Hen Gymeriadau Dolgellau/Samuel Jones (Sam Cranci)

Hen Gymeriadau Dolgellau

gan Edward Williams (Llew Meirion)

SAMUEL JONES (Sam Cranci).—Bachgen mawr diniwed oedd Sam, yn droednoeth neu goesnoeth haf a gaeaf. Byddai a'i bwys ar rai o furiau y dref bob amser, —ac wrth basio, a ddarfu i chwi erioed sylwi ar y polish sydd ar rai o gornelau y dref yma, ac yn enwedig ar coping y Bont Fawr, mae yna filoedd o gotiau a throwsusau wedi eu treulio o dro i dro i godi y polish yna arnyn nhw. Er fod Sam yn hogyn mawr, yr oedd ei ddifyrrwch yng nghwmni plant. Ai ar ei dro i bob Band of Hope neu Gyfarfod Plant, a byddai yr hen greadures ei fam yn ceisio dysgu adnod iddo. Cofiaf yn dda weled Sam yng Nghyfarfod Plant Capel Wesla ryw noson canol yr wythnos, a James Williams y Ready Money yn holi yr adnodau; a dyma fo'n gofyn, "Samuel Jones, oes gyda chi adnod?" "Oes," gwaeddai Sam dros y lle, "Drwy chwys dy fara y bwytai dy wymad." Bu agos i Sam fod yn gyfrannog o hunanladdiad ei fam un tro. Yr oedd yr hen Gwen Jones wedi meddwl dychryn y Lawnt am unwaith er mwyn cael tipyn o gydymdeimlad; ac y mae hi yn penderfynu gwneyd cynnyg ar grogedigaeth fel y moddion sicraf i gyrraedd ei hamcan, ac y mae yn esbonio y peth i Samuel. Ac wedi rhoi cortyn am y trawst a dolen arno—ar y cortyn chwi sylwch—y mae yn dweyd wrth Sam, "Pan ro i gic i'r stôl rheda allan a gwaedda 'Mwrdwr' dros bob man." "O'r gore," meddai Sam; a dyma Gwen Jones a'i phen i'r ddolen a chic i'r stôl. Ond pan welodd Sam hi yn troi fel gŵydd ar y spit, gogleisiwyd mwy ar ei beirianau chwerthin fel y bu yn defnyddio y rhai hynny i'r fath raddau nes anghofio ei ran briodol yn y chware, ac yn gwaeddi, "Hei, hei, welwch chi mam yn troi." A gall y rhai sydd yn cofio sut y medrai Sam druan chwerthin, gredu fod y cymdogion yn rhedeg allan, ac fel y bu'r lwc aethant at y ty, a gwelsant Gweno yn troi a bron marw, a rywfodd torasant hi i lawr cyn iddi farw; ond druan o Gweno Jones, wrth iddi roi cic i'r stôl bu agos iddo roi cic i'r bwced hefyd.