Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig/Pennod XIV
| ← Pennod XIII | Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) |
Y Diweddglo → |
PENNOD XIV.
Chwerw weithian yw y cwpan,
Weithiau mel, ac weithiau maeth;
Amryw yw treialon daear,
Weithiau gwell, ac weithiau gwaeth.
DIENW.
Yna y daw y diwedd."
Ni chymerwn arnom fedru portreadu teimladau Huw Huws wrth ddynesu at Lynlleifiad, yn yr hen "Amlwch Packet," gyda chyfran dda o'r tri chan' punt yn ei feddiant, yr hyn y bwriadai eu defnyddio i bwrcasu dillad newyddion, ac ymborth amheuthyn, i'w rieni a'i dair chwaer, ac i dalu am eu cludiad yn ol, gydag ef, i hen Gymru hoff.
Yr oedd tuag unarddeg o'r gloch y bore, pan gyrhaeddodd y llong borthladd Llynlleifiad. Prysurodd Huw i lanio. Dododd y fasged, yr hon a ddygodd gydag ef o Gymru, yn llawn danteithion gwledig, ar ei ysgwydd gref, a chychwynodd yn gyflym i chwilio am anedd ei rieni. Ni fu'n hir heb gael hyd i'r heol; ac ar ol tipyn o holi, cafodd hyd i'r ty hefyd. Ond wrth sylwi ar fudreddi a chulni'r heol, a golwg truenus y tai a'r trigolion, suddodd ei galon yn ei fynwes, a dywedodd rhyngddo ag ef ei hun—"Ai tybed mai lle fel hyn ydyw cartref fy rhai anwyl! A ydynt wedi eu darostwng gymaint ag i orfod byw yn y lle aflan yma !"
Aeth i mewn i'r ty. Yr oedd golwg druenus ar yr ystafell—dim cadeiriau, dim byrddau, dim tân—un ystôl fechan ar yr aelwyd, a dau bentwr o briddfeini wedi eu dodi ar eu gilydd, fel pe buasai Sibsiwn wedi bod yno yn trefnu lle i eistedd. Safodd Huw am fynud, heb wybod beth i'w wneud, ac yn ofni ei fod wedi cael ei gamarwain. Gollyngodd ochenaid drom, ac ar hyny, clywodd lais gwan, o'r ystafell arall, yn dywedyd
"Pwy sydd yna?"
Aeth Huw i'r ystafell hono, Gwelodd hen gist ffawydd ag yr oedd ef yn ei hadnabod er's lawer blwyddyn, a phentwr o hen ddillad arni.
Safodd fel un wedi ei syfrdanu. Yna dododd y fasged, oedd ar ei ysgwydd, ar y llawr yn ddisymwth, wrth deimlo rhywbeth tebyg i lewyg yn dyfod drosto, oherwydd efe a ganfyddodd wyneb gwelw, fel rhithlun o angeu, yn cyfodi yn araf o ganol y pentwr dillad oedd ar y gist ffawydd; a dau lygad glas, mawr, gloyw, treiddgraff, yn syllu arno gyda thremiad dwys a synedig; a'r foment nesaf clywodd ei enw yn cael ei seinio. Dyrchafodd waedd wyllt o lawenydd, a neidiodd at y gwrthddrych nychedig oedd yn estyn breichiau meinion ato. Yr oedd, mewn amrantiad, ar ei liniau wrth ochr gwely gwael ei chwaer hynaf, a hithau yn gwasgu ei breichiau esgyrniog ac egwan am ei wddf ef.
"Fy chwaer!" ebe Huw— "fy anwyl chwaer!--fy anwyl chwaer Mari! O! fy anwylaf Fari!—a gefais I hyd i ti o'r diwedd? Siarad a dy frawd, fy anwylaf Fari!"
Ond nis gallai gael ganddi ddweyd gair—dim ond dal wasgu ei breichiau am ei wddf gyda nerth mwy nag a allesid ddysgwyl gan freichiau mor feinion a churedig. Gwyrodd Huw ei wyneb ar obenydd ei chwaer, ac wylodd yn groch, gydag angerddoldeb nad oedd ei galon wedi dychymygu ei fodolaeth hyd y foment hono.
Dywedodd Mari o'r diwedd "Rwan, Huw bach, paid crïo fel yna—paid crio mor arw—ti a frifi dy hun, ac yr wyt yn brifo 'nhgalon inau!" a thynodd ei llaw deneu ar draws talcen poeth ei brawd. Ymdawelodd Huw yn ebrwydd wrth ystyried y gallasai ei gyffro ef niweidio ei chwaer. Cyfododd eisteddodd ar ymyl y gist cymerodd afael yn nwylaw ei chwaer—syllodd ar ei dwylaw, ac yn ei gwyneb, gyda golygon tebyg i ddyn wedi colli pob pelydryn o obaith o'i enaid. Daeth ffrwd o ddagrau i'w lygaid drachefn; ond ni chyfnewidiodd yr un gewyn yn ei wynebpryd i fradychu yr ing angerddol oedd yn llosgi yn ei galon. Ond gwelodd Mari y cyfan, a hi a ddywedodd
"Paid poeni dim ar fy nghownt I, Huw. Yr wyf yn ddigon hapus. 'Toes dim posib i neb fod yn fwy dedwydd nag wyf fi rwan. Y mae fy mhechodau wedi eu maddeu, fy mhardwn wedi ei selio, ac yr wyf am gael myn'd adref at Iesu Grist yn bur fuan bellach. Yr wyf yn foddlon i fyn'd rwan. Yr unig beth oedd yn gwneud i mi ddymuno cael aros tipyn hwy ar y ddaear, oedd, eisio dy wel'd di, Huw; a dyma fy Nhad Nefol wedi gwrando fy ngweddiau i gyd rwan!"
Aeth llais difrifddwys, ond gorfoleddus, ei chwaer, i fewn i galon Huw. Cusanodd ei thalcen gwyn a llaith—rhwbiodd ei dwylaw teneuon yn dyner, a dywedodd
"O! fy anwyl Fari!—ni ddysgwyliais I mo hyn! Maddeu i mi am fod mor gyffrous. Ond pa le y maent i gyd?" "Allan—fy nhad hefo'i waith, a fy mam wedi myn'd i dy ryw Gymraes i olchi, a Sarah hefo hi."
Ni feddyliodd Huw am ofyn yn mha le'r oedd Lowri, gan ei fod yn credu ei bod hithau hefyd yn gweithio yn rhywle.
Estynodd Huw ychydig ffrwythau pêr, yn nghyda theisen gartref, flasus, o'r fasged, gan eu rhoddi i Mari. "Ο! Huw!" ebe hi, wrth fwyta'r ffrwythau-"mae nhw'n dda!--yr wyf yn 'u cyffelybu nhw i'r manna a gafodd Israeliaid yn yr anialwch!"
"Oes yma ddim glo yn y ty, Mari bach?"
"Nid wyf fi'n meddwl fod yma ddim rwan, Huw."
"Oes rhywun yn gwerthu glo yn y lle yma?"
"Oes, mae yna yard ychydig yn is i lawr y stryd."
Prysurodd Huw yno; ac yn fuan, yr oedd tân gwresog yn cynhesu'r ty, a thegell yn canu'n siriol ar y tân. Aeth Huw i siop gyfagos, phrynodd gyflawnder o fara, ymenyn, siwgr, a chig moch. Gwnaeth dê da i'w chwaer; ac yr oedd yn gweini yn brysur arni pan ddychwelodd Marged Huws adref yn ddiarwybod, a chanfod, er ei syndod dirfawr, bentwr o lo yn un gongl o'r gegin, tân mawr yn rhuo yn y grât, ac ymborth lawer ar yr ystôl bren ac ar y pentyrau priddfeini. Clywodd lais y brawd a'r chwaer yn yr ystafell arall, a daeth y dirgelwch yn amlwg iddi. Gyda gwaedd orfoleddus, hi a ymruthrodd i freichiau ei mab. Annghofiwyd pob trallod a blinder yn angerddoldeb serch. Treuliodd Huw awr ddedwydd yn nghwmni ei fam, a'i ddwy chwaer, Mari a Sarah. O'r diwedd efe a ofynodd
"Yn mha le mae Lowri? Yr wyf yn hiraethu am ei gweled?"
Aeth saeth lymach na dagr ddwyfin i galon y fam a'r ferch. Gwelodd Huw eu cyffro, a gofynodd yn frawychus—"Beth? a oes rhywbeth wedi dygwydd iddi?—a ydyw hi ddim yn iach?—ydyw hi—O, fy mam!—-arbedwch fi!—torwch fy mhryder!-a ydyw hi'n fyw?"
Gorchfygodd y fam ei theimladau, a dywedodd "Ydyw, machgen I—gobeithiaf ei bod hi'n fyw ac yn iach; ond y mae hi wedi myn'd o'r cartref. F'alla' daw hi'n ol yn fuan;" a chyda medr merch, hi a drôdd yr ymddyddan at bwnc arall, heb i lygaid meddwl Huw gael eu hagor yn iawn i ganfod yr hyn a ddygwyddasai i'w chwaer Lowri. Yna efe a ofynodd "Pa bryd y daw 'nhad adref?"
"Tua chwech o'r gloch."
"Yn mh'le y mae o'n gweithio?"
"Yn Birkenhead, rwan."
"Sut y mae o?"
"Wel, nid ydi o ddim yn reit iach, ond y mae'n well o lawer yr wythnos yma nag y buo fo."
Wedi treulio amryw oriau fel hyn, a phan oedd hi'n tynu at chwech o'r gloch, dywedodd Huw
"Mi a af am dipyn o dro, i gyfarfod fy nhad. Sut y caf fi hyd iddo?"
"Mi fydd ar y landing stage tua chwech."
Aeth Huw allan, a chyrhaeddodd y landing stage. Wedi bod yno am ychydig fynudau, yn edrych o'i gwmpas, gan ryfeddu at y bywiogrwydd, y gweithgarwch, a'r prysurdeb, cydiodd geneth led ieuanc yn ei fraich, gan ei gyfarch yn ffug-gariadus, a cheisio ei lithio. Syllodd Huw arni am foment, gyda golwg cymysg o lid a thosturi. Gwelodd fod ei olwg yn brawychu'r llances, ac fod ei gwedd yn gwelwi fel pe buasai angau'n tynu yn llinynau ei chalon. Gyda hyny, dyna'r llances yn rhoddi ysgrech uchel, galon—rwygol, fel pe buasai hi yn nghynddaredd gwallgofrwydd; rhedodd at ymyl y landing stage, ac ymdaflodd i ferw llif yr afon Mersey. Dyrchafwyd gwaedd o ddychryn ac alarwn gan y bobl; gwelwyd y corph yn ymgodi i wyneb y dwfr; neidiodd morwr ati, a chafodd afael yn ei gwallt cvn iddi suddo eilwaith; daliodd hi uwchlaw'r dwfr; aeth dynion eraill i'w gynorthwyo, gyda bad, a dygwyd y llances i'r lan. Ymwthiodd pawb, am y cryfaf, i geisio gweled y corph dideimlad, a Huw Huws yn eu plith, ond methodd a myned yn agos. Yn mhen ychydig fynudau, clywodd ryw ddyn yn gwaeddi, mewn Cymraeg croyw
"O, fy Nuw! fy Nuw!-dyma drallod newydd! Fy ngeneth gyfrgolledig I ydyw hi!—fy ail ferch!—fy Lowri!" Atebwyd llefau torcalonus y dyn, gan lef arall, groch, daranol, i'w chlywed uwchlaw pob twrf— "FY NHAD!" a gwelwyd Huw Huws yn cythru trwy'r bobl fel corwynt trwy grinwellt, a chyda chyflymdra meddwl, yr oedd y mab yn ymyl ei dad, a'r ddau yn cydgynal corphyn yr eneth anffodus Lowri!