Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai/Cerddorion genedigol yn y ddau Blwyf
| ← Beirdd genedigol yn y ddau Blwyf | Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai gan William Parry (Llechidon) |
Meddygon genedigol yn y ddau Blwyf |
PENNOD III
Y CERDDORION
MAE yn debyg nad oes unrhyw ddau blwyf yn Nghymru wedi magu cymaint o Gerddorion, a'r rhai hyny yn Gerddorion o enwogrwydd, a phlwyfydd Llanllechid a Llandegai. Mae canu a chantorion Bethesda wedi bod yn ddiareb flynyddau yn ol. Mae yn rhaid i ni gydnabod nad ydyw canu Bethesda yn sefyll mor uchel o lawer ag y bu. Ond yn bresenol ni a gawn sylwi ychydig ar y rhai hyny ag ydym yn ystyried yn deilwng o'u cyfrif yn wir enwogion yn y gangen o Gerddoriaeth. Mae yn wir fod rhai ohonynt yn sefyll yn llawer uwch na'r lleill.
Cawn enwi yn gyntaf, –
EVAN THOMAS, TYNYCLWT.
Ganwyd Mr. Thomas yn Tan y Coach House, ger Chwarel y Cae, yn y flwyddyn 1806. Mab ydoedd i'r diweddar Mr. Evan Thomas, Tynyclwt. Cafodd ei ddwyn i fyny o'i ieuenctyd yn Organydd, a bu yn derbyn ei addysg gyda Dr. Black, Organydd Eglwys Gadeiriol Caerlleon. Gallem ddyweyd ei fod yn Gerddor athrylithgar, ac yn chwareuydd rhagorol. Bu yn gwasanaethu fel Organydd yn Eglwys St. Ann's, Llandegai, am oddeutu 18 mlynedd, pryd y rhoes ei le i fyny i fyned i fyw at ei fam i Tynyclwt, lle y bu hyd ei farwolaeth, yr hyn a gymerodd le Ionawr 15, 1867. Cydnabyddir ef yn Gerddor uchel gan ei holl gydnabod. Ystyrid ei gyfansoddiadau yn arddangos cryn wybodaeth gerddorol, yn nghydag awen wir barod at gyfansoddi. Mae yn debyg fod mwy o'r mireindra, y tynerwch, &c., ynddo, na'r un Cerddor a fagwyd yn y ddau blwyf. Nid gormod fyddai dyweyd mai iddo ef ar y cyfan y dylid priodoli cychwyniad Cerddoriaeth cymydogaethau Llanllechid a Llandegai; hyny yw, yn yr arddull ddiweddar, neu yn hytrach yr arddull glasurol. Ystyrid ef gan rai fel tad yr holl Gerddorion enwog sydd wedi codi yn y plwyfydd hyn yn ystod y deugain mlynedd diweddaf.
JOHN PARRY, CARNEDDI
Mab ydoedd Mr. John Parry i Mr. Henry Roberts, Carneddi. Ganwyd ef yn y lle uchod yn y flwyddyn 1808. Chwarelwr oedd ef o pan yn 12 oed hyd nes y cyraeddodd 27 mlwydd oed. Ychydig o fanteision addysg a gafodd. Bu am ychydig flynyddau mewn ysgol ddyddiol pan yn fachgen ieuanc. Gan ei fod o'i ieuenctyd o duedd ymchwilgar, ac o ymddygiad a bywyd moesgar, daeth yn mlaen trwy ei lafur a'i ddiwydrwydd yn feddianol ar ddysg a gwybodaeth, yn fwy, mae yn ddiameu, na nemawr un yn y gymydog aeth y dyddiau hyny. Pan tua 15eg oed, dechreuodd ymwneyd â Cherddoriaeth. Aeth yn mlaen yn gyflym gyda'r addysg hon; a chyn ei fod yn 20ain oed, yr oedd wedi cyfansoddi rhai tonau rhagorol. Cyn bod yn 24ain oed, yr oedd wedi cyfansoddi lluaws o donau sydd yn cael eu rhestru yn uchel gan y Beirniaid goreu.
Wedi iddo adael 24ain oed, daeth i'w feddwl amcanu am ryw sefyllfa a galwedigaeth well na gweithio fel chwarelwr. Llafuriodd yn ddiwyd ddydd a nos am amryw flynyddau i geisio cyraedd dysgeidiaeth gyffredinol; megys Ysgrifeniaeth, Rhifyddiaeth, Daearyddiaeth, Ieithyddiaeth, &c., a thrwy ei lafur, cyraeddodd raddau helaeth o wybodaeth yn y gwahanol gangenau hyn. Pan yn 28ain oed, trwy nawdd y diweddar a'r Tra Pharchedig Ddeon Cotton, Bangor, cafodd ei ddewis, naill ai myned yn aelod o Gôr Eglwys Gadeiriol Ban gor, lle yr oedd cyflog penodol, neu ynte fyned yn Athraw Ysgol Ddyddiol. Trwy y boneddwr parchedig uchod, cafodd le i fyned i gadw yr Ysgol Genedlaethol yn Bethel, Môn.
Ni chafodd dymor maith yno, oblegid yn mhen tua blwyddyn a haner cymerwyd ef yn afiach o'r Darfodedigaeth, o'r hwn glefyd y bu farw Mehefin 6ed, 1838, yn 30ain mlwydd oed.
Gyda golwg arno fel Cerddor, rhestrir ef gan y prif Feirniaid ar y blaen yn nghymydogaeth Bethesda yn eiddyddiau ef. Mae yr Egwyddor Gerddorol (gamut)sydd ar gael yn ei weithiau, yn nghyda'r Dôn hono,Dadguddiad (gwel Llyfr Tonau J. A. Lloyd), yndangos yn amlwg ei fod wedi cyraedd graddau uchel ynegwyddorion y gelfyddyd o gerddoriaeth. Cawn iddodderbyn ei wersi cyntaf mewn Cerddoriaeth gan yr anfarwol a'r diweddar Mr. R. Williams Cae Aseth.Nid ydym yn gwybod iddo wneyd ond ychydig âGramadegau Cerddorol Cymreig; na, derbyniodd ei hollddysg trwy y Gramadegau Seisnig. Bu farw yn aelodparchus gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn y Carneddi.Claddwyd ef yn mynwent Llanllechid, lle y mae yrEnglyn ganlynol ar gareg ei fedd:
"Dygwyd â Darfodedigaeth—enaid
Dyn hwn o'i ddynoliaeth;
I wlad gwawl nefawl fe aeth,
Ei elw fu marwolaeth."
Mr. J. ROWLANDS (Sion Brydydd), PENTIR.
ROBERT MOSES, CARNEDDI
Mab yw R. Moses i'r diweddar Mr. Moses Rowlands,Parc, Llanllechid. Ganwyd ef yn 1808. Derbynioddei addysg Gerddorol gan y diweddar R. Williams, Cae Aseth, yr hwn oedd ar y pryd yn arweinydd y canu yn nghapel y Carneddi. Bu R. Williams farw pan yr oedd R. Moses ond 21 oed; a noswaith ei gladdedigaeth dewisodd eglwys y Carneddi R. Moses yn arweinydd yn ei le ef, lle y bu yn gwasanaethu yn dra ffyddlawn am yr ysbaid maith o 34 mlynedd. Mae yn debyg mai fel arweinydd y canu y mae R. M. wedi enwogi ei hun ynbenaf. Mae wedi cyfansoddi amryw fân lyfrau hefyd, megys "Holwyddoreg ar ganu," "Hanes Bywyd R. Williams Cae Aseth". Cyfansoddodd gryn lawer mewn barddoniaeth hefyd, megys Marwnad i'r diweddar Asaph Llechid, & c. Er nad ydym yn deall iddo gyfansoddi nemawr mewn Cerddoriaeth, eto, cydnabyddir ef yn Gerddor lled dda. Ond fel y sylwyd, nid fel cerddor na bardd yr ydym yn ystyried R. Moses wedi enwogi ei hun; na, fel un wedi bod am gyhyd o amser yn un o'r rhai mwyaf llafurus a ffyddlawn fel arweinydd y canu yn y Carneddi.
JOHN WILLIAMS, Ysw., (Gorfoniawg o Arfon)
JOHN PARRY, JERUSALEM
Ganwyd Mr. J. Parry yn Llidiartygwenyn, Llanllechid, yn 1816. Yr oedd ei dad ef, Mr. Henry P. Hughes, yn ddadganydd o'r dosbarth cyntaf yn ei ddyddiau ef. Mae J. Parry wedi ymarfer â chanu er yn blentyn, a phan yn ddeg oed, ymunodd â chôr capel y Carneddi; ac mae ef o hyny hyd yn bresenol yn aelod yn un o gymdeithasau canu yr ardal. Mae yn arweinydd y canu yn Jerusalem er's dros ugain mlynedd. Ychydig o wersi a gafodd gan neb mewn Cerddoriaeth. Yr hyn a gafodd oedd gan yr anfarwol R. Williams, Cae Aseth, a hyny pan yn fachgen lled ieuanc. Cyfansoddodd luaws o Donau Cynulleidfaol, ac amryw Alawon, a bu yn fuddugol amryw weithiau mewn Eisteddfodau a Chyfarfodydd Llenyddol. Dichon mai fel ar weinydd côr y mae J. Parry wedi enwogi ei hun yn benaf, er ei fod yn gerddor da, ac yn ddadganydd tra chymeradwy.
DAVID ROBERTS (Alawydd.)
Mab i Mr. Moses D. Roberts, Gof, Caerberllan, ger Bethesda, yw Alawydd. Ganwyd ef yn Mehefin, 1820. Ychydig o addysg a gafodd yn nyddiau ei ieuenctyd. Yr ydym yn cael iddo ddechreu gweithio fel Chwarelwr pan rhwng 10 ac 11 oed. Gan mai Annibynwyr oedd ei rieni, aeth yntau wrth gwrs i'w canlyn, ac felly ymunodd â chôr Bethesda pan yn dairarddeg oed. Yn fuan ar ol hyn cawn iddo ddechreu efrydu Cerddoriaeth; a thrwy ei fawr lafur a'i ddiwydrwydd, efe a ddaeth allan yn orchfygwr.
Er mai Mr. G. Rowlands (Asaph Bethesda) oedd arweinydd y canu yn Bethesda er's blynyddau, eto cynygiodd ef y flaenoriaeth lawer gwaith i Alawydd, ond yn ofer. Mae y ddau yn cytuno i flaenori er's blynyddau, a hyny gyda thawelwch a'r tangnefedd mwyaf.
Mae Alawydd wedi dechreu cyfansoddi pan tuag ugain oed. Ychydig o gymhorth oedd i'w gael gan neb yn y gymydogaeth tua'r amser hwnw. Mae ei addysgiaeth i'w briodoli gan mwyaf i'w lafur diflino ef ei hunan. Yn y flwyddyn 1848, cyhoeddodd wersi mewn Cerddoriaeth o dan yr enw "Gramadeg Cerddoriaeth."
Yn mhen ychydig amser ar ol hyn, ymroddodd i ail gyfansoddi ei Ramadeg, a hyny gyda'r penderfyniad i'w chwanegu yn llawer mwy nag oedd ar y cyntaf. Yn y flwyddyn 1862, cyhoeddwyd yr ail argraffiad, a derbyniodd gymeradwyaeth unfrydol prif Gerddorion ein cenedl. Hefyd, cyfansoddodd lawer. Yn y flwydd yn 1851, 1852, a 1853, yn Eisteddfodau Gerddorol Bethesda, enillodd wobrau ac arian-dlysau am yr Anthemau goreu; a theg yw hysbysu fod y testynau yn agored i'r holl fyd.
Fe allai y dylem grybwyll iddo, ar ol ail argraffu ei Ramadeg Cerddorol, werthu y Copyright i'r Meistri Hughes, Wrexham, am gan punt.
Mae yn amlwg i Alawydd neillduo ei hunan yn gwbl at Gerddoriaeth Gysegredig, a hyny mae yn debyg am fod y maesydd mor eang, a'r byd Cerddorol fel byd heb derfyn iddo, os nad felly y mae. Yr ydym yn deall fod Llyfr Tonau Cynulleidfaol iddo yn y wasg yn bresenol, ac mae yn ddiameu y ceir yn y llyfr hwn ddigon o amlygiad o'i allu a'i gymeriad ef fel Cyfansoddwr, Trefnwr, a Chynghaneddwr Tonau Cynulleidfaol.
OWEN DAVIES (Eos Llechid).
Mab yw'r Eos i'r diweddar D. Humphreys (Brodor o Machynlleth), o'i wraig Sarah, yr hon oedd unig ferch y diweddar Mr. Owen Morris, Cae'r Ffynon, Llanllechid. Ganwyd ef yn Medi 1828. Ni chafodd y Cerddor talentog ac athrylithgar hwn yr un diwrnod erioed o ysgol, ond yn unig yr Ysgol Sabbothol. Ei waith yn moreu ei oes oedd cyniwair ar ol у defaid hyd fynyddoedd rhamantus Llanllechid. Mae yn ddiddadl i'r golygfeydd prydferth sydd i'w canfod yn y mynyddoedd hyn gynhyrfu ei ermigau darfelyddol, nes iddynt yn y canlyniad gynhyrfu ei serchiadau at Gerddoriaeth.
O dan y fath anfanteision mae rhyw hynodrwydd arbenig yn perthyn i'r Eos anad fawr neb y gwyddom amdano. Nid oedd o fewn cyraedd iddo neb a allai ei hyfforddi mewn Cerddoriaeth, er fod amryw o rai lled enwog yn ardal Bethesda. Nid oedd chwaith ond ychydig o gyfarwyddiadau Cerddorol yn yr iaith Gymraeg yn amser ei ieuenctyd.
Fodd bynag, trwy ryw gynhyrfiad nas gellir yn hawdd roddi cyfrif amdano, aeth yn mlaen yn wyrthiol bron. Astudiodd gamut fechan a gyhoeddwyd gan Gymdeithas Gerddorol Ceryg y Druidion. Hefyd, un y diweddar J. Parry, Caerlleon; y Caniedydd Crefyddol; Allwedd Cerdd Arwest, &c. Trwy ymarfer â'r rhai hyn, a hyny heb gymhorth un athraw, daeth yn alluog i ddarllen Cerddoriaeth pan tua 13eg oed. Ystyrid ei gynyrchion y pryd hwn yn hynod o athrylithgar. Yn yr adeg yma prynodd Ramadeg Cerddoriaeth y Parch. J. Mills. Astudiodd hwnw yn drwyadl. O 16eg i 18eg oed, dechreuodd ei awen fflachio, a chyfansoddodd rai darnau tlysion a tharawiadol. Wedi iddo feistroli y Gramadegau Cymreig ar Gerddoriaeth, trodd ei feddwl at efrydu yr iaith Seisneg; ac nid hir y bu nad oedd yn gallu sugno maeth i'w feddwl o feddyliau y Seison. Cyn bod yn 22ain oed yr oedd wedi astudio gwaith gorchestol Albrechtbeger ar Gyfansoddiant, yn ddwy gyfrol. Hefyd, gwaith Cherubini ar Gyfansoddiant, yn nghyda gweithiau Weber, Zerug, Reieta, &c. Deng ys hyn yn amlwg fod ynddo dalent gref at addysgu. Wedi iddo basio ei 20ain oed, ni a'i cawn yn dechreu ymgystadlu yn Eisteddfodau Cerddorol Bethesda 1851, 1852, 1853, &c., yn mha rai yr oedd prif gerddorion Cymru yn ymgystadlu. Ond fe enillodd ef yn mhob un ohonynt—weithiau yn fuddugol, pryd arall yn ail oreu. Enillodd mewn amryw Eisteddfodau ereill yn y De a'r Gogledd; ac fe ystyrir ei Anthemau yn rhai aruchel a chlasurol. Yn yr arddull gaeth y mae ei holl gyfansoddiadau bron; ac fe'i ystyrir gan bob Beirniad yn gampwr yn y cyfryw arddull.
Hefyd, cyfansoddodd "Gantawd Gwarchaead Harlech," yr hon a gafodd dderbyniad croesawgar mewn amryw fanau. Siaradai y prif Gerddorion yn uchel iawn amdani fel cyfansoddiad meistrolgar, athrylith gar, ac awengar. Mae yn Arweinydd côr eglwys Llanllechid er's dros 20ain mlynedd. Bu hefyd yn Arweinydd y "Church Choral Society" am bedair blynedd, mewn cysylltiad â pha un y cafodd yr anrhydedd o ymddyddan wyneb yn wyneb â'r Frenines Victoria, a'r diweddar Dywysog Cydweddog, yn Nghastell y Penrhyn, yn y flwyddyn 1859. Pan yn arwain y côr uchod yn ei phresenoldeb, yn y Castell, cafodd ganddi bob cymeradwyaeth, a chanmolai y Tywysog cydweddog (yr hwn oedd ei hun yn gerddor galluog) y côr yn fawr. Cafodd y Frenines ei boddhau cymaint ar y pryd, fel yr anrhegodd y côr â CHWPAN ARIAN ardderchog. Yn y flwyddyn 1864, bu yn arwain Cymdeithas Gorawl Eglwysi Llandaf; ac yn y flwyddyn 1867, mae yn dylyn yr un alwedigaeth.
Gallem chwanegu mai nid Cerddor yn unig yw Eos Llechid; na, y mae yn rhifyddwr da, yn deall Algebra ac Euclid yn dda; yn Athronydd Cerddorol, yn Hanesydd a Chymreigydd gwych. Ystyrir ef hefyd yn gryn awdurdod fel Hynafiaethydd. Mae yn fardd lled dda. Cyfansoddodd amryw gywyddau, englynion, &c. Bu yn Feirniad Cerddorol hefyd mewn amryw Eisteddfodau Cenedlaethol, yn nghyda lluaws o fân Eisteddfodau.
JOHN THOMAS (Eos Bochlwyd)
Ganwyd Eos Bochlwyd yn Penygroes, Llandegai, yn y flwyddyn 1830, yr hwn sydd fab i Mr. Thomas Williams o'r lle uchod. Ymddengys ei fod yn efrydu Cerddoriaeth er pan yn ieuanc. Derbyniodd ei addysg trwy astudio gweithiau Dr. Manx yn ei "School of Composition," ALBRECHTSBERGER yn ei "Thorough Bass, Harmony, and Composition," a LOGIER yn ei "System of the Science of Music, Harmony, and Prac tical Composition." Yr ydym yn cael iddo fod yn fuddugol amryw weithiau gyda Thonau Cynulleidfaol, Alawon, &c., a hyny mewn lleoedd lled bwysig. Cydnabyddir yr Eos yn gerddor da, ac yn gyfansoddwr meistrolgar. Yn y flwyddyn 1863, enillodd ar y Dôn Gynulleidfaol oddiar 53 o ymgastleuwyr yn Eisteddfod Bethesda.
WILLIAM GRIFFITH (Gwilym Caledffrwd)
Dyma ŵr ieuanc eto, un o brif gerddorion Llanllechid a Llandegai. Ganwyd ef yn Penisa'r Allt, Llandegai, yn y flwyddyn 1832. Ychydig o fanteision addysg a gafodd yn ei ieuenctyd. Yr ychydig wersi cerddorol cyntaf a gafodd oedd gan J. Morgan, Penygroes. Cawn iddo astudio Gramadeg Cerddorol y Parch. J. Mills yn fanwl, a hyny pan yn dra ieuanc; hefyd, Gramadeg Cerddorol Alawydd. Trwy ei lafur, ei ddiwydrwydd, a'i ddyfal-barhâd gyda'r Gramadegau hyn, daeth yn mlaen gyda'r gelfyddyd awengar hon, fel yr ystyrir ef erbyn heddyw yn perthyn i'r dosbarth blaenaf o gerdd orion y plwyfydd hyn. Mae yn debyg mai ychydig sydd ynddynt wedi cyfansoddi cymaint ag ef. Yn y flwyddyn 1860 ymfudodd i'r America, lle y cawn ei fod yn dra llafurus gyda'r canu a cherddoriaeth. Yr ydym yn deall mai efe yw arweinydd y canu yn nghapel y Trefnyddion Calfinaidd yn Middle Granville. Yn y lle hwn, tua dwy flynedd yn ol, dechreuodd gyhoeddi Cyf rol o Ganigau, o dan yr enw, "Y Canigydd Cymreig." Cawsom gyfleusdra i weled y rhan gyntaf, yr hon oedd yn cynwys pedair Canig fuddugol mewn Eisteddfodau a Chyfarfodydd Llenyddol yn yr America. Enwau y Canigau ydynt, "Yr Aderyn pur," "Y Gwanwyn," "Y Bardd," ac "Yr Eos." Ar yr amlen cawn y geiriau canlynol:—"Bwriada yr awdwr gyhoeddi 6 neu 10 o Rifynau fel hwn, i wneyd y gyfrol yn ddestlus, os derbynia ddigon o gefnogaeth." Mae'r gŵr ieuanc hwn wedi cyfansoddi lluaws mawr o Gydganau, Anthemau, Canigan, Tonau, Alawon, &c., a'r rhan fwyaf ohonynt wedi bod yn fuddugol mewn Eisteddfodau, &c.
Nid yn unig mae G. Caledffrwd yn gerddor rhagorol, ond cawn ei fod yn fardd da hefyd. Gwelsom un dern yn rhagorol o'i waith ar yr "Ysgol SABBOTEOL," pa un oedd yn fuddugol yn Middle Granville, 1862.
THOMAS JONES, ORGANYDD, LLANDEGAI
Mr. Jones sydd fab i Mr. H. Jones, clochydd eglwys Llandegai, yr hwn a anwyd yn y flwyddyn 1833. Derbyniodd ei addysgiaeth Gerddorol ac Offerynol gan Dr. Pring, Organydd Eglwys Gadeiriol Bangor. Mae yn ei swydd o Organydd yn eglwys Llandegai er y flwyddyn 1847. Ystyrir ef yn gerddor da, ac yn chwareuydd tra medrus. Yn y flwyddyn 1853, cafodd ei ddyrchafu yn ysgrifenydd (clerk) ar stad Arglwydd Penrhyn, mewn cysylltiad âg adeiladu; ac yn y flwydd. yn 1861 dyrchafwyd ef eilwaith i fod yn gynorthwyydd i brif Oruchwyliwr yr un etifeddiaeth.
ROBERT DAVIES (Asaph Llechid)
Mab ydoedd Mr. R. Davies i'r diweddar Mr. David Roberts, Carneddi. Ganwyd ef yn y Carneddi Mehefin 29, 1834, a bu farw yn ddisymwth, trwy i ddarn o graig syrthio arno yn Chwarel-cae-braich-y-cafn, Awst 29, 1858.
Mae yn ddiameu mai fel Cerddor yr oedd holl enwogrwydd R. Davies yn gynwysedig. Bu farw yn ieuanc, fel y gwelir, ac wedi rhoddi ei holl astudiaeth ar Gerddoriaeth. Derbyniodd ei wersi cyntaf gan y Meistri R. Moses a R. Roberts, Carneddi; ond buan yr aeth y dysgybl yn uwch na'i athrawon; canys yr oedd yn efrydydd diwyd a di-ildio, a chanddo gyneddfau cryfion at hyny.
Yn y cyfwng yna daeth yn gydnabyddus âg Eos Llechid, gan yr hwn y cafodd wersi mewn cangenau uwch yn y gelfyddyd, sef Cyfansoddiant. Efrydodd y rhanau mwyaf dyrys, a hyny mewn amser byr, a daeth yn gyfansoddwr Tonau, Anthemau, Cydganau, &c., tra rhagorol, y rhai a ystyrir gan ein Beirniaid yn meddu ar deilyngdod uchel. Enillodd mewn Cystadleuaethau Cerddorol fwy nag unwaith. Fel cyfansoddwr arddangosodd dalent naturiol gref; ac yr oedd yn dyfod i fwy o fri ac enwogrwydd yn barhaus. Clywsom un beirniad enw yn dyweyd y buasai, yn ol pob arwydd, pe cawsai fyw ychydig, yn myned yn un o'r Cerddorion mwyaf yn Nghymru. Pe na fuasai wedi cyfansoddi dim ond yr Anthem anfarwol hono, "Dyn a aned o wraig," &c., mae yn ddiameu y buasai wedi tragwyddoli ei enw yn mhlith cenedl y Cymry. Cawn iddo gyfansoddi amryw Anthemau pan nad ydoedd ond 16 oed. Wele restr o destynau y cyfansoddodd Anthemau mawrion ar nynt:—"Clodforwch yr Arglwydd "—"Ein Tad trugarog"—"Dyn a aned o wraig "—" Y nefoedd sy'n dadgan gogoniant Duw "—" Bendithiwch yr Arglwydd "—"A bydd yn y dyddiau diweddaf"—"Yr Arglwydd sydd yn teyrnasu"—"Cenwch i'r Arglwydd ganiad newydd"—"Mawl a'th erys di yn Seion"—"Ymddyrcha, O Dduw"—"Teyrnasiad Dirwest"—"Am hyny rhown iti'r clod"—"Dyrchafaf di, fy Nuw, O Frenin," &c., yn nghyda lluaws o dônau cynulleidfaol gwir enwog a chymeradwy.
Gyda golwg arno fel un yn meddu ar athrylith, a dawn at gyfansoddi, braidd na ddywedem ei fod yn annghymharol. Clywsom lawer gwaith y cyfansoddai anthem faith mewn un noswaith. Mae yn ddiameu i gapel y Carneddi gael colled fawr trwy ei farwolaeth ef.
WILLIAM TIOMAS, CAELLWYNGRYDD
Mab ydoedd Mr. Thomas i William ac Ann Thomas, o'r lle uchod. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1835. Dangosai allu neillduol i ddysgu pan yn bur ieuanc. Gallai ddarllen Cymraeg a Seisneg yn lled dda pan yn bedair blwydd oed. Derbyniodd ei addysg pan yn fachgen mewn ysgol yn Mangor. Aeth oddiyno drachefn i Farndon, ger Caerlleon, at Mr. Rushby. Ar ei ddychweliad adref oddiyno, rhwymwyd ef fel ysgrifenydd gyda H. Ll. Jones, Ysw., Cyfreithiwr, Bangor, lle y bu yn gwasanaethu hyd nes y cymerwyd ef yn glaf, fel i'w analluogi i ddylyn ei alwedigaeth. Bu yn y lle hwn am yn agos i ddeaddeng mlynedd. Hydref 7fed, 1863, gorphenodd ei yrfa mewn llawenydd, yn 28 mlwydd oed. Nid ydym yn ystyried yn weddaidd iawn i ni ddyweyd llawer amdano, a hyny oherwydd ein cysylltiad perthynasol ag ef. Caiff ereill lefaru amdano. Dywed Mr. E. Jones, Athraw Ysgol Frutanaidd Llanllechid, awdwr ei Gofiant, fel y canlyn:—" Yr oedd W. Thomas yn ŵr ieuanc na cheir ei gyffelyb ond yn bur anfynych. Nid ydym yn cofio dyfod i gydnabyddiaeth âg un dyn yn ein hoes ag y buasai yn gymaint gorchest nodi bai ynddo ag ydoedd W. Thomas. Nid ydym chwaith wedi cyfarfod â chymaint ag un yn meddu chwaeth burach, a'r fath gywirdeb ac addfedrwydd barn. Yr oedd yn llenor o'r iawn ryw. Nid ydym yn meddwl y methem wrth ddyweyd ei fod wedi ysgrifenu mwy o draethodau na neb a adawodd ar ei ol yn ardaloedd poblogaidd Bethesda, a byddai y rhai hyny braidd bob amser yn fuddugol. Mae yn debyg mai yr olaf a ysgrifenodd ydoedd yr un a gyfansoddwyd ganddo gogyfer ag Eisteddfod Bethesda, yn 1863, sef y flwyddyn y bu farw, ar "Wir Fawredd," i'r hwn y rhoes y Beirniad y ganmoliaeth uwchaf. Yr oedd hefyd yn Gerddor rhagorol. Yr oedd wedi astudio Cerddoriaeth yn fanwl ac i bwrpas. Bu yn fuddugol amryw weithiau ar Donau Cynulleidfaol."
Dywed Eos Llechid amdano fel Cerddor, "Yr oedd yr holl Gerddorion oedd yn ei adnabod yn ei ystyried yn Gerddor o radd uchel. Gwyddai yn dda am ddeddfau Cynghanedd a Melodedd; ac yr ydoedd wedi ymgynefino â gweithiau' y prif feistriaid yn y gelfyddyd." Yr oedd yn fardd da hefyd. Cyfansoddodd Bryddest ragorol, tua 500 o linellau, ar " Yr Adgyfodiad." Dywed Llystyn fel hyn amdano mewn marwnad ar ei ol,
"Gwneyd rhuthrgyrch dystaw ar wybodaeth wnai,
I gastell addysg megys lleidr yr âi;
I'w alwedigaeth rhoes ddifrifol fryd,
Ond nid y gyfraith ga’dd ei sylw i gyd.
Trwy goedwig fawr Cerddoriaeth rhodio bu,
Anadlodd yno rai alawon cu.
A gerddi heirdd Barddoniaeth ddenai' fryd,
Meithrinodd aml flodeuyn teg ei fryd.
Ar fryn Llenyddiaeth treuliodd lawer nawn,
Lle cyfansoddodd rai traethodau llawn
O wir athrylith, perlau' i feddwl doeth,
A gemau gwerthfawr ei athrylith goeth."
Ymdreiddiai ei enaid i enaid a nerth
Y cerddor, y bardd, a'r duwinydd;
Ymffurfiai ohonynt ei feddwl yn gryf,
A'i arddull yn wreiddiol a newydd:
Ei lyfrgell arddengys ei brofiad a'i farn,
Addfedrwydd ei chwaeth ddiwylliedig;
Ei lygaid eryraidd yn canfod y tlws,
A'i galon yn teimlo'r mawreddig.
Nid meddwl cyffredin allasai fwynhau
Cynyrchion ein prif dywysogion;
Ymweithio i'w calon yn wylaidd nes cael
Eu meddwl a'u gwerthfawr gyfrinion:
Ein William ymdeimlai'n gartrefol yn mysg
Ein Handel, ein Milton, a'n Butler,
Ein Howe, a'n Paley, prif ddynion y byd,
Ein Coleridge, ein Edwards, a'n Foster.
JOHN DAVIES (Eos Ogwen)
Ganwyd Mr. Davies yn y flwyddyn 1836. Derbyn iodd ei addysg Gerddorol gan ei dad, Mr. Morris Davies, Tyntwr, yn nghyda thrwy gyfrwng Gramadegau Cerddorol. Cydnabyddid ef yn gerddor da er's blynyddau, a hyny pan yn ieuanc iawn. Cyfansoddodd amryw Donau Cynulleidfaol, Alawon, &c, o ba rai yr oedd amryw yn fuddugol.
EVAN W. THOMAS, ORGANYDD, ST. ANN'S
Mab yw Mr. Thomas i Mr. W. E. Thomas, Tyn-y clwt, Llandegai. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1839. Derbyniodd ei wersi cyntaf mewn Cerddoriaeth gan ei ewythr galluog, y diweddar Mr. E. Thomas, Tynyclwt. Yna bu o dan addysg gyda John Owen, Ysw. (Owain Alaw), Caerlleon. Aeth oddiyno yn Organydd i Landrillo. Symudodd oddiyno yn fuan i Swydd Essex; a chyn hir fe gafodd y swydd o Organydd yn eglwys St. Ann's, Llandegai, lle y mae yn derbyn cymeradwyaeth uchel yn bresenol. Ystyrir Mr. Thomas yn Gerddor galluog, ac yn chwareuydd medrus a chywrain ar amrywiol offerynau heblaw yr Organ. Cawn ei fod hefyd yn adgyweiriwr galluog ar bob math braidd o offerynau cerdd. Bydd hefyd yn attendio 'r Eisteddfodau, Cyngherddau, a Chyfarfodydd Llenyddol, fel chwareuydd ynddynt.
ROBERT ROBERTS, ORGANYDD EGLWYS GADEIRIOL BANGOR
Mab yw Mr. Roberts i'r diweddar Mr. Edward Roberts, Tanysgrafell, Llandegai, a Cheidwad helwriaeth i Arglwydd Penrhyn. Ganwyd ef yn Mai 24, 1840. Amddifadwyd ef o'i dad pan yn fachgen ieuanc; ac oherwydd amgylchiadau ei fam ni chafodd ond ychydig o ysgol. Aeth i weithio i chwarel Cae-braich-y-cafn pan tua 12 mlwydd oed. Dangosodd fod ynddo ddefnydd cerddor pan yn ieuanc iawn. Gan ei fod yn feddianol ar gof annghyffredin, yr hyn oedd yn gymhorth mawr iddo, daeth yn mlaen gyda chyflymdra neillduol. Pan yn fachgen ieuanc, daeth yn gydnabyddus â'r Cerddor enwog Eos Llechid, a chafodd ei egwyddori ganddo yn elfenau cyntefig Cerddoriaeth a Chaniadaeth; ac oherwydd ei ddeall a'i amgyffredion annghyffredin, tynodd sylw Mr. S. Haydn, Organydd St. Ann's ar y pryd; a thrwy gyfrwng ei ddylanwad ef, llwyddodd i'w gael i'r Training College yn Nghaernarfon. Dygwyd ef i fyny yn y Coleg hwnw fel yr oedd yn gymhwys i fyned yn athraw ysgol. Yn lle myned i gadw ysgol, cafodd ei benodi i fod yn drydydd athraw yn y Coleg. Parhaodd felly am amryw flynyddau. O'r diwedd rhoddodd y swydd o athraw i fyny, a chanlynodd yn mlaen gyda'i hoff gelfyddyd—Cerddoriaeth. Er rhoddi y swydd fel athraw i fyny, eto, cafodd y swydd o addysgu efrydwyr y Coleg mewn Cerddoriaeth, chwareu offerynau, &c.
Cyfansoddodd lawer iawn o ddarnau gorchestol. Cyfansoddodd Gantawd ardderchog ar "Gwarchaead Castell Harlech." Siaradir yn uchel amdani gan y prif Gerddorion. Cyfansoddodd amryw Ganigau, Caneuon, &c., pa rai a brisir yn fawr gan gantorion y wlad yn gyffredinol.
Yn y flwyddyn 1866, etholwyd ef i fod yn is-organydd yn Eglwys Gadeiriol Bangor; ac yn ddiddadl fe osodwyd yr iawn ddyn yn yr iawn fan. Fel chwareuydd mae yn anhawdd cael ei well. Ystyrir ef yn un o oreuon Cymru ar y Piano; ac nid yn unig ar y Piano, yr Organ, &c., ond y mae yn wir feistrolgar fel Crythwr (Violinist).
Nid fel cerddor yn unig y mae Mr. Roberts wedi enwogi ei hun; na, y mae yn llenor campus. Ystyrir ef fel Hanesydd yn y dosbarth cyntaf. Mae yn Hynafiaethydd campus, ac yn Dduwinydd galluog.
JOHN H. ROBERTS, MYNYDD LLANDEGAI
Ganwyd y gŵr ieuanc hwn mewn lle o'r enw Pen-yr-allt, yn Mynydd Llandegai, yn y flwyddyn 1847. Er nad yw Mr. Roberts ond ieuanc mewn dyddiau, eto gallem ddyweyd ei fod yn un o'r gwŷr ieuainc mwyaf gobeithiol. Mae rywfodd fel pe bai wedi ei neillduo o groth ei fam i fod yn gerddor, ac yn gerddor enwog Dangosai awydd gref at Gerddoriaeth pan nad oedd ond tair neu bedair oed. Fel yr oedd yn tyfu i fyny yr oedd yr awydd yn myned yn fwy. Wrth ei weled mor awyddus at addysgu Cerddoriaeth, rhoddwyd ef o dan addysg gerddorol ac offerynol gyda Mr. E.W.Thomas, Organydd St. Ann's. Daeth yn mlaen yn rhagorol. Cyn bod yn 14eg oed, cafodd wahoddiad i fyned i gapel Shiloh i chwareu yr Harmonium. Cafodd lawer o addysg gerddorol gan Mr. W. Williams, yr hwn oedd y pryd hwnw yn arweinydd y canu yn y lle. Bu yn y lle hwn am bum mlynedd; ac yn yr ysbaid hyny o amser, chwareuodd mewn Cyngherddau luaws o'r darnau mwyaf clasurol. Gallem ddyweyd hyny, iddo chwareu "Cantawd Tywysog Cymru," gan Owain Alaw, cyn bod yn 16eg oed. Gyda golwg ar ei Gyfansoddiadau Cerddorol, maent yn dra lluosog. Cyfansoddodd ugeiniau o Donau, Alawon, a rhai Anthemau. Cyfansoddodd hefyd "Cantawd y Mab Afradlon," erbyn Eisteddfod Caerlleon, pryd nad oedd ond 19eg oed, yr hon a farnwyd yn AIL OREU ar y testyn. Cawn mai trwy ei lafur a'i ddiwydrwydd yn astudio Gramadegau Alawydd, Dr. Mark, &c, y daeth yn mlaen i allu cyfansoddi. Tua blwyddyn yn ol cafodd le i wasanaethu fel ysgrifenydd (clerk), o dan Mr. R. Williams, Goruchwyliwr yn ngwaith Mr. McConnol, Bryn Eglwys, ger Machynlleth, lle y mae yn bresenol.