Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog/Saron

← Tanrallt

Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog gan William Hobley

Glanrhyd →

SARON, PENYGROES.^[1]

YN 1872, mewn cyfarfod athrawon yn Bethel, y penodwyd amryw frodyr i gymeryd gofal ysgol i blant tlodion yn y rhan isaf o'r pentref. Sicrhawyd y neuadd gyhoeddus i'r amcan. Dros ystod rhai blynyddoedd ar y cychwyn plant yn unig a ddeuai i'r ysgol at yr athrawon. Eithr wrth chwilio am blant a esgeulusent yr ysgol, fe ddeuid o hyd yn awr ac eilwaith i eraill hŷn nad elent nac i'r ysgol na phrin ychwaith i unrhyw foddion eraill. Penderfynwyd o'r diwedd ffurfio dosbarth i'r esgeuluswyr hyn o'r ddau ryw, a bu'r cais i'w cael ynghyd yn llwyddiannus. Cynelid yr ysgol dan arolygiaeth Mathew Hughes Beehive ar y cyntaf, a chynorthwyid ef gan Thomas Powel Bryncir Terrace, William Griffith Tŷ capel, Morris Parry, Ebenezer Owen, Henry Jones Ceiri House, Elizabeth Owen Llwyndu House, Catherine Owen Melsar House ac Ann Jones Ceiri House. (Canmlwyddiant yr Ysgolion Sul, t. 27).

Daeth rhyw anghydwelediad i mewn rhwng y fam-ysgol a'r gangen. Meddyliwyd yn Bethel am roi terfyn ar y gwaith yn y neuadd. Ar hynny, fe benderfynodd y rhai oedd yn gofalu am ysgol y neuadd godi ysgoldy ar eu cyfrifoldeb eu hunain. Sicrhawyd y dernyn tir ar brydles o 99 mlynedd o 1882, am £1 17s. 6c. fel rhent blynyddol. Dyma'r rhai a aeth yn gyfrifol am yr ysgoldy: R. Benjamin Prichard, W. Price Griffith, John Jones Bryncir Terrace a Griffith Roberts. Gwnawd cytundeb â'r brodyr eraill a berthynai i'r ysgol, i'r perwyl fod pawb o ddeiliaid yr ysgol yn dod dan yr un cyfrifoldeb a'r pedwar a arwyddodd y weithred, ac nad oedd yr ysgoldy i'w defnyddio ond yn unig ynglyn â gwasan- aeth yn dwyn perthynas â'r Methodistiaid, neu dan nawdd Methodistiaid. Cwblhawyd yr adeilad yn 1881. Y draul yn £200. Ymhlith y rhai a fu'n arolygwyr ar yr ysgol hon o'r cychwyn hyd adeg codi'r capel, yr oedd Mathew Hughes, Griffith Lewis, Henry Jones Ceiri House, Cadwaladr Evans, R. Benjamin Prichard a Griffith Roberts.

Yn 1883, yn groes i'r teimlad yn Bethel, y rhoes y Cyfarfod Misol ganiatad i sefydlu eglwys ynglyn â'r ysgoldy. Ymadawodd 47 o aelodau Bethel i'r amcan hwnnw. Rhif yr eglwys yn niwedd 1883, 68. Yn ol yr Ystadegau, fe dderbyniwyd 22 o'r byd a 70 o had yr eglwys, i blith y nifer yma. Plant yr eglwys, 51. Rhif yr ysgol, 127, 13 ohonynt yn athrawon a 3 yn athrawesau. Cyfartaledd y presenoldeb, 75. Y gynulleidfa, 154. Eisteddleoedd, 165; yn cael eu gosod, 110. Y ddyled, £123. Y blaenoriaid ddewiswyd ar sefydliad yr eglwys: R. Benjamin Pritchard, W. Price Griffith, Griffith Roberts a Hugh Jones. Enwir y brodyr yma fel rhai ddarfu weithio yn egniol ynglyn â chychwyniad yr achos: Henry Jones, John Parry, William Jones Gistfaen, John Jones Victoria Cottage, Robert Prichard a John Jones Maldwynog.

Yn Awst, 1883, fe dderbyniwyd amryw i'r eglwys fel ffrwyth pregethu Richard Owen. Dyna'r eglurhad ynte ar y nifer eithriad- ol a nodir ar ddiwedd y flwyddyn fel wedi eu derbyn o'r byd. Trefnwyd Saron yn daith â Nebo. Aeth y lleoedd hyn arnynt eu hunain yn 1888.

Ymadawodd Hugh Jones ym Medi, 1886. Efe oedd arweinydd y gân yma. Yr oedd, hefyd, yn flaenllaw gyda chyfarfodydd y plant, a meddai ar fedr nid bychan yn y gwaith o'u dwyn ymlaen.

Adeiladwyd y capel yn 1887. Y draul, £800. Rhif yr eglwys, 85; plant yr eglwys, 50. Yr hen ddyled wedi ei thalu. Dyled y capel yng nghyfrif y flwyddyn ddilynol, a nodir ef fel £760. Yn Ebrill, 1887, y dewiswyd Thomas Roberts, gynt o'r Baladeulyn, yn flaenor, wedi gwasanaethu yn y swydd yno er cychwyniad yr eglwys.

Dechreuodd Hugh Arthur Jones bregethu yn 1894, a derbyniwyd ef i'r Cyfarfod Misol yn 1896.

Daeth Griffith Hughes y cenhadwr yma,Ionawr, 1895.

Yn ystod 1894-5 fe ymunodd amryw o bobl mewn oed â'r eglwys. Ac yn nechre 1895 fe gymerodd gradd o ddeffroad le ymhlith y bobl ieuainc fel ffrwyth cyfarfodydd gweddi wythnos gyntaf y flwyddyn. Rhif yr eglwys yn 1894, 115; yn 1895, 120. Y ddyled erbyn 1895, £530.

Yn Nhachwedd 22, 1897, y bu farw Thomas Roberts, yn 66 oed. Ymhen ychydig fisoedd ar ol ymadawiad Hugh Jones y daeth efe yma, a galwyd ef i'r swydd o arweinydd y gân yn ei le ef. Bu gyda'r gorchwyl hwnnw hyd ei afiechyd diweddaf. Yr ydoedd wedi ei eni yn y Tynewydd ar ochr y Cilgwyn, a chafodd feithriniad hyfforddiol John Jones yn eglwys Talsarn yn nyddiau ei ieuenctid. Yr ydoedd efe yn un o bedwar blaenor cyntaf eglwys Baladeulyn. Yr oedd ei ddyfodiad i Saron yn ymddangos yn rhagluniaethol ynglyn âg arweiniad y gân. Llanwodd y ddwy swydd, blaenor ac arweinydd y gân am 15 mlynedd. Ei nodweddion arbennig ef, yn ol Griffith Hughes y cenhadwr, oedd ffyddlondeb, gweithgarwch ac ysbryd tangnefeddus. Ni fyddai fyth yn absennol o'r moddion ond o raid. Pa waith bynnag yr ymaflai ynddo fe'i gwnelai â'i holl egni. Gweithiodd lawer gyda dirwest, ynglyn â'r Gobeithlu ac à Themlyddiaeth Dda. Efe oedd llywydd y gymdeithas lenyddol yn Saron y tymor olaf cyn ei farw ef. Bu amryw weithiau yn arolygwr yr ysgol. Ymdaflai o lwyrfryd calon i waith gyda'r plant. Gwr haelionus, ac yn neilltuol hoff o blant. Tyner ei galon, go- beithiol ei dymer, yn fab tangnefedd, yn weithiwr difefl gyda phob rhan o'r gwaith, hyd y cyrhaeddai ei allu, fe dynnodd serch yr eglwys, hen ac ieuainc, ato'i hun. Cynhebrwng mawr, fel eiddo gwr a gerid gan y bobl. (Goleuad, 1897, Rhagfyr 8, t. 6).

Yn 1897 fe helaethwyd y capel ar draul o £750. Rhif yr eglwys, 166; y plant, 84. Cyfartaledd yr ysgol, 133. Y ddyled, cyn yr helaethiad, £480; erbyn diwedd y flwyddyn, £1137.

Ym mis Chwefror, 1898, dewiswyd yn flaenoriaid, John Jones Eldon House a G. Rowland Williams.

Coffawyd am farwolaeth Griffith Roberts yn y Cyfarfod Misol, Ebrill 23, 1900. Efe a'i dad a'i daid yn wŷr yn dwyn mawr sel dros waith yr Arglwydd. Griffith Roberts Tanygraig (Capel Seion, Clynnog) oedd y taid, a Robert Roberts, ei fab ef, a blaenor yn yr un capel, oedd y tad. Y ffydd ddiffuant ag oedd yn ei daid a'i dad, diameu ei bod ynddo yntau hefyd. A'r un wedd y swydd o flaenor. Efe oedd un o bedwar blaenor cyntaf Saron. Efe, hefyd, oedd ysgrifennydd yr eglwys. Difefl fel gweithiwr yn fwy na dawnus fel siaradwr. Danghosodd yr ysbryd hwnnw yn wyneb anhawsterau cychwyniad y gwaith yma. Yr oedd ei aelwyd ef yn Saron. Pan glywai am neb o'r bobl ieuainc yn dechre cyfeiliorni oddiar y ffordd, fe ae i ymddiddan yn garedig â hwy. Bu am dymor maith yn arwain cyfarfod gweddi y bobl ieuainc, ac yn paratoi y plant ar gyfer yr arholiadau. Fel athraw, fel arolygwr, fel cennad i'r cyfarfod ysgolion ac fel llywydd yno, yn gystal ag yn rhannau eraill gwaith yr Arglwydd, fe'i profodd ei hun yn sicr a diymod a helaethion yng ngwaith yr Arglwydd yn wastadol. Yn lled ddisyfyd y galwyd ef ymaith. Ymagorodd fel rhosyn, ac edwinodd fel rhosyn ym meusydd Saron, ond nid cyn dangos ei liw a rhoi allan ei arogl. (Goleuad, 1900, Mehefin 6, t. 3).

Dyma adroddiad ymwelydd y Canmlwyddiant: "Amryw yn amrhydlon. Hwyrfrydigrwydd i ddefnyddio'r gwers-lenni. Egwyddori da yn y dosbarthiadau. Amryw athrawon yn gwneud eu gwaith yn effeithiol. Gwelliant fyddai canu ar ddiwedd y wersddarllen, a chanu mwy o donau y plant. Egwyddori y plant ar ddiwedd yr ysgol yn dda iawn. John Roberts."

Rhif yr eglwys yn 1900, 196.

Nodiadau

1. Ysgrif Griffith Roberts.