Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog/Brynrhos
| ← Rhosgadfan | Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog gan William Hobley |
Tanrallt → |
BRYNRHOS.[1]
YN niwedd 1877, mewn cyfarfod athrawon yn ysgol Brynrodyn yr awgrymwyd y priodoldeb o gychwyn ysgol Sul yn y rhan uchaf o'r gymdogaeth. O'r rhan honno o'r gymdogaeth yr oedd tua milltir o ffordd i'r capel, a chwynid mai anhawdd ydoedd i wragedd a phlant a hen bobl fyned deirgwaith ar y Sul i'r pellter hwnnw, a bod lliaws yn esgeuluso'r ysgol o'r achos. Ar yr 21 o Fawrth, 1879, y cychwynnwyd yr ysgol yn Ysgol y Bwrdd Penfforddelen. Thomas Williams Ty'nrhos, blaenor ym Mrynrodyn, oedd yn fwyaf blaenllaw fel ysgogydd yn hyn, a chyda'r achos, drachefn, wedi ei sefydlu. Ymunodd 140 â'r ysgol, lliaws ohonynt heb fod yn yr ysgol ers 10 neu 15 mlynedd. Hugh R. Owen yr ysgolfeistr yn hynod ddefnyddiol gyda'r ysgol yn ystod ei thymor yn Ysgol y Bwrdd.
Pa ddelw bynnag, nid oedd dim llai mewn golwg o'r cyntaf na chapel. Yr oedd gwrthwynebiad cryf yn erbyn hynny ym Mrynrodyn. Eglurai'r Parch. John Jones yn y Cyfarfod Misol pa fodd y codwyd capel Brynrodyn, yn adeilad mawr, cryf a hardd, mewn man canolog, ar gyfer yr holl ardal; a'r fantais o gael y fath adeilad yn gyrchfan i'r fath gynulleidfa fawr, urddasol. Yn wyneb y cwynion nad oedd y capel ddim mewn lle cyfleus i lawer o'r bobl, fe ddywedai yntau fod y capel yn union yn y man y mynnai Rhagluniaeth iddo fod, heb fod angen am yr un arall i rannu'r gynulleidfa. Eithr pobl benderfynol oedd pobl y Groeslon. Ac wedi aml frwydr boethlyd, eu dadl hwy a orfu o'r diwedd yng Nghyfarfod Misol Caeathraw.
Prynwyd rhan o dir Lleiniau, ger Penbryn rhos, yn rhan uchaf plwyf Llandwrog, ar y ffordd o'r Groeslon i Garmel. Mesur y tir, 550 llathen ysgwar, a'r pris, £68. Oddiwrth Penbryn rhos y rhowd yr enw ar y capel. Gosodwyd y gwaith i Owen Owens Rhostryfan ac Owen O. Morris Tyddyn maensier am £900 1s. Y gwaith yn orffenedig, ynghyda phris y tir, £1,010.
Buwyd yn adeiladu yn ystod 1879-80, gyda'r ysgol yn y cyfamser yn cael ei chynnal yn Ysgol y Bwrdd. Y cyfarfod agoriadol ar y Groglith, Mawrth 26, 1880, pryd y gwasanaethwyd gan y Parchn. D. Lloyd Jones, Francis Jones a Thomas Gray. Sefydlwyd eglwys yma ar nos Iau, Ebrill 1, 1880. Y cenhadon o'r Cyfarfod Misol, y Parch. Dafydd Morris Bwlan, a'r Mri. Griffith Lewis Penygroes ac Owen O. Jones Carmel. Yn ol M. W. Jones, y Parch. Gwynedd Roberts a John Owen Bwlan oedd gyda Dafydd Morris. Dichon fod y naill wedi eu henwi, a'r lleill wedi dod. De- wiswyd yn flaenoriaid y noswaith honno: Thomas Williams Ty'n-rhos, drwy bleidlais agored, yn gymaint a'i fod yn flaenor eisoes yn y fam-eglwys, ac hefyd, Hugh R. Owen Ysgol y Bwrdd, a Hugh Jones Rhandir.
Pregethwyd y Sul cyntaf gan y Parch. John Owen, M.A., Criccieth. Unwyd Brynrhos yn daith â Cesarea.
Rhif yr eglwys ar ddiwedd 1880, 97; rhif y plant, 70; rhif athrawon yr ysgol Sul, 19, athrawesau, 3, y cyfanrif, 145, cyfartaledd presenoldeb, 108; gwrandawyr, 193, y capel yn dal 250, gyda 175 o eisteddleoedd yn cael eu gosod; y ddyled, £300.
Tachwedd 2, 1882, dewiswyd Daniel Thomas Hafod boeth yn flaenor.
Ymunodd John H. Jones Rhandir â'r eglwys ar ei sefydliad, wedi ei godi yn bregethwr eisoes ym Mrynrodyn. Derbyniwyd ef yn aelod o'r Cyfarfod Misol yn 1881. Bu farw Ebrill 22, 1883, yn 26 oed. Fel Timotheus, yr ydoedd er yn fachgen yn gwybod yr ysgrythyr lân, ac fel yntau fe'i gwnaethpwyd ef yn ddoeth i iachawdwriaeth drwyddi. Yn ymostyngar i'r drefn yn ei gystudd olaf.
Owen Williams Tal y llyn, aelod gweithgar, â'i deimlad crefyddol yn ffres, ac yn wr gafaelgar mewn gweddi, a fu farw Mai 20, 1885.
Yn 1888, symudodd H. R. Owen i Ffestiniog, wedi bod yn flaenor ffyddlon a gweithgar am wyth mlynedd.
Hydref 23, 1889, dewiswyd Evan Owen Bryngwenallt a William Jones Bryn Menai i'r swyddogaeth.
William Parry Frondeg oedd wr ffyddlon, selog, parod ar yr alwad at waith, parod ar alwad ei Feistr, pan gyfarfyddodd âg ef mewn damwain yn chwarel Dorothea, Ionawr 1, 1892.
Gwr defnyddiol oedd Owen Morris Tyddyn Meinsier. Eang ei wybodaeth yn yr ysgrythyr, a'r adgof am ei weddiau yn hiraethlawn.
Ebrill 30, 1896, dewiswyd i'r swyddogaeth, John R. Jones Glanrafon a Robert Williams Bryngwenallt.
Y gwr a saif allan amlycaf yn hanes Brynrhos, yn ystod cyfnod. yr hanes hwn, mae'n debyg, ydyw Thomas Williams, a fu farw Mai 15, 1898. Dyma sylw Mr. Isaac Davies arno: "Yr oedd Thomas Williams yn ddyn a blaenor nodedig ar lawer cyfrif. Yn ddewr neilltuol ymhob amgylchiad, yn ffyddlawn i'w gredo a'i argyhoeddiadau, gyda sel fawrfrydig, fel y rhoddai ei holl ynni naill ai o blaid peth neu ynte yn erbyn. Yr oedd wedi ei gynysgaeddu â deall cryf a goleu, ac hefyd, ac yn ben ar y cyfan, wedi ei fendithio â gras. Ei hyfrydwch pennaf fyddai cael ymgom â rhyw ddiwinydd galluog, er mwyn troi a thrafod cwestiynau diwinyddol, yn arbennig ym maes toreithiog athrawiaeth y Cyfiawnhad. Bu'n swyddog yng Ngharmel, ym Mrynrodyn, ac yn ddiweddaf ym Mrynrhos, a gwnaeth lawer iawn o ddaioni yn ein mysg. Brodor o'r Waenfawr ydoedd efe. Symudodd yma drwy briodi Elizabeth Jones, merch Evan Jones Penyrallt. Ganwyd iddynt ddeg o blant. Galaru yr oeddym ar ol colli Thomas Williams, gan ddymuno am i'w blant lanw ei le gwâg, yr hyn a wnant i raddau da." Yn Fethod- ist selog, yn bynciwr diwinyddol, yr oedd hefyd yn wr o brofiad. Bu farw gan anadlu allan, "Gwneler dy ewyllys." Teimlir colled a hiraeth ar ei ol.
Yr oedd brwdfrydedd yn nodweddu yr achos yma ar ei gych- wyn, a phery hynny yma hyd y dydd hwn. Am lawer blwyddyn, o leiaf, glanheid y capel yn ddidraul, ac yn ddidraul i'r achos y lletyid y pregethwyr.
Fel hyn y rhed adroddiad Canmlwyddiant yr Ysgol: "Ysgol ieuanc yn paratoi yn ymdrechgar ac yn obeithiol at waith mawr. Er mai yn y bore yr oeddym yma, caem yr ochr i'r capel yr eisteddai y merched ynddi wedi ei llenwi yn dda, ac yn eu mysg hwy, yn gystal ag ar ochr y meibion, ceid rhai dosbarthiadau rhagorol. Nid oes yma ystafell i'r plant, ac ystyriem fod iddynt hwythau ym Mrynrhos beth lle i wella gyda'r dosbarthiadau ieuengaf."
Yn 1900, prynwyd tair rhan o wyth o acr o dir am £15 15s., mewn bwriad i adeiladu arno dŷ ac ysgoldy.
Rhif yr eglwys yn 1900, 164; swm y ddyled, £146 0s. 5c.
Nodiadau
[golygu]- ↑ Ysgrif o'r lle. Ysgrif Morris William Jones. Nodiad y Parch. Isaac Davies ar Thomas Williams.