Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia/Rhagolygon y Diriogaeth

Oddi ar Wicidestun
Sefyllfa Bresenol y Sefydliad (Parhad) Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia

gan Abraham Mathews

Indiaid Patagonia

PEN. XXXI.-RHAGOLYGON Y DIRIOGAETH.

Gofyniad a roddir i ni yn fynych y blynyddoedd hyn gan ddyeithriaid yw, Pa beth ydyw eich rhagolygon? Rhaid i ni addef nad ydym yn hollol bendant ar ein rhagolygon, nid am ein bod yn ofni unrhyw fethiant yn nglyn a'n dyffryn ni; y mae rhagolygon dyffryn y Camwy ei hun yn eithaf addawol, ond y mae sicrwydd ein llwyddiant mewn modd eang yn dybynu ar bosibilrwydd y tiroedd o'n deutu. Y mae digon o dir o'n deutu, y mae yn wir, ar y dde ac ar yr aswy, ac i'r Gorllewin, ond y mae corff y tir hwn yn anamaethadwy o herwydd ei sychder, ac hefyd ei fod yn rhy uchel i allu dwyn dwfr yr afon i'w ddyfrhau. Y mae yn wir y gellir cadw nifer luosog o anifeiliaid arno, ond nid yw bugeilio a magu anifeiliaid wrth y miloedd yn casglu poblogaeth fel ag i ffurfio cymdeithas lle y ceir yr arferion a'r breintiau hyny ag y mae calon y Cymro yn glymedig wrthynt, ond eto, nid ydym am fod yn rhy bendant ar bosibilrwydd y tir hwn. Y mae celfyddyd a gwyddoniaeth yn nghyd yn gwneud camrau breision iawn yn nghyfeiriad diwylliant a darostyngiad tiroedd anial a diffrwyth iawn y blynyddoedd hyn. Ond y mae o'n deutu ni hefyd ddyffrynoedd mawrion amaethadwy, ond nad ydynt yn gydiol a'n dyffryn ni nac a'u gilydd, ond yn cael eu tori gan ddarnau mawrion o ucheldiroedd, ac felly yn rhy bell oddiwrth eu gilydd fel ag i fod yn gynorthwy cymdeithasol y naill i'r llall, ac hefyd y maent yn rhy bell o'r môr i allu dwyn ein cynyrch i afael marchnad. Gwelir felly fod ffordd haiarn yn hanfodol er cydio a dwyn y manau hyn i ymyl eu gilydd. Yr hyn sydd yn ansicr ar hyn o bryd ydyw, o ba borthladd yr arweinir ffordd haiarn i fynu i'r berfedd wlad. Os estynir y ffordd haiarn sydd genym yn barod o Borth Madryn i'r dyffryn hwn-os estynir hon yn mlaen dros yr ucheldir i fyny i gymydogaethau godre yr Andes, ac felly heibio pob dyffryn oddiyma i fyny, yna fe gydir ein dyffryn ni a'r holl ddyffrynoedd ereill a'u gilydd, a Phorth Madryn fydd y porthladd, a Rawson y brifddinas, ond pe dygwyddai i'r ffordd haiarn gychwyn o ryw bortbladd arall i fyny i'r Andes, a chydio y dyffrynoedd yno a'u gilydd, ac a'r portbladd y rhedai y ffordd haiarn iddo, yna gadawyd ein dyffryn ni am lawer blwyddyn faith ar ei ben ei hun. Yr ydym yn hyderu yn fawr mai y ffordd flaenaf a nodasom a gymerir, ac yna y mae yn ddiameu genym fod llwyddiant mawr yn aros ein dyffryn a'r dyffrynoedd cylchynol. Y mae yn y diriogaeth, fel yr ydys wedi awgrymu yn barod, amryw ddyffrynoedd i'r De ac i'r Gorllewin, ond yn hollol weigion hyd yn hyn. Y mae i'r De oddiwrthym yn y pellder oddeutu can' milldir lyn mawr a elwir Colwapi, ac ar lanau hwn y mae tiroedd gwastad eang iawn, ac y mae yn ein mysg amryw ar hyn o bryd yn selog dros fyned a dechreu sefydliad yn y lle hwn.

Sefydliad Cwm Hyfryd.— Y mae genym, fel yr ydym eisoes wedi coffhau, sefydliad bychan yn y lle uchod yn ngodre yr Andes. Fe ddywedir mai lle prydferth ydyw y cwm hwn, fel y mae ei enw yn arwyddo; lle amrywiog o wastadeddau, a llethrau, a mynyddoedd, yn cael ei brydferthu â cqoedwigoedd, nentydd, ffrydiau, ffynonau, ac amryw ffrwythau pêr yn tyfu yn wyllt yn y lle. Mae yno erwau lawer yn nghyd o fefys yn tyfu, ac amryw fathau o gyrens, ac heb fod yn mhell berllanau mawrion o goed afalau. Nid oes angen dyfrhau y tir hwn fel ar ddyffryn y Camwy, am fod yma fwy o wlaw yn disgyn. Y mae y Sefydlwyr, y rhai a rifant o 70 i 80 o eneidiau erbyn hyn, yn gallu codi pob peth at eu gwasanaeth yno. Mantais fawr yn perthyn i'r Sefydliad hwn ydyw, fod yno gyflawnder o goed yn gyfleus, a choedwigoedd mawrion mynydd yr Andes heb fod yn mhell, lle y mae y pine, y ffawydd, a'r bedw mewn cyflawnder. Mae y Sefydliad hwn ar bwys y gweithiau aur a'r arian, a diamheu fod daear y Sefydliad yn llawn mwnau, ond nad ydynt eto wedi gwneud digon o brawf. Y mae y Sefydliad hwn yn agosi 300 milldir o borthladd y Camwy; a thrwy nad oes eto ffordd haiarn wedi ei hagor hyd yno, y mae y Sefydlwyr yn gorfod boddloni ar godi cnydau yn unig at eu gwasanaeth eu hunain, oddieithr eu bod yn cael gwerthu ychydig i'r aur—gloddwyr sydd gerllaw. Y maent yn cadw gwartheg a defaid, ac yn gwneud ymenyn a chaws, ac ar dymhorau ant a'r cynyrchion hyn, yn nghyda chrwyn a gwlan i lawr i'r Camwy, i'w rhoddi yn gyfnewid am ddefnyddiau dillad a groceries. Fel hyn y mae y Sefydlwyr hyn yn byw—mewn unigedd y mae yn wir, ond yn nodweddiadol o Gymry, yn byw yn heddychol, ac yn meddu eu Hysgol Sul, a'u Cyrddau Gweddi. Yr ydym yn credu fod dyfodol ardderchog o flaen y Sefydlwyr hyn, am eu bod drwy sefydlu fel hyn yn ddigon buan, wedi d'od i feddiant o diroedd eang, ag sydd yn sicr o ddyfod gydag amser, a hyny cyn hir iawn, yn werth mawr iawn. Y mae rhagolygon gobeithiol o flaen holl ddyffrynoedd a thiroedd godre yr Andes yn gyffredinol, yn enwedig os profa y gwahanol fwnau yn llwyddianus. Y mae y dydd yn d'od pan y bydd tiriogaeth y Camwy yn rhifo ei degau o filoedd o boblogaeth, a'n dymuniad yw y bydd i genedl y Cymry fod yn ddigon anturiaethus i gymeryd meddiant llwyr o'r lle."