Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig/Pennod II
| ← Pennod I | Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) |
Pennod III → |
HUW HUWS:
NEU
Y LLAFURWR CYMREIG.
PENNOD I.
"Er mwyn yr Amser Gynt, fy ffrind,
Yr hen amser gynt."
—ALUN.
MEWN Cwm hyfryd, hardd, ond annghysbell, yn "Mon Mam Cymru" wrth droed Mynydd Bodafon, yr oedd ty bychan, destlus, wedi ei wyngalchu, fel yn nythu yn ngheseiliau poplyswydd talion, a'i dalcen yn cael ei arlandu âg eiddew gwyrdd, a gardd fechan, ddel, o flaen ei ddrws.
Y ty bach, twt, yna, oedd preswylfod "William Huws yr Hwsmon," fel y gelwid y dyn a gyfaneddai yno, gan bobl y wlad; a'i wraig, Marged—deuddyn dedwydd, boddlon, a diwyd, fel y mae y mwyafrif o bobl weithgar y wlad hon.
Ychydig yn uwch i fyny yn y cwm, gallesid canfod yr hen bont bren, gridwst, afrosgo, a thrwsgl, yr hon oedd wedi gwrthsefyll eira a dadmer, gwynt a llifogydd, llawer gauaf ystormus;—yr hen felin ddwfr, hefo'i chlit clat, clit clat, gwastadol a dibaid,—y llyn yn ei hymyl, gyda'i hwyaid dofion, ar yr hwn yr arferai y plant nofio eu "llongau bach," hefo'u hwyliau o blyf gwyddau. Dyddiau dedwyddion "yr hen Amser Gynt," y rhai na ddychwelant byth mwy! Ond fe fy'n adgof i lynu'n gariadus wrth hen olygfeydd fel hyn, a phortreadu i'r meddwl yr amser dedwydd pan oeddym blant, yn chwareu o gylch llanerchau bro ein genedigaeth, y maesydd lle'r arferem hel nythod adar, y wig lle'r heliem gnau, y gerddi lle byddem yn erlid y gloywod byw, neu'r gelltydd lle'r arferem ysbeilio nyth y cacwn, dan berygl cael ambell golyn. Ond y mae hyny oll drosodd bellach; ac wrth gwrdd âg ambell un, ar ein pererindod daearol, y buom yn cyd-chwareu a hwynt "yn oedran diniweidrwydd," ni fydd genym i'w ddywed amgen nag
"Er mwyn yr Amser Gynt, fy ffrynd,
Yr hen Amser Gynt."
Ond at ein chwedl.
Deued y darllenydd gyda ni ychydig flynyddoedd yn ol, at yr amser pan oedd William Huws a Marged Parri yn bobl ieuainc, ac yn was a morwyn ar yr un fferm. Yr oeddynt wedi cyd-wasanaethu aethu yn Modonen am amryw flynyddoedd, ac arferent siarad aml air o gariad trwy arwyddion o'r llygaid, tra yn trin y gwair ac yn cynull yr ŷd ar hyd y maesydd; a lladratasant lawer orig gyda'r nos, ar ol llafur caled y dydd, i dynu cynlluniau ar gyfer yr amser dyfodol, canys yr oedd Marged wedi cydsynio i ddyfod yn wraig i William. Ac o'r diwedd, pennodwyd y dydd Llun Sulgwyn nesaf i fod yn ddiwrnod eu priodas.
Aeth yr amser heibio yn gyflym; a phan ddaeth y dydd pennodedig, yr oedd lluaws o gyfeillion y ddeuddyn ieuanc wedi ymgasglu, un blaid i dŷ ei rieni ef, i'r dyben o'i hebrwng ef at dŷ ei rhieni hi, lle'r oedd y blaid arall yn dysgwyl, i wneud gorymdaith gyffredinol i Eglwys y Plwyf.
Er mai Sir Fon sydd wedi dal hwyaf i gynal hen ddefodau gyda phriodasau, eto y mae bron bob gweddillion o'r hen ddulliau wedi diflanu yno hefyd erbyn hyn. Yr oedd eisiau diddymu rhai o honynt, am eu bod yn peri gloddest, meddwdod, ac anfoesoldeb. Ond y mae genym ni hoffder mawr at hen bethau, gyn belled ag y byddont yn gyson â gweddeidddra, moesau da, diwylliant, a rhinwedd. A hen ddull da, yn ein brydni, oedd y ddefod Gymreig o ymgynull i briodasau cymydogion a chyfeillion, pawb a'i rodd, i gynorthwyo y rhai a briodid, i ddechreu ar eu byd newydd. Yr oedd yn cadw cysylltiadau cymydogol, yn meithrin teimlad o ewyllys da, ac yn foddion i gynorthwyo 'r gwan.
Ond bai dybryd, yn nghyswllt a'r priodasau hyn, oedd yr yfed a'r meddwi, yr hyn a arweiniai yn fynych i ymladdfeydd a gelyniaeth gwaedlyd rhwng hen gymydogion.
Yr oedd priodas William Huws a Marged Parri yn tra rhagori ar y rhai cyffredin yn y cyfnod hwnw, yn gymaint ag fod y ddeuddyn ieuanc yn rhai o gymeriad crefyddol, a William wedi cadw ymaith o'r wledd bob achlysur i anweddeidd-dra a therfysg. Yr oedd yn briodas lawen heb gael ei gwarthruddo gan feddwdod a chythrwfl; ac ar ol treulio y dydd yn hyfryd, ymadawodd pawb gyda theimladau boddlawn a charedig, gan ddymuno pob llwyddiant a dedwyddwch i William Huws a Marged ei wraig.