gymerasant ran yn y gwasanaeth oeddynt y Meistriaid E. Hughes, Penmain; W. Williams, Brynmawr; E. C. Jenkins, Rhymni; H. Daniel, Pontypool; J. Davies, Llanelli, Brycheiniog (yn awr o Gaerdydd); M. Ellis, Mynyddislwyn; D. Williams, Berea; R. Parry, Abercarn; T. Lewis, Tontyrbel; a Mr. Thomas Davies, Coleg Aberhonddu, yn awr Dr. Davies, Pembroke Dock. Bu Mr. Davies, yn llafurio yn y cylch hwn yn ffyddlon a diwyd hyd y Sul diweddaf o'r flwyddyn 1867, pryd y symudodd i Tyrhos a Llandudoch, Penfro. Yn 1855, ail adeiladwyd y capel, ac agorwyd yr addoldy newydd Mawrth 25ain a'r 26ain, 1856. Ar ol ymadawiad Mr. Davies, bu yr eglwys am flwyddyn a hanner heb un gweinidog sefydlog, yna rhoddwyd galwad i Mr. T. J. Hughes, Abertillerwy. Cynaliwyd cyfarfodydd ei sefydliad ef yma Medi 22ain, 1869. Hyderwn y bydd Mr. Hughes yn llwyddianus iawn yma, ac y caiff yr eglwys ac yntau yn fuan deimlo awelon nerthol diwygiad yn ysgwyd yr holl ardal yn gyffelyb i'r modd yr oedd yma ar amser cychwyniad yr achos, ddwy a deugain o flynyddau yn ol. Mae yn dda genym ddeall fod Edward Richards, y gwr y dechreuwyd yr achos yn ei dy, yn fyw, ac yn aelod yn y lle etto. Rhodded yr Arglwydd iddo brydnawn bywyd teg, a mynediad helaeth i mewn i deyrnas nefoedd, ar derfyniad ei daith ddaearol.

Nodiadau