Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II/Rhagymadrodd

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II

gan Robert Owen, Pennal

RHAGYMADRODD I'R AIL GYFROL.

——————

NID oes angenrheidrwydd am wneuthur ond ychydig iawn o sylwadau ar orpheniad yr Ail Gyfrol. Y nod y cyrchid ato wrth ei hysgrifenu ydoedd casglu ynghyd hanes gweddill eglwysi y cylch, o'r dechreuad hyd yn awr, a'i osod mewn trefn, goreu gellid, fel y byddo i wybodaeth am waith yr Arglwydd, ac am weithgarwch yr hen grefyddwyr, gael ei gadw mewn coffadwriaeth. O ran cynwys, hyderir fod yr hyn a geir yma rywbeth yn gyffelyb i gynwys y Gyfrol a'i rhagflaenodd.

Oherwydd fod llawer o'r eglwysi yn y rhanbarth hwn yn eglwysi lled newyddion, ofnid y buasai yr hanes yn myned i fesur yn unffurf; ac yr oedd graddau o anhawsder i'w gadw rhag iddo fyned felly, gan mai pethau tebyg oedd i'w hadrodd am bob eglwys fel eu gilydd. Eto, y mae nifer o eglwysi yn Nosbarth y Dyffryn, ac amryw hefyd yn ardaloedd Ffestiniog, ymysg y rhai hynaf yn y sir, ac y mae hanes crefyddol cyntaf ein gwlad oll yn llawn o ddyddordeb. Rhwng pobpeth, llwyddwyd tuhwnt i ddisgwyliad i ddyfod o hyd i hanesion nid ychydig am yr amser gynt, llawer o honynt na welsant oleuni dydd erioed o'r blaen, a daeth y defnyddiau, hen a newydd, i law mewn cyflawnder dibrin.

Gelwir hon hefyd, yn gystal a'r gyntaf, yn Gyfrol Can'mlwyddiant; yn un peth, am mai cynhaliad Gwyl y Can'mlwyddiant, yn 1885, fu yn achlysur i'r hanes gael ei ysgrifenu; heblaw hyny, oddeutu can' mlynedd i'r amser presenol y rhoddwyd cychwyniad i lawer o achosion crefydd yn Sir Feirionydd -nid oedd ond ychydig o eglwysi wedi eu planu yn flaenorol i 1785.

Afreidiol, yn ddiau, ydyw crybwyll ddarfodi'r gwaith beri llafur mawr i'r Awdwr. Y rhan fwyaf arafaidd o'r gorchwyl ydoedd casglu y defnyddiau, a chael allan i sicrwydd beth oedd gywir, a pha beth oedd yn anghywir. Aethpwyd i bedwar cwr byd i geisio y defnyddiau. Chwiliwyd cynifer o hen lyfrau yr eglwysi ag oedd wedi dianc rhag rhaib y llygod, a rhag cael eu bwyta a'u difa gan y gwyfyn a'r rhwd." A defnyddiwyd yn helaeth o'r hyn oedd eisoes wedi ei groniclo am yr hen dadau gynt, Derbyniwyd yr hanes am yr eglwysi a ffurfiwyd ddiweddaraf trwy law, a than gyfarwyddyd swyddogion y lleoedd, ac am lawer o'r cyfryw, anfonwyd yr ysgrifau i bersonau cyfarwydd â'r ffeithiau i edrych drostynt cyn eu rhoddi yn y wasg. Y mae diolchgarwch cynes yn ddyledus i frodyr lawer yn y gwahanol ardaloedd a roddasant gynorthwy i gasglu yr hanes ynghyd. Yr oedd yn y cynllun, o'r dechreu, fwriad i wneuthur crybwylliad, o leiaf, am yr holl swyddogion, yn bregethwyr a blaenoriaid, yn gystal a cheisio dangos y modd y llwyddodd ac y cynyddodd yr eglwysi yn gyffredinol. Ond, gan mai hanes Methodistiaeth, ac nid personau, a ysgrifenid, dywedai rheswm nas gellid bod yn faith gyda'r un rhai. Rhesymol, hefyd, oedd rhoddi lle amlycach a helaethach i'r personau a fuont, oherwydd eu talentau a'u hymroddiad, o wasanaeth arbenig i gyfodi crefydd yn y wlad. Os aethpwyd heibio i rywrai heb eu crybwyll, bu hyny o ddiffyg gwybodaeth am danynt; ac os ceir yma gamwedd o unrhyw natur, camwedd ydyw hollol anfwriadol.

Dichon y bydd rhywrai yn gweled mewn rhanau o'r hanes fesur o ail-adroddiad. Ni bu hyny o gwbl ond yn unig gyda'r amcan o wneuthur yr holl gysylltiadau mor eglur a dealladwy ag oedd bosibl. Y mae pawb a ysgrifena hanes gydag eglurdeb yn gwybod fod graddau o hyn yn angenrheidiol.

Fel rheol, ni fwriedid ysgrifenu coffadwriaeth am neb ond y rhai a orphenasant eu llafur ac a gyraeddasant yr orphwysfa. Yr eithriadau a wnaethpwyd ydoedd, personau wedi bod am flynyddoedd maith yn y gwasanaeth, ac wedi gwneuthur gwaith mawr yn eu hoes, er eu bod "yn aros hyd y dydd hwn."

Y mae amddiffyn vr Arglwydd wedi bod yn fawr dros eglwysi y saint, yn Ngorllewin Meirionydd, yn ystod y pum' ugain mlynedd hyn. Bu pethau chwerwon mewn manau, mae'n wir, anghydfod, cwerylon, a phethau yn ymylu ar ymraniadau. Ond er mwyn heddwch i goffadwriaeth yr hen bererinion, barnwyd yn well myned heibio y cyfryw bethau mor ddistaw ag y gellid.

Ceir cyfran o'r Gyfrol hon wedi ei neillduo i roddi crynhodeb o hanes y Cyfarfod Misol, ynghyd â'i weithrediadau. O'r blaen, ychydig o wybodaeth am hyn oedd yn ysgrifenedig yn unman. Hyderir hefyd y bydd y Mynegair i'r holl hanes, a welir ar y diwedd, o ryw gymaint o fantais i'r darllenydd mewn amser i ddyfod.

Bellach, pan y mae y gwaith wedi ei ddwyn i derfyniad, fy nymuniad cywir ydyw, ar i'r Llyfr Coffadwriaeth hwn fod o fendith i bawb a'i darlleno.

R. O.

Pennal,

Rhagfyr, 1890.