Holl Waith Barddonol Goronwy Owen/Awdl Coffa gan Dewi Wyn o Eifion

Holl Waith Barddonol Goronwy Owen

gan Goronwy Owen

golygwyd gan Isaac Foulkes

AWDL COFFADWRIAETH AM Y PARCHEDIG
GORONWY OWEN,

Gan DEWI WYN o Eifion.

GWNA, Awen, yn egniawl,—loyw weisgi,
Felus—gerdd hiraethawl,
I ORONWY ŵr unawl,
Gynt o Fôn, a gant wiw fawl.

Awdurol goffadwriaeth—o urddas
I arddwr Barddoniaeth ;
Addurn ei areithyddiaeth
Oedd ffrŵd o gynghanedd ffraeth.

Diwyd ydoedd yn deawr,—o'i fynwes,
Wiw feini tra gwerthfawr ;
O'i law wèn yn loyw ei wawr,
Mewn mynyd daeth maen mynawr.

Ei genedl a ddigonodd—almariau,
A mêr-wawd a huliodd ;
Mêl a gwin llawn rhîn yn rhôdd
O'i fronau a gyfranodd.

Ffynon o werthfawr hoff enaint—eilwaith
Ni welwyd ei chymaint ;
Tarddodd o hon (bron er braint)
Loyw foroedd o lifeiriaint.

Pum mwy addysg pe meddwn,—gwiw rinwedd
Goronwy mynegwn;
Ei fawl haeddawl cyhoeddwn,
Ar hyd yr holl-fyd mawr hwn.

Drwy'r ddoniawl dra hardd Ynys—gwiw arddel
Ei gerddi yr ydys:
Coel brenau (lampau di lŷs)
I dori dadlau dyrys.

Telyn oedd yn ein talaith,—a'i mesur,
A'i musig yn berffaith :
Ei gerddi gleiniawg urddwaith,
Blawd aur ynt, blodau yr iaith.

Pybyr abl iawn eryr bri blaenoriaeth,
In dewr i gyrhaedd hynod ragoriaeth :
Disglair, a dewis gadair dysgeidiaeth,
Campau a rinweddau'r awenyddiaeth.

Traethai GORONWY, trwy waith gwyrenig,
Am newidiadau mwya' nodedig;
Gwyddai gylchoedd y bydoedd gwibiedig,
A llewych y rhodau llacharedig.

A thynged daear galed, a'i dirgeloedd,
A naturiaethau hynota', a'r ieithoedd,
Rheolau'r lleuad; yr haul a'r holl luoedd,
Creaduriaid gloywon crwydredig leoedd.

Tra hanesiol fu am y teyrnasoedd.
A'u treigliadau, eu tir, a'u goludoedd :
Mewn gwir odlau am hen genedloedd,
D'wedai eu gwychion odidog achoedd,

Mwyn gain wawdydd, mynegai'n odiaeth,
Am y Derwyddon a eu medryddiaeth,
A'u haddas godiad i wiw ddysgeidiaeth,
Gan hoyw nofio uwch eigion hynafiaeth.

Hanesydd a phrydydd ffraeth,
Gloyw ddifeinydd celfydd coeth,
Gwiw a mŷg weinidog maeth,
Y dwyfol air dysglaer doeth.

A gwiw gain addurn gogoneddus,
F' eiliai lawenaf fawl haelionus
O ei ddwys galon ddiesgeulus,
I Dduw nefolaidd yn ofalus.

Ei ganiadau gwiw a hynodol,
Enwog o synwyr yn gysonol,
Ynt gyflawn o feriawn anfarwol,
A dewr hediadau awdurdodol.

Eiliai GORONWYy liwgar enwawg,
Odlau digoll diwael hedegawg,
Yn ail i ARTHUR ddoniol wyrthiawg,
Neu'n ail LLYWARCH HEN alluawg.

Celfydd dafodrydd fydrwawd,—lais anwyl
A seiniodd â'i dafawd;
Yn ddifai eiliai folawd
O ddwyfol sylweddol wawd.

Ffrwyth rhywiog osglog a gesglir—odiaeth
Dda oruchafiaeth a ddyrchefir:
Gwin melus a ganmolir—G'RONWY ffraeth
A'i wir Ofyddiaeth a ryfeddir.

Iaith Gomer a'i theg emau,—o bob iaith,
Tra bu byw yn orau,
Hon a garodd, enwog eiriau,
A'i godidog wiw gydiadau,
A'i choronog iach hoyw rinau,
Ei thêg ruddyn coeth a'i gwreiddiau,
Ei phrif oludoedd a'i phêr flodau—cain
Wir gywrain ragorau
Elfen ei Awen loyw fenywaidd,
Lon, eres, oleu, wen, risialaidd,
Oedd gwau sain foddog, iesin, feddaidd,
Bêr a dewisol baradwysaidd.

Ei gywir, wresog Awen,—loyw emog,
Dychlamai drwy'r wybren,
Seiniai, chwibianai uwch ben,
Fal eos nefol lawen.

Asgenawl ydd esgynai—yn ffrochwyllt,
Hoff wreichion gwasgarai,
Heb len drwy'r wybren yr ai,
Ar gerub hi ragorai.

Yn ei gân deg o'r lânâ'
Cair bryn goruwch dyffryn da,
A maenol gerllaw mynydd,
Weithiau'n fôr maith iawn hi fydd.

O, gu lem wiw golomen,—gèm aur dêg,
Cymer daith trwy'r wybren,
Manol chwilia, fy meinwen,
Am ail y Bardd hardd a hên.

Trwy ddyffryn tiredd Affrig—heb arddel,
Ond beirddion dysgedig,
Gwaelod Asia dda heb ddîg,
Cwm Ewrop ac Amerig.

Ydwyf wedi, dewr ymholi,
'N daer am haeledd,
Ond er teithio, neu er chwilio
'N hir, a choledd,

Ni cheir cydmar i'r bardd llafar,
Ar y ddaear i'w orddiwes:
Nid oes elfydd i'r awenydd,
O ymenydd hoyw a mynwes.

Bro Gwalia odidog, bêr, glodadwy,
Trwy ei hardaloedd tra rhêd Elwy.
Tra llef dwfr—dwfn, tra llifo Dyfrdwy,
Trwy oesawg genedl, tra sio Conwy,
Ni cheir, ofnir, meddir mwy—ysblenydd,
Wiw liwgar awenydd ail GORONWY,

Rhagorol seren olau,—huan mawr,
Yn mysg y planedau;
Cedrwydden aeg wen yn gwau,
Y'nghanol y canghenau,

O! lân wen gân yn gwenu,
Yn canlyn mae dychryn du,
Clwyf saeth! Och! clywaf ei sî,
A chyllaeth yn archolli.

Pôr da hynod, geirwir, Prydeiniaid a garodd,
Ond trwy naws ymadaw o'n teyrnas symudodd,
Tros Atlantic i dir Americ draw moriodd;
Goruwch eigion Neifion ewyngroch, gwiw nofiodd,
I wlad y Gorllewin, loyw dêg ŵr, llywiodd,
Trwy odiaeth Ragluniaeth ar y tir dieithr glaniodd.

Cymru flin ar fin mawr fôr,
Galarus ei gwael oror,

Ei haul hoff araul a ffodd,
O'r golwg draw e giliodd,
Machludodd a rhodd aur hin,
Iarll hoywaidd i'r Gorllewin.

O! G'RONWY deg o ran dysg,
Gwêl dir dy dad yn wlad lesg,
Cymru flin acw mor floesg,
A'i Barddoniaeth mewn gwaeth gwisg.

Tir Môn glau mewn trwm iawn glwyf
Duoer nŷch o'th fyn'd ar nawf;
Yn gaeth hi wnaeth yn ei nwyf
Wyneb prudd am ei maen prawf.

Diameu o'u fyn'd ymaith,—hynt wallus,
Tywyllwyd ein talaith,
O ddiffyg ei dda effaith,
Gwywo, marweiddio mae'r iaith.

Pan giliodd huan golau——e dd'rysodd
Yr iesin blanedau;
Yr wybren eglurwen glau
Wnai ollwng ei chanwyllau.

I'r urddedig dorf ddysgedig,
Loyw Wyneddig, lawen addas,
Ei brif odlau fyddent flodau
Eu da gyrddau, wiwdeg urddas.

Ond er gofwy, du safadwy,
Dwys ofidiant,
Yn deimladwy am ORONWY
Y merwinant.

O'i wir abl nodded rai blynyddau,
Enrhyg a yrodd yn rhagorau,
O wresog oludog eiliadau
Bywiol, adref o'i wiw belydrau.

Ond er's dyddiau, a ni'n dristeiddiol,
Mud yw'r hyddysg ŵr ymadroddol;
Ei eirioes hanes, mae'n resynol,
Yma ni feddwn, y'm anfoddol.

Ai gwyll du sy'n gallu dal,
Y gwresog loyw-lamp grisial?

Ai tymhestl o wynt ddamwain-adeiniog
Fu'n dwyn G'RONWY OWAIN,
Tra'r ym ni heb si ei sain,
Mor wywedig yn Mrydain?

O Fardd! am dano gwae fi
Fy nygiad i fynegi.

Am ORONWY OWAIN trwm yw'r newydd,
Sy gredadwy, goeliadwy drwy'r gwledydd;
Y gair du'n benaf a gredwn beunydd,
Heddyw marwol ydyw'r mawr wyliedydd.

Weithion fy nharo wnaethost,
O glywed hyn ceis glwy' tost.

O fynwes gan riddfanau—oer iawn yw,
A'r wyneb yn ddagrau;
Trwy iâs dost yr wy'n tristâu,
Merwino mae fy mronau.

Am farw G'RONWY, ŵr myfyrgar union,
Mawr o goddiant i'r holl Gymreigyddion;
Y mae eu cenedl yn drom eu cwynion,
A du oer alaeth daearolion,
Gwlŷb o'u dagrau yw'r Glôb dew-gron—gan gaeth
Gur hir, a chyllaeth, a geirw archollion,

Wedi huno'n hynodawl,—a darfod,
Ei yrfa ddaearawl,
O fro'r gŵg aeth fry i'r gwawl,
O rhoddes grêd gyrhaeddawl.

I noddfa awenyddfawr—ei thannau,
Aeth enaid y cantawr;
Rhoedd harddwch ei lwch i lawr,
Tir Amerig, trom orawr.

Mewn cauedig gell gloedig,
Lle egredig, yn llygradwy;
Yn mhriddellawg, waelod lleidiawg,
Bedd graianawg, bydd GORONWY,

Nes dêl yr Oen (naws dawel wyrenig)
I nôl ei ddyweddi anwyl ddiddig,
A'i air i'w chyfodi'n dderchafedig;
Yn Sion eglwyslon glau,
Yn anwyl caffer ninau,
Yn gyflawn o'r ddawn bêr ddoeth,
Adeiniawg a di annoeth,
Newydd feluslon Awen,
I wau emynau, Amen.

Nodiadau