Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I/Dosbarth Dolgellau-Y Dosbarth a'i Drefniadau

← Gwyl Can'mlwyddiant yr Ysgol Sabbothol

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I gan Robert Owen, Pennal

Salem, Dolgellau

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

RHAN II

—————————————

DOSBARTH DOLGELLAU

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

PENOD I.

——————

Y DOSBARTH A'I DREFNIADAU.

  MAE yn lled anhawdd gwybod pa bryd y dechreuwyd cynal y Cyfarfodydd Dosbarth. Yr hyn a fwriedir yma ydyw, gwneuthur ychydig sylwadau yn unig am yr hyn sydd yn wybyddus o berthynas iddynt, fel rhagarweiniad i hanes yr eglwysi sydd yn dilyn. Amlwg ydyw fod y cynllun o drefnu y sir yn ddosbarthiadau wedi ei fabwysiadu er's amser pell yn ol. Yn 1840 y rhanwyd Sir Feirionydd yn ddau Gyfarfod Miso!; ond yr oedd Gorllewin Meirionydd wedi ei ranu yn bedwar dosbarth ryw gymaint yn fwy nag ugain mlynedd yn flaenorol i hyny. Y tebyg ydyw mai mewn cysylltiad â'r Cyfarfodydd Ysgolion y gwnaed y dosbarthiad i ddechreu, ac yr oedd y rhai hyn wedi eu sefydlu yn y pen hwn o'r sir, fel y gwelwyd, yn rhywle oddeutu 1816, neu beth yn gynt. Yr hanes cyntaf am y pedwar dosbarth, fel y cyfryw, ydyw yn 1820, pan oedd trefniad y Cyfarfodydd Ysgolion yn cael ei adolygu yn Nghymdeithasfa Dolgellau y flwyddyn hono. Cymerwyd mantais ar y rhaniad a wnaethid ar yr ysgolion er mwyn cyfleusdra i gynal Cyfarfodydd Ysgolion bob chwech wythnos neu ddeufis, i fod yn rhaniad ar yr eglwysi i ddibenion cyffelyb, sef i swyddogion eglwysig ymgyfarfod yn awr a phryd arall i ymgynghori o berthynas i'w hachosion hwythau. Er, hwyrach, y byddai swyddogion ychydig o eglwysi agosaf at eu gilydd yn ymgyfarfod yn flaenorol i hyn. Y mae pedwar dosbarth y rhan yma o'r sir yn aros yn awr fel yr oeddynt driugain a deg o flynyddau yn ol, oddieithr rhyw ychydig iawn o gyfnewidiadau a wnaethpwyd o dro i dro. Y mae yn ddealledig nad yw yn rheolaidd i eglwys ymadael oddiwrth un dosbarth ac ymuno â dosbarth arall, heb gydsyniad a chaniatad y Cyfarfod Misol.

Cafodd y Cyfarfodydd Dosbarth eu bodolaeth o angenrheidrwydd, megis ag y dywedir mai angen yw mam pob dyfais. Y crybwyllion cyntaf ar gael am danynt ydyw, yr hyn a welir yn ysgrifau Lewis Williams, Llanfachreth, a John Jones, Penypare. Hwy eu dau oedd y cynllunwyr a'r trefnwyr yn y rhanau hyn o'r sir. Yr enwau ar y cyfarfodydd dosbarth yn eu hysgrifau hwy ydynt, "Cyfarfod o swyddogion eglwysi y Cylch," neu, "Gyfarfod y brodyr yn ardaloedd Towyn a Dolgellau." Ceir cofrestr o'r cyfryw gyfarfodydd ymysg papyrau L. Williams. Dywed efe, Y cyfarfod cyntaf yn yr amser presenol a gynhaliwyd yn Nolgellau, Gorphenaf 29ain, 1814. Nid oedd hwn yn gyfarfod dosbarth rheolaidd, oblegid prin y gellir meddwl fod y dosbarthiadau eto wedi eu ffurfio. Nid oedd yn holl Ddosbarth Dolgellau, ychwaith, y pryd hwn, fwy na phump o eglwysi, os oedd eu nifer gymaint a hyny. Eto, yr oedd hwn yn gyfarfod cynwysedig o henuriaid eglwysi y cylch. Darllenwyd ar ei ddechreu rhan olaf o'r 20fed benod o lyfr yr Actau, lle y ceir fod Paul yn galw benuriaid yr eglwys ynghyd, i'w cynghori a'u cyfarwyddo. Ystyrid gan y brodyr yn Nolgellau, y diwrnod crybwylledig, fod y cyfarfod hwnw yn gynllun o "gyfarfod brodyr neu henuriaid." Ymgynghorwyd ynghylch y pethau a ddygid gerbron yn y cyfarfod hwn, a'r cyfarfodydd cyffelyb oeddynt i'w ddilyn, a phenderfynwyd ar y materion canlynol: 1. Bwrw golwg ar y cyhoeddiadau. 2. Fod materion y Cyfarfodydd Misol i gael sylw yn y cyfarfodydd hyn. 3. Fod pawb i roddi hanes y cymdeithasau neillduol y perthynant iddynt, fel blaenoriaid neu henuriaid, er cael gwybod pa un ai isel ai llwyddianus fyddo yr achos yn y gwahanol ardaloedd. 4. Fod achosion dyrus o ddisgyblaeth i'w dwyn i'r cyfarfodydd hyn, ac os na ellid eu penderfynu yma, fod iddynt gael eu cyflwyno i'r Cyfarfodydd Misol. 5. Fod caniatad i'r blaenoriaid ddweyd eu profiadau. 6. Bwrw golwg pwy all fyned i'r Cyfarfod Chwarterol ynghyd â'r Cyfarfod Misol nesaf. 7. Fod rhyw fater yn cael ei roddi i'w ystyried erbyn y cyfarfod dilynol." Dyna y materion y rhoddwyd sylw iddynt ac y trefnwyd yn eu cylch yn nghyfarfod yr henuriaid yn Nolgellau, y diwrnod crybwylledig, yn y flwyddyn 1814, a'r hwn a elwir ganddynt hwy y cyfarfod cyntaf. Cynhaliwyd yr ail gyfarfod yn y Bontddu, ac mae yn debyg mai yn ol cynllun y cyntaf y cynhelid yr holl gyfarfodydd y blynyddoedd hyny. Ymysg ysgrifau a llythyrau John Jones, Penyparc, ceir crybwyllion am gyfarfodydd cyffelyb yn cael eu cynal yn ardaloedd Towyn, yn ystod deugain mlynedd cyntaf y ganrif bresenol.

Heblaw y pethau a grybwyllwyd, anhawdd ydyw cael dim o hanes y cyfarfodydd hyn yn amser y tadau. Yr oll y gellir bod yn sicr yn eu cylch ydyw, eu bod yn cael eu cynal mewn rhyw wedd neu gilydd er's cryn lawer o amser. Wrth holi y bobl hynaf, y rhai sydd wedi bod yn swyddogion yn eglwysi y sir er's haner can mlynedd, yr hyn a ddywedant ydyw, fod y cyfarfodydd dosbarth yn cael eu cynal cyn iddynt hwy gofio. Pa beth ydyw eu hanes mewn siroedd eraill, nid ydym mor sicr. Hyn sydd yn lled amlwg, fod cryn wahaniaeth mewn gwahanol siroedd, yn y rhif o gyfarfodydd dosbarth a gynhelir mewn blwyddyn, ac yn y dull o'u cynal.

Y mae amser wedi dwyn cyfnewidiadau ymlaen yn hyn fel pob peth arall. Beth bynag am ansawdd grefyddol yr hen gyfarfodydd, gwneir llawer mwy o waith, yn enwedig gwaith allanol yr eglwysi, yn y dyddiau presenol, nag a wneid ynddynt yn nyddiau y tadau. Beth bynag hefyd oedd zel a gweithgarwch Methodistiaid cyntaf y sir, llithrasant hwy ymhen blynyddoedd i fesur o oerfelgarwch. Haner can mlynedd yn ol, a chryn lawer yn ddiweddarach na hyny, nid ymddengys y cynhelid dim ond un cyfarfod dosbarth yn flwyddyn, a hwnw yn agos i'w diwedd. Anfynych yn ystod y tymor hwn y gwelir cyfeiriadau atynt yn nghofnodion y Cyfarfodydd Misol. O leiaf, ni cheir crybwyllion am danynt yn agos mor fynych ag mewn blynyddoedd diweddar. Yr oedd dau fater, dybygid, yn cael sylw ynddynt yn amser y tadau, y parheir i'w cymeryd yn faterion yn ein dyddiau ni, sef,—Ystyried pwy o'r brodyr yn y weinidogaeth a elwid i gael eu hordeinio, a bwrw golwg dros yr achos yn eglwysi y cylch. Ond yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf gwneir mwy o waith ynddynt na hyn, a chynhelir hwy, fel rheol, yn llawer amlach nag unwaith yn y flwyddyn. Golyga hyn fod y gwaith yn y Cyfarfodydd Misol y blynyddoedd diweddaf wedi dyfod yn llawer trymach nag yr arferai a bod, ac oblegid hyny, trosglwyddir rhan o'r gwaith i'w wneuthur yn y Cyfarfodydd Dosbarth, er, ar yr un pryd, nad oes dim yn meddu awdurdod safadwy heb ei ddwyn i'r Cyfarfod Misol, a'i gadarnhau yno. Y tebyg ydyw y gwneir mwy o waith eto yn y Cyfarfod Dosbarth fel y cerdda blynyddoedd ymlaen.

Wedi gwneuthur y sylw byr hwn am yr hyn sydd yn wybyddus o berthynas i'r dosbarth, gellir hysbysu fod y cynllun o ysgrifenu hanes yr eglwysi yn ddosbarthiadau wedi ei fabwysiadu, am y tybid y byddai yr hanes felly yn fwy dealladwy, yn hytrach na chymeryd yr eglwysi, un yma ac un acw.