Hanes y Bibl Cymraeg/Casgliad Llyfrau Y Bibl
| ← Llyfr Duw | Hanes y Bibl Cymraeg gan Thomas Levi |
Cymru Cyn Cael Bibl Argraphedig → |
PENNOD II.
CASGLIAD LLYFRAU Y BIBL.
I'R Iuddewon yr "ymddiriedwyd am ymadroddion Duw." Ond yr oedd gofal uwch na gofal dynion yn gwylio dros eu cadwraeth. Gofalodd rhagluniaeth y nefoedd yn rhyfedd am danynt trwy holl chwyldroadau y genedl Iuddewig; ac o'u dwylaw hwynt y derbyniwyd y trysor gwerthfawr gan yr holl genedloedd.
Wedi i Moses orphen ei ysgrifeniadau rhoddodd hwynt i'r offeiriaid, meibion Lefi, i'w gosod mewn cadwraeth ar ystlys arch y cyfamod (Deut. xxxi. 9, 26). Yn niwedd Llyfr Josua dywedir iddo yntau "ysgrifenu y geiriau hyn yn llyfr cyfraith Duw" (Jos. xxiv. 26). Yn mhellach yn mlaen eilwaith, cawn Samuel yn ysgrifenu mewn llyfr, "ac yn ei osod gerbron yr Arglwydd" (1 Sam. x. 25). Yn hir ar ol hyn, dywedir i Hilciah, yr archoffeiriad, “gael llyfr y gyfraith yn nhŷ yr Arglwydd" (2 Bren. xxii. 8). Dywed Esaiah, "Ceisiwch allan o lyfr yr Arglwydd, a darllenwch " (Esai. xxxiv. 16). A dywed Daniel mai wrth y llyfrau y deallai amser caethiwed y genedl.
Mae traddodiad yr Iuddewon yn dywedyd i lyfrau yr Hên Destament gael eu gorphen a'u casglu yn nghyd gan Ezra, "yr hwn a barotoisai ei galon i geisio cyfraith yr Arglwydd, ac i'w gwneuthur, ac i ddysgu yn Israel ddeddfau a barnedigaethau; ac efe oedd ysgrifenydd cyflym yn nghyfraith Moses, ac yr ydoedd llaw yr Arglwydd ei Dduw arno ef" (Ezra vii. 6, 10). Cynorthwyid ef yn y gorchwyl pwysig hwn gan Haggai, Zechariah, Nehemiah, a Malachi. Fel hyn y cadwyd ac y casglwyd yn nghyd ganon, neu lyfrau ysprydoledig yr Hên Destament. Cydnabyddai yr Eglwys Iuddewig hwy fel y cyfryw; a rhoddodd Iesu Grist ei hun sêl awdurdod ddwyfol arnynt"Y Gyfraith, a'r Prophwydi, a'r Salmau". trwy eu cydnabod, yn wir, yn Air Duw.
Mae genym fwy o sicrwydd am awdwyr llyfrau y TESTAMENT NEWYDD, ond llai o hysbysrwydd am y rhai a'u casglodd yn nghyd yn un llyfr.
Ymddengys mai y gyfran gyntaf o'r Testament Newydd a ysgrifenwyd ydoedd llythyr yr Eglwys yn Jerusalem at yr Eglwys yn Antiochia (Act. xv. 23-29). Yn fuan ar ol hyn dechreuodd Paul ysgrifenu ei lythyrau. A thra yr oedd Paul yn defnyddio pob hamdden a gai i ysgrifenu at eglwysi, a phersonau unigol, yr oedd Matthew, Marc, a Luc wrthi yn ysgrifenu yr Efengylau, a'r ddau olaf, fel y bernir, dan gyfarwyddyd Pedr a Paul. Tua'r un amser yr oedd Iago, Pedr, a Judas yn ysgrifenu eu hepistolau. Bernir fod yr oll o'r Testament Newydd wedi ei orphen ar adeg marwolaeth Pedr, oddigerth ysgrifeniadau Ioan—yr epistolau, yr Efengyl, a'r Datguddiad.
Nid oes sail i dybied fod unrhyw fwriad i gasglu yr ysgrifeniadau hyn yn nghyd ar yr amser yr ysgrifenwyd hwynt, gan eu hawdwyr na neb arall. Am beth amser buont yn aros yn berchenogaeth i'r rhai yr ysgrifenwyd hwynt atynt. Nid oedd yr un eglwys yn meddu ar fwy na dau o'r llyfrau hyn, a'r rhan fwyaf heb yr un. Am y pedair Efengyl, tebygol fod un o honynt yn Rhufain; un yn Neheudir Itali; un arall yn Palestina; a'r llall yn Asia Leiaf. Yr oedd yr unig gopi o Lyfr yr Actau, gydag Efengyl Luc, yn meddiant y Theophilus hwnw. O'r un epistol ar ugain, yr oedd pump yn Groeg a Macedonia; pump yn Asia Leiaf; un yn Rhufain; a'r lleill yn nwylaw personau unigol. Ni anfonwyd y Datguddiad, mae'n debygol, ond i eglwysi Asia.
Yr oedd yr holl lyfrau hyn, os nad wedi eu hysgrifenu gan yr Apostolion, wedi derbyn eu hawdurdod uniongyrchol. Ac fel yr oedd yr Apostolion yn marw, teimlid anghen am ychwaneg o gopiau o'u hysgrifeniadau. Cyn hir casglwyd yr Efengylau yn nghyd. Casglwyd hefyd yn raddol yr Epistolau. Detholwyd yn ofalus y llyfrau awdurdodedig oddiwrth lawer o efengylau ac epistolau diawdurdod oeddent wedi eu hysgrifenu. Ac erbyn oddeutu diwedd y bedwaredd ganrif yr oedd yr oll o'r Testament Newydd, fel y mae yn awr genym ni, wedi ei gasglu yn un llyfr, a'i dderbyn gan yr holl Eglwysi yn ysgrythyrau dwyfol, fel yr Hên Destament.